Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Terwijl ik deze woorden begin te schrijven is het net duidelijk geworden dat Brexit het van Bremain gewonnen heeft in Groot Brittannië. Er zijn in de discussie voorafgaand aan het referendum tal van redenen genoemd om de EU te laten voor wat het is. Zoals het eindeloze gezever in Brussel over de maat van komkommers en het hergebruik van theezakjes. Over EU-lidmaatschap voor Turkije en een versoepeling van de visumregels voor Turken werd de laatste maanden echter ook veel gediscussieerd door de Britten.
Onder voorstanders van Brexit werd een overdreven schrikbeeld gewekt van een door Turken overspoeld Europa, terwijl premier Cameron een dubbel gezicht trok over Turks EU-lidmaatschap. Hoewel hij zich daar eerder herhaaldelijk een voorstander van toonde, ging hij uiteindelijk zover om toetreding ‘voor het jaar 3000 onwaarschijnlijk’ te noemen. Ondertussen gooide de voormalige Franse president Sarkozy olie op het vuur met een tweet waarin hij schreef dat ‘wie voor de Turks EU-lidmaatschap is, de dood van Europa wenst.’
Turks referendum
Op de dag waarop de Britten voor het referendum naar de stembus gingen, zei de Turkse president Erdogan dat Turkije vanwege zijn moslimmeerderheid door de EU wordt geweigerd als lid. Verder suggereerde hij dat Turkije via een soortgelijke volksraadpleging als in Groot Brittannië zou kunnen beslissen of de onderhandelingen over toetreding door moeten gaan, of dat daar een punt achter moet worden gezet.
De meeste Turken zouden dan wel eens voor kunnen stemmen. Wat overigens niet wil zeggen dat Turkije volgens hen ooit volwaardig lid van de EU zal worden, want opiniepeilingen wijzen uit dat een meerderheid dit niet verwacht.
Islamofobie
Buitenlandminister Cavusoglu klonk als Erdogans echo. Ook hij noemde de mogelijkheid van een dergelijk referendum. Daarnaast vond hij dat Europese leiders met hun negatieve uitspraken blijk geven van islamofobie.
Cavusoglu heeft gedeeltelijk gelijk, want islamofobie behoort voor veel Europeanen zeker tot de factoren om Turkije buiten de EU te houden. Al is het maar omdat de herinnering aan het beleg van Wenen in 1683 door het leger van het Ottomaanse Rijk vast in de Europese genen verankerd zit.
Om de weerzin in Europa tegen Turks lidmaatschap uitsluitend aan islamofobie te verbinden gaat echter te ver. Daarvoor valt er te veel op te merken op het handelen van Erdogan en zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP).
Ik heb het dan met name over de dwingende manoeuvre van de AKP om de EU via de belangrijke geografische positie van Turkije met toetreding in te laten stemmen. Meer precies, via een overeenkomst over het vluchtelingenprobleem.
Gelijkwaardigheid
Zo ontstaat de indruk dat EU-lidmaatschap nog altijd een hoge prioriteit heeft in Ankara. Of daarbij uit wordt gegaan van gelijkwaardigheid ten opzichte van de andere leden is echter zeer de vraag. Cavusoglu kan dan zeggen dat hij alleen genoegen neemt met een gelijkwaardig lidmaatschap, maar tussen de regels door ontstaat de indruk dat zijn AKP naar een positie binnen de EU streeft waarin Turkije net ietsje gelijkwaardiger is dan de andere landen.
Wanneer Erdogan en de AKP een gelijkwaardig EU-lidmaatschap voor Turkije zouden nastreven werd aan de criteria voldaan die daaraan verbonden zijn. De bonus zou er dan uit bestaan dat islamofobe Europeanen efficiënt de mond wordt gesnoerd. Kan niet mooier, ware het niet dat de door de EU gestelde eisen over democratie en mensenrechten haaks staan op de essentie van het autocratisch bestuurde ‘nieuwe Turkije’.
Zo voelt Erdogan er niets voor om de beruchte antiterrorismewet aan te passen, die vorige week nog werd ingezet om drie journalisten te arresteren. De EU moet Turkije voor hem maar inclusief die wet accepteren. Heb je daar als Europeaan vanuit een mensenrechtenperspectief problemen mee, dan word je door Erdogans lakei Cavusoglu tot islamofoob gebrandmerkt. Je zou bijna denken dat Cavusoglu in Israël op school heeft gezeten, want daar benadert men kritiek op mensenrechtenschendingen vaak langs een soortgelijke weg, door het als antisemitisme af te doen.
Verovering
Wanneer de EU voor Turkije een uitzondering maakt omtrent voorwaarden over democratie en mensenrechten, ontstaat een ongelijkheid die Erdogan kan beschouwen als een Europese knieval en daarmee als een overwinning. In combinatie met het numerieke gewicht dat Turkije in de schaal gooit met zijn in vergelijking met ander Europese landen grote bevolking, zou die speciale status zich eenvoudig laten vertalen in een dominante positie, en ondergeschiktheid voor de rest.
In plaats van toetreding begint het woord ‘verovering’ de lading dan beter te dekken. Luister naar medestanders van de AKP en je hoort het niet anders. Emoties over wraak zijn daarbij niet van de lucht. In Europa sluimert dan nog altijd de waarschuwing over de poging van het Ottomaanse Rijk om Wenen te veroveren, maar in AKP-kringen leeft de frustratie dat het niet lukte.
Selim I
De expansiementaliteit verraadt zich in tal van opzichten bij de AKP. Erg geheimzinnig wordt er niet eens over gedaan. De beslissing om Istanbuls nieuwe brug over de Bosporus te vernoemen naar Selim I, de sultan onder wie het Ottomaanse Rijk zich sterk uit wist te breiden, is veelzeggend.
Erdogans recente verklaring dat hij op het Taksimplein in Istanbul een ‘selatin moskee’ wil laten verrijzen spreekt eveneens boekdelen. Daarmee sloot hij aan bij de traditie van Ottomaanse sultans om een prestigieuze moskee te laten bouwen na persoonlijk leiding te hebben gegeven aan een veroveringsslag.
Erdogans nieuwe ‘grootvizier’, premier Yildirim, kan er ook wat van. Eind vorige maand sprak hij tijdens de demonstratieve herdenking van de verovering van Constantinopel/Istanbul in 1453, over een terugkeer van ‘de geest van de verovering.’
Kromzwaarden
Is het enige verschil tussen 1683 en 2016 dat destijds met kromzwaarden naar Wenen werd opgetrokken en nu met chantage over de rug van vluchtelingen naar Brussel?
Er is zeker plaats voor Turkije in de EU, laat daar geen misverstand over bestaan. Toetreding zou alle partijen voordelen bieden. Van lidmaatschap kan echter geen sprake zijn zolang Ankara een regering kent met een postmoderne veroveringsmentaliteit. Dat valt niet te rijmen met ‘Alle Menschen werden Brüder.’ Laat Erdogan, Cavusoglu en Yildirim er eerst van doordrongen zijn wat die woorden betekenen voordat met hen aan de onderhandelingstafel wordt aangeschoven.
Het lijdt geen twijfel dat veel Turken het anders zullen zien. Zij zullen zeggen dat de mensenrechtensituatie in een aantal EU-landen evenmin overhoudt. Dat is waar, maar ook die landen hebben niet getracht zich binnen de EU te chanteren, zoals Turkije dat nu onder de AKP doet met een deal over vluchtelingen.
Kortom, de EU is een samenwerkingsverband, geen prooi.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Ik heb een groot probleem met de EU. In mijn ogen is de Unie ontaard in een treurig neoliberaal project en in hoge mate verantwoordelijk voor het scheppen van een nieuwe onderklasse, waarbij de slachtoffers elkaar de tent uitvechten. Die onderklasse bestaat uit werklozen, gedwongen en sociaal ontrechte zzp-ers en honderdduizenden anderen – jong en oud – die zonder perspectief aan de kant staan. Vaste arbeidscontracten met goede rechtsbescherming zijn steeds meer een zeldzaamheid. Uitkeringsgerechtigden worden door dwangarbeid gestigmatiseerd en de met moeite opgebouwde verzorgingstaat wordt in snel tempo ontmanteld. Bovendien biedt de EU geen oplossing voor het vluchtelingenprobleem, veroorzaakt zij (door de euro) Griekse toestanden en schept zij (ten faveure van het bankwezen) enorme schulden die ooit (raad een door wie?) moeten worden afbetaald. Voorts wordt door de ‘vrije’ arbeidsmigratie fatsoenlijk betaald werk verdrongen door onderbetaalde arbeid.
.
Zoals gezegd worden door dit beleid bevolkingsgroepen tegen elkaar uitgespeeld: jong tegen oud, werkenden tegen werklozen, ziek tegen gezond – en ga zo maar door. De kwaliteit van de samenleving en van personen wordt steeds meer afgemeten aan haar/hun ‘marktwaarde’. Zo bezien draagt de EU in hoge mate bij aan de uitholling van fatsoen en solidariteit en versterkt zij het altijd al bestaande racisme. De Europese middenpartijen blijven niettemin het Europese project toejuichen of pleiten zelfs voor een politieke unie. Het gevolg is een verontrustende opkomst van het rechts-populisme van Wilders, Le Pen enz. dat hier en daar zelfs duidelijk fascistische trekken begint te vertonen. En het roept tegenkrachten op zoals DENK, dat niet de sociaal-economische oorzaken van het racisme, maar slechts (en dan nog op een verkeerde manier) de symptonen bestrijdt.
.
Onder die omstandigheden is verdere uitbreiding van de EU een heel slecht idee en al helemaal de toetreding van Turkije. En hoewel ik de Turken heel graag visumvrij reizen gun, is er gerede kans dat in zo’n geval een nieuwe vluchtelingenstroom ontstaat. Niet uit Syrië, maar uit Turkije zelf, waardoor de mogelijkheid ontstaat dat Koerden massaal en ongecontroleerd naar Europa vertrekken (waar immers al veel gastvrije verwanten wonen).
Wie dat een overdreven veronderstelling vindt, moet maar eens de foto’s van Cizre bekijken die zich nauwelijks onderscheiden van het verwoeste Aleppo. Misschien komt zo’n vluchtelingenstroom Erdogan zelfs goed uit en kan de turkificatie van het land een nieuwe fase ingaan. Nog afgezien van de EU-eis dat de Turkse regering haar politiek van onderdrukking en verbod op persvrijheid opgeeft, lijkt mij dat al voldoende reden om de afschaffing van het visum – desnoods tot Sint Juttemis – op te schorten. Dat ik dan voor iedere reis naar Turkije € 20 moet dokken, heb ik er heel graag voor over.
Peter mag zich wat kritischer uitlaten over de “waarden in Europe”….natuurlijk zijn er geen zwaarden in Europa maar Europeanen zwaaien nog steeds met wapens in voormalige kolonies….
mensenrechten worden betrapt door t westen buitend e europse grenzen, daar hechten ze geen enkel waarde maar als t gaat om toetreding tot de EU dan zijn mensenrechten OPEENS een eis….!!
hoe krom kun je zijn.
het is heel simpel: Europa barst nog steeds van de haat dat is ingebed door t Vaticaan in hun harten jegens moslims….leiders hebben t altijd over kruistochten….dus in welke eeuw leeft t westen? inderdaad nog steeds in de middeleeuwen.
Vroeg of laat wordt Europa vertrapt door Ruslan of China en dan gaat t spijt krijgen van het pesten van Turkije…..
Stelletje racisten!