Chaos in Turkije dient de AKP-regering (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Hoewel het besluit van de PKK om weer aanslagen op politieagenten en militairen te plegen oliedom en zonder meer verwerpelijk is, komt het uiteraard niet zomaar uit de lucht vallen. Dat twee dienders onder PKK-kogels bezweken kort na de aan IS toegeschreven aanslag in Suruc op 20 juli doet een connectie veronderstellen.

In Suruc kwam een groep linkse activisten bijeen in het kader van plannen om in de verwoeste Koerdische stad Kobani in Noord-Syrië onder andere een bibliotheek aan te leggen. Wanneer links bijeenkomt laat de Turkse politie nooit verstek gaan. In dit geval was er extra politietoezicht, aangezien de gelegenheid werd aangegrepen om gesignaleerde socialisten in de kraag te vatten.

Daarom viel des te meer op dat een joch van IS (nota bene een Koerd) met een explosievengordel om door de controle wist te komen. Zo ontstond snel de indruk onder Koerden dat de regering de aanslag liet gebeuren. Vandaar ook dat de twee politieagenten die twee dagen later door de PKK werden vermoord van banden met IS werden verdacht.

President Erdogan maakte de verdenking er niet minder op toen hij naliet de nabestaanden van de slachtoffers te condoleren. Condoleances uit het buitenland werden evenmin door hem overgebracht. In plaats daarvan vertrok hij voor een staatsbezoek naar Cyprus als of er niets gebeurd was.

Demirtas

De wraak van de PKK voor Suruc leverde de AKP de ideale context voor een campagne tegen de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) en de leider daarvan, Selahattin Demirtas.

Demirtas kon niet met de PKK-aanslagen in verband gebracht worden, maar beging twee andere zonden waarvoor hij in de ogen van Erdogan en zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) moest boeten.

Om te beginnen keerde Demirtas zich op 17 maart in het parlement tegen het door Erdogan fel begeerde presidentieel systeem. En op 7 juni voegde hij de daad bij het woord door bij de verkiezingen die dag Erdogans geliefde, maar o zo ondemocratische kiesdrempel van tien procent te halen. Weg was de parlementaire meerderheid van de AKP, terwijl Erdogans droom over een presidentieel systeem aan stukken viel.

Zo maakt niemand vrienden bij de AKP, en dat zou Demirtas weten. Toen de PKK een aanslagengolf ontketende ontstonden vervolgens de ideale omstandigheden voor de AKP om hem onder vuur te nemen, waarbij zijn banden met de PKK als munitie dienden.

Het kon niet doorzichtiger. Toen Demirtas tijdens het ondertussen overleden vredesproces als bemiddelaar optrad had de AKP er geen enkel probleem mee dat hij de weg wist naar de Kandil-bergen in Noord-Irak waar de PKK zich ophoudt, maar nadat hij de AKP bij de verkiezingen een gevoelige opdonder had gegeven kwam dat opeens heel anders te liggen.

Nieuwe verkiezingen

Erdogan heeft het vaak over de ‘wil van de natie.’ Daar verwijst hij naar zolang de stemmers aansluiten bij zijn ambities. De wil van de natie die zich bij de verkiezingen op 7 juni openbaarde respecteert hij echter geenszins. Dus moeten er nieuwe verkiezingen komen. Maar eerst dient de HDP voor haar zonden gestraft worden, met de achterliggende bedoeling dat die partij bij een nieuwe stemronde onder de kiesdrempel blijft zodat de AKP de parlementaire meerderheid kan heroveren.

Erdogan wil echter meer. Een supermachtig presidentschap kan hij maar niet uit zijn hoofd zetten. Daartoe dient de AKP echter meer stemmen binnen te slepen dan ooit tevoren. Erdogan meent dat dit mogelijk is wanneer de AKP naar voren komt als enige partij die stabiliteit kan bieden. Daarvoor kan de chaos voorafgaand aan nieuwe verkiezingen niet groot genoeg zijn. En hoe bereik je chaos beter dan met een fikse dosis geweld?

Daarom kwam het nieuwe PKK-offensief voor Erdogan als een geschenk uit de hemel. Zeker, de regering huilt tranen met tuiten over omgekomen politieagenten (de nabestaanden daarvan kregen wel Erdogans condoleances). De meest voor hand liggende weg om een einde te maken aan de geweldsspiraal is echter vakkundig door de AKP afgesneden.

Öcalan

Ik heb het over PKK-oprichter Abdullah Öcalan. Eén oproep van hem en ze leggen de wapens neer in de Kandil-bergen. Er bestaat weinig twijfel over dat Öcalan die oproep zou doen als hij de kans kreeg. Die krijgt hij echter niet, want hij wordt al weken in isolement gehouden. Hij kan geen bezoek ontvangen. Niet van familieleden, niet van politici, zelfs het recht om zijn advocaat te spreken wordt hem onthouden.

Zo komt het op Demirtas neer. Zijn zwakte blijft dat hij zich wel kan distantiëren van de aanslagen van de PKK, maar niet van de PKK zelf. De overlapping tussen de achterban van HDP en die van PKK sluit dat uit. Daardoor kan de AKP hem verwijten de PKK niet als een terroristische organisatie te kwalificeren, zoals de VS en de EU dat doen.

De pot verwijt de ketel dat-ie zwart ziet. Toen het uit al-Qaeda voortgekomen al-Nusra in Syrië door Washington op de lijst van terroristische werd geplaatst leidde dat tot felle protesten in Ankara. Het verschil is dat het bij de AKP minder met de achterban te maken heeft, dan met de ideologie van de partij. Die kent immers een moeilijk te verwijderen blinde vlek als het om soennitische terroristen gaat.

Kartal

Premier Davutoglu zei dat de HDP ondergeschikt is aan de PKK en daardoor wordt gecontroleerd. Maar zou Demirtas zich in dat geval uitspreken tegen de aanslagen van de PKK? Deze week omschreef hij een van de laatste aanslagen nog als een ‘smerige streek.’ Daar zullen ze bij de PKK niet blij mee zijn.

Toch, er zijn tekenen dat de PKK luistert naar oproepen van Demirtas om de wapens neer te leggen. Hij verwees daartoe naar uitspraken van Remzi Kartal. Dit voormalig parlementslid van de in 1994 verboden verklaarde Democratische Partij (DEP) vertegenwoordigt de PKK in Europa.

Volgens Kartal is de PKK bereid tot een wapenstilstand en onderhandelingen. Sinds zijn verklaring werd er geen aanslag meer gepleegd. Het is echter nog te vroeg om van een hoopvolle ontwikkeling te spreken; daar moet het langer rustig voor blijven aan de kant van de PKK.

CHP

Momenteel vinden nog besprekingen plaats tussen de AKP en de Republikeinse Volkspartij (CHP), maar vrijwel niemand rekent op een AKP/CHP-coalitie.

Volgens CHP-leider Kemal Kilicdaroglu ligt het niet eens aan Davutoglu. Logisch, want Erdogan heeft zijn hoop gevestigd op nieuwe verkiezingen en als Davutoglu daarbij niet naar behoren presteert staat zijn politieke toekomst op het spel. Een coalitie met de CHP biedt Davutoglu meer zekerheid. Daarom ziet Kilicdaroglu niet hem, maar Erdogan en diens verlangen naar nieuwe verkiezingen als het struikelblok bij de vorming van een AKP/CHP-coalitie.

Er is voor Erdogan een probleem verbonden aan herverkiezingen. Als er op 23 augustus geen coalitie is bepaalt de grondwet dat een tijdelijke regering wordt samengesteld op basis van de zetelverhouding in het parlement, en waarin dan ook alle partijen vertegenwoordigd zullen zijn.

Als gevolg zou de AKP niet volop fondsen uit de staatskas kunnen halen om een nieuwe campagne te voeren. Een groter probleem is echter dat in dat geval ministeries in handen komen van partijen die nu in de oppositie zitten. Die zouden daardoor de beschikking krijgen over bij ministeries opgeslagen informatie. Dat kan pijnlijk worden voor Erdogan, gezien de sterke aanwijzingen over corruptie bij hem en zijn familieleden.

Er doen geruchten de ronde dat de AKP direct na de verkiezingen begon met het vernietigen van archieven. Daarbij zouden veel bewijzen over laakbare feiten de shredder in zijn gegaan en vervelende files uit computers verwijderd. Maar je zal altijd zien dat er iets vergeten is. Bovendien blijven in computers sporen over wanneer er gedelete is, wat op zich dan weer een probleem kan worden.

MHP

Er is een uitweg voor Erdogan en dat is een minderheidsregering van de AKP, die Turkije naar nieuwe verkiezingen kan leiden. Daarvoor is echter de steun nodig van een andere partij. De anti-Koerdische Partij van de Nationale Beweging (MHP) is daar de meest geschikte kandidaat voor. Als het niet lukt met de CHP kloppen we bij de MHP aan, woorden van deze strekking zei vicepremier Bülent Arinc.

Semih Yalcin, de vicevoorzitter van de MHP, verklaarde daarop dat zijn partij te vinden is voor steun aan minderheidsregering, op voorwaarde dat er nieuwe verkiezingen gehouden zullen worden in november. Dat heeft voor de AKP het nadeel dat zij zich tijdens een nieuwe verkiezingscampagne niet tegen de MHP kan keren om daar nationalistische stemmen weg te halen. Het is echter voorstelbaar dat een tijdelijke regering waarin ook de CHP en de HDP zitten een groter nadeel voor de AKP oplevert.

Ondanks de toenadering temidden van de PKK-aanslagen blijven er ook barrières tussen de AKP en de MHP. Zo hamert Bahceli op een nieuw corruptieonderzoek. Mogelijk doet zijn fixatie op de HDP hem echter besluiten dat onderwerp op de lange baan te schuiven.

Whisky

In zijn verbale aanvallen op de HDP en haar stemmers steekt Bahceli de AKP naar de troon (is de MHP een mini-AKP geworden, of de AKP een maxi-MHP?…). Rationaliteit is daarbij ver te zoeken. Neem deze uitspraak over welgestelde Turken die hun stem op de HDP uitbrachten:

‘…die eerloze mensen die van hun whisky nippen in hun villa’s langs de Bosporus… Ga heen en vorm een coalitie met de HDP.’

Rijke HDP-stemmers die een coalitie moeten vormen met de HDP… Kunt u het nog volgen? Niet zo vreemd dat menig Turk denkt dat Bahceli malende is geworden. Anderen menen echter dat hij nu het ware gezicht van de MHP laat zien.

In de jaren negentig begingen MHP-leden in speciale milities nazipraktijken in Koerdische dorpen en zaten zij (evenals de PKK destijds) tot over hun nek in de heroïnehandel. Toen stond de partij echter nog onder leiding van haar beruchte oprichter, Alparslan Türkes.

Na de dood van Türkes kwam Bahceli aan het roer van de MHP en maakte daar ogenschijnlijk een wat meer respectabele partij van. Toen de MHP voorafgaand aan de opkomst van de AKP in een coalitie zat met de Democratisch Links Partij (DSP) van Bülent Ecevit, steunde Bahceli zelfs voorstellen in het voordeel van Koerden.

Met zijn aanvallen op een partij die oproept tot een einde van het geweld, is de Bahceli van toen nu ver te zoeken. In plaats daarvan lijkt hij zich te verheugen op een terugkeer van de burgeroorlog van de jaren negentig.

Uiteindelijk zal de ware aard van het beest zich altijd verraden…

Peter Edel is schrijver van De Diepte van de Bosporus, een politiek biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)