Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Vorige week verklaarde premier Davutoglu tegenover het centrale comité van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) dat de operaties tegen de Koerdische PKK in Zuidoost Turkije eind januari afgerond zullen zijn.
Een paar dagen later zei Davutoglu tijdens het AKP-congres echter opeens dat er geen tijdlimiet aan de operaties tegen de PKK verbonden zal zijn.
Wat bracht de premier tot deze U-bocht?
Hoogste baas
Het is een essentieel gegeven dat Davutoglu niet de hoogste baas is binnen de AKP. Hij kan dan partijleider zijn, maar in de praktijk is er maar een kapitein op het AKP-schip en dat is president Erdogan. Die heerst daar met strakke hand.
Democratie in Turkije is op zich al een beladen thema, maar binnen de AKP is het helemaal een grote giller. Parlementariërs van de partij die weigeren zich naar Erdogan te schikken staan bij de volgende verkiezingen niet meer op de kandidatenlijst, terwijl dwarse ministers al bij een tussentijdse herstructurering van het kabinet kans lopen eruit te vliegen.
Dat Davutoglu op zijn woorden terugkwam leert dat Erdogan geen tegenspraak duldt over de oorlog tegen de PKK. De president verkeert in de waan dat hij met harde hand voor eens en voor altijd met de PKK af kan rekenen. Een illusie zolang er sprake is van een Koerdisch probleem, maar Erdogan ontkent het bestaan daarvan simpelweg. Voor hem kent Turkije alleen een terrorismeprobleem.
In onderhandelingen is Erdogan alleen geïnteresseerd wanneer die aansluiten bij zijn persoonlijke ambities. Zoals in de periode voorafgaand aan de verkiezingen van 7 juni vorig jaar, toen hij dacht de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) voor zijn karretje te kunnen spannen bij zijn streven naar een presidentieel systeem.
ECHR
De overwegingen van Davutoglu om de operaties af te ronden vielen wel degelijk te verdedigen. Hij zei te willen voorkomen dat Turkije in een nadelige positie terechtkomt als gevolg van de procedure bij het Europees hof voor de rechten van de mens (ECHR) over mensenrechtenschendingen in de door uitgaansverboden getroffen gebieden. Davutoglu weet dat het ECHR daar de tanden in heeft gezet en is zich bewust van de consequenties.
Davutoglu ziet in dat een veroordeling van Turkije door het ECHR heel goed een negatieve reflectie kan hebben op de onderhandelingen met de EU over de opvang van Syrische vluchtelingen in ruil voor een versoepeling van visumeisen, het openen van onderhandelingspunten over toetreding, en niet te vergeten een grote stapel euro’s.
Schengen
Het is de vraag hoeveel er nog van die deal terecht zal komen nu Europese landen de grenzen sluiten, de Duitse bondskanselier Angela Merkel zegt dat het Schengen-akkoord in gevaar is en de Franse ex-president Nicholas Sarkozy daar zelfs het woord ‘dood’ over in de mond neemt.
Een complicerende factor is dat Turkije de grootste moeite heeft om zich aan een belangrijk onderdeel van de overeenkomst te houden: het afsluiten van de grens met Griekenland om te voorkomen dat Syrische vluchtelingen naar de EU weten te komen.
Valt ook niet mee. Gebeurt er iets aan die grens dan treedt tussen de grenspolitie van Turkije en Griekenland een spraakverwarring op en moet eerst contact opgenomen worden met Ankara en Athene. Is men er daar eenmaal uit, dan staan de vluchtelingen bij wijze van spreken al in Duitsland. Dat schiet niet op.
Egypte
Ook als de overeenkomst met de EU op de klippen loopt zal Davutoglu er veel aan gelegen zijn om Brussel te vriend te houden. De conflicten in de regio en de crisis met Rusland dwingen Turkije zelfs tot een betere verstandhouding met landen waarover dat kort geleden nog onvoorstelbaar was. Zo zijn er de onderhandelingen met Israël over een herstel van de betrekkingen.
Ook richting het door Erdogan verfoeide Egypte wordt de deur nu zelfs een beetje opengezet. Er zal binnenkort in ieder geval een uitnodiging in Cairo op de mat vallen voor een topbijeenkomst van de Organisatie voor islamitische samenwerking (OIC) in Istanbul. De woordvoerder van het Turkse ministerie van Buitenlands Zaken, Tanju Bilgic, kondigde dat aan. Voorlopig heeft Egypte nog bedenkingen over een eventuele versoepeling van het embargo tegen Gaza in het kader van afspraken tussen Israël en Turkije, maar die uitnodiging blijft toch veelzeggend.
Gesprek
In de week waarin Davutoglu zei dat de operaties in januari afgesloten zullen worden vielen een aantal lichtpuntjes op. Volgens de krant Cumhuriyet was Davutoglu genegen om weer aan tafel te gaan met de Koerden. Op 6 januari zou hij al een gesprek hebben gehad met een groep Koerdische intellectuelen die tot een wapenstilstand oproepen.
Volgens de bron van Cumhuriyet was er verder sprake van dat de leiders van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) hun parlementaire onschendbaarheid mogen houden, wat betekent dat zij niet vervolgd zullen worden.
Verder was het hoopvol dat de erevoorzitter van de HDP, Ertugrul Kürkcü, een naar zijn zeggen positief gesprek had met de aan de AKP verbonden voorzitter van het parlement, Ismail Kahraman. Daarbij ging het onder andere over een rol van het parlement bij het beëindigen van het conflict.
Kürkcü bracht zijn vrees aan Kahraman over dat de confrontaties in het Zuidoosten meer fataal zullen worden als het parlement hieromtrent geen initiatief ontplooit. Kahraman deed geen directe toezeggingen, maar toch bespeurde Kürkcü een sprankje hoop. Ook over zijn voorstel om het parlement een delegatie samen te laten stellen voor een bezoek aan de gebieden waar met de PKK gevochten wordt. Kahraman wees dit voorstel niet bij voorbaat af.
Erdogan
Zonder meer positieve geluiden, want dat alleen via onderhandelingen een oplossing kan worden gevonden, en niet met militaire middelen, is na 35 jaar zo klaar als een klontje. Het is alleen de vraag in hoeverre er veel zal komen van onderhandelingen nadat Erdogan er voor zorgde dat Davutoglu op zijn schreden terugkeerde over het afsluiten van de operaties tegen de PKK.
Davutoglu is in Erdogans ogen overigens niet de enige dwarsligger. Daarnaast is er vicepremier Kurtulmus, die volgens Cumhuriyet in zou zien dat de HDP bereid is ‘via politiek en dialoog’ een uitweg te vinden. Zo word je niet populair bij Erdogan.
Vorige week waren er ook al verschillen herkenbaar tussen Erdogan en Kurtulmus, al ging het toen om het geëscaleerde conflict tussen Iran en Saoedi Arabië na de executie van de sjiitische geestelijke Nimr al-Nimr in het laatstgenoemde land.
Kurtulmus sprak zich nadat Nimr al-Nimr het hoofd had verloren wijselijk in algemene termen uit tegen de doodstraf. Voor Erdogan ging het echter om een ‘interne aangelegenheid’ van Saoedi Arabië waar hij zich niet in wilde mengen (met als interessant terzijde dat Erdogan zich al eens uitsprak voor een herinvoering van de doodstraf in Turkije).
Interessant toch, want bij interne aangelegenheden in andere landen is Erdogan er vaak als de kippen bij om die te veroordelen. Behalve uiteraard als het om soennitische regimes gaat waar genocide (Soedan) en Middeleeuwen (Saoedi Arabië) hoog in het vaandel staan.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Beter Erdogan als baas dan het westen of andere buitenstaanders. Ieder weet wie de baas van CHP en HDP is. En tuurlijk moet je luisteren naar je baas dat doe jij toch ook.
Interessant toch om te zien hoe Edel ieder positief feitje, hoe klein ook, aangaande de HDP viert.
De sympathie voor de HDP en in mindere mate voor de PKK bij Edel wordt ons wel steeds duidelijker.
Hopelijk heeft hij dan ook meer kijk op de machtsstructuren bij de Koerdische organisaties, want zijn aannames en suggesties van hoe die structuren binnen de AKP lopen slaan de plank behoorlijk mis.