Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Vorige week bezocht de Turkse president Erdogan Washington. We blikken nog even terug.
Vooraf werd bij Erdogans Partij voor Gerechtigheid en ontwikkeling (AKP) voorspeld dat het bezoek een omwenteling in de relatie tussen de VS en Turkije op gang zou brengen. Critici spraken de verwachting uit dat hij met lege handen terug zou keren. Zij kregen gelijk, al dachten Erdogan & Co. daar anders over.
Het is in Turkije oppassen geblazen met de constatering dat het persoonlijke onderhoud tussen Erdogan en Trump welgeteld slechts 23 minuten duurde. De presentatrice Nevsin Mengü van het nieuwskanaal CNN-Türk maakte er een opmerking over, wat haar op ontslag kwam te staan. Het mankeerde er nog aan dat ze een aanklacht aan haar broek kreeg wegens ‘propaganda voor terrorisme’.
YPG/PYD
Erdogan eiste dat het Pentagon een einde zou maken aan de samenwerking met de gewapende vleugel (YPG) van de Koerdische Democratische Volkspartij (PYD). Het was zijn ultieme poging om zijn Amerikaanse counterpart hiervan te overtuigen, maar er viel voor Trump niet aan te tornen. Dus faalde Erdogan in zijn opzet.
Het is de vraag wanneer de Amerikanen samen met de YPG aan de bevrijding van de door de Islamitische Staat (IS) bezette Syrische stad Raqqa beginnen. Een paar weken geleden verschenen berichten dat deze militaire operatie in Syrië direct na Erdogans bezoek aan de VS van start zou gaan, maar op dit moment zijn er nog geen tekenen van.
Rond dezelfde tijd waren er berichten dat Turkije na de ramadan een volgende operatie tegen de YPG zal ondernemen. Valt het een met het andere samen, en worden de Koerdische strijders door de Turkse strijdkrachten in de rug aangevallen terwijl zij trachten IS uit Raqqa te verjagen, dan ontstaat een interessante situatie die de betrekkingen tussen de Ankara en Washington zeker niet ten goede zullen komen.
Gülen
Erdogans tweede eis aan Trump had betrekking op de uitlevering van Fethullah Gülen, de imam over wie de AKP aanneemt dat hij het brein was achter de mislukte staatsgreep van vorig jaar.
Het had interessant geweest wanneer Trump zich bereid had getoond om Gülen uit te leveren op voorwaarde dat ontslagen of gearresteerde Turken die niets met de couppoging of terrorisme van doen hadden vrijuit zouden gaan.
Zit er niet in, want repressie laat Trump waar ook ter wereld koud. Wie zich daar schuldig aan maakt kan juist op meer erespect van hem rekenen. Bovendien zou hij de Amerikaanse rechtsstaat bruuskeren door Gülen op eigen houtje op een vliegtuig te zetten. Dat soort grappen kan hij zich niet veroorloven nu het woord impeachment boven zijn hoofd hangt.
Gülen kan op basis van de bovengenoemde voorwaarde beslissen om zich vrijwillig uit te leveren, en daarmee Erdogan aardig voor het blok zetten. Hij zou zich met een dergelijke heldhaftige Jezus-manoeuvre bovendien tot ver buiten zijn volgelingen onsterfelijk maken, zoveel staat vast. De in de Amerikaanse Pocono’s verblijvende imam lijkt daar echter niet over te peinzen. Hij ziet liever tienduizenden landgenoten onschuldig in de gevangenis dan dat hij een zelfopofferingactie onderneemt in een poging hen te bevrijden. Past niet echt bij de messiaanse figuur die in hem herkend wordt.
De enige resterende kans voor Erdogan om Gülen in handen te krijgen ontstaat wanneer de Amerikaanse autoriteiten het bewijsmateriaal serieus nemen dat Ankara naar Washington stuurde over de vermeende opdracht van de imam tot de couppoging. In dat geval kan Gülen echter beroep doen op een rits bezwaarprocedures die jaren in beslag kunnen nemen.
Zarrab
Verder had Erdogan graag gezien dat Trump een einde maakte aan het proces tegen Reza Zarrab, de wegens ontduiking van de boycot tegen Iran in de VS vervolgde Iraans-Turkse zakenman. Logisch dat Erdogan dat wil, want als Zarrab in het kader van strafvermindering verklaringen aflegt zouden die de in het westen sowieso al danig aangetaste reputatie van de Turkse president verder beschadigen.
Eerder werd overwogen dat Trump bereid was om het proces tegen Zarrab af te blazen als Erdogan in ruil daarvoor de samenwerking van de VS met de YPG zou accepteren. Erg realistisch kan dat niet zijn geweest, want evenmin als de uitlevering van Gülen via een executive order kan Trump het zich onder de voor hem heersende omstandigheden niet permitteren om in te grijpen bij justitie.
Alles wijst er dus op dat het proces tegen Zarrab doorgaat. Erdogan moet daarbij vooral vertrouwen op Rudy Giuliani, de vertrouweling van Trump die hij inhuurde als ‘buitengewoon’ advocaat voor Zarrab.
Giuliani functioneert onder andere als boodschappenjongen tussen Erdogan en Zarrab. Eerstgenoemde wil uiteraard weten wat laatstgenoemde in zijn schild voert bij zijn verdediging, maar directe communicatie is uitgesloten. Zarrab en Erdogan kunnen geen berichten uitwisselen zonder dat justitie op de hoogte raakt van de inhoud. Alleen een advocaat kan in de VS contact met een verdachte in voorarrest hebben zonder dat er wordt afgeluisterd. Giuliani dus. Voor wie het overigens nog steeds wennen is, want in een recente schriftelijke verklaring aan de rechter schreef hij Zarrab onlangs als ‘Zabbar’.
Nu de kansen op een einde van het proces tegen Zarrab zijn verkeken zou Erdogan in kunnen zetten op plan-B. Dat wil zeggen, door via Giuliani aan te sturen op een proces achter gesloten deuren. Of rechter Richard M. Berman daarmee akkoord gaat staat verre van vast. Justitie zal er zeker tegen zijn. Officieel kan berechting van Zarrab dan het doel van het proces zijn, maar een kind begrijpt dat Erdogan het feitelijke doelwit is. Vindt het proces besloten plaats en komen de verklaringen van Zarrab niet op straat te liggen, dan is de pret er natuurlijk snel af.
Foto
Op drie hoofdpunten kreeg Erdogan dus nul op rekest van Trump. Was zijn bezoek aan Washington daarmee een mislukking? Critici zien het zo, maar zelf staat hij er anders tegenover. Toen hij samen met Trump werd gefotografeerd wist de Amerikaanse president namelijk een glimlach op zijn pedante tronie te toveren. Klinkt als een erg magere troostprijs, maar voor Erdogan was dit heel belangrijk. Het bevestigde voor hem dat hij ondanks zijn antidemocratische trekken en de mensenrechtenschendingen voor vol wordt aangezien door Trump. Dat heeft zijn ego hard nodig – en dat van zijn aanhang niet minder.
Het doet denken aan wat Trump zelf kort daarvoor deed, toen hij op jacht naar een complimentje van ambassadeur Kislyak en buitenlandminister Lavrov van Rusland vertrouwelijke informatie prijsgaf met betrekking tot de geweldige inlichtingen waarover hij beschikt ten aanzien van IS. Deed hij zuiver en alleen om op te scheppen over hoe geweldig hij is, een andere reden is ondenkbaar.
Deze vertoning was in psychisch opzicht niet minder veelzeggend dan Erdogans blijdschap over de foto met Trump.
Politieke leiders zijn vaak narcisten. Trump en Erdogan vertonen er de specifieke kenmerken van. Hetzelfde geldt voor hun Russische collega Poetin. Toch is er een verschil. Ik heb maling aan Poetin, maar hij is beter in staat om het achter narcisme schuilgaande minderwaardigheidscomplex te verhullen met een opgepompt ego dan Trump en Erdogan bij elkaar opgeteld.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
