Istanbul – De verkiezingscampagne zit er bijna op. Als we de balans opmaken zien we dat premier Davutoglu het meest actief was. Hij wordt de enige lijsttrekker die alle 81 Turkse provincies bezocht. Morgen is hij nog in Antalya en zijn thuisprovincie Konya, waar hij zondag zijn stem uit zal brengen.
Druk baasje die Davutoglu. Hij begon al eind april met zijn campagne voor zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Je vraagt je af of hij nog tijd had om het land te besturen. Wie weet zegt president Erdogan dat het land best zonder een premier kan. Hij streeft immers naar een presidentieel systeem waarin geen plaats is voor een minister-president.
Maar het is mooi dat het bijna voorbij is. Zal Turkije eindelijk verlost zijn van die irritante verkiezingscommercials op TV.
Economie
Zondag kunnen meer dan een miljoen Turken voor het eerst stemmen, omdat ze sinds de laatste verkiezingen achttien zijn geworden. Gezien de hoge jeugdwerkloosheid wordt verwacht dat zij vooral aan de economie zullen denken bij het betreden van het stemlokaal.
Economisch ontwikkelingen kunnen voor verschillen zorgen bij Turkse verkiezingen. Het zegt genoeg dat de AKP haar diepste dip meemaakte tijdens de lokale verkiezingen van 2009, toen de wereld midden in de financiële crisis zat en de economische groei ook in Turkije minder werd.
Dit jaar gaat het de Turkse economie evenmin voor de wind, met teruggelopen groei, stijgende werkloosheid en toegenomen inflatie.
Consumentenvertrouwen
Toch schijnt er een vaag lichtje aan het einde van de tunnel, want het consumentenvertrouwen, dat sinds vorig jaar alleen maar daalde, leefde in mei een beetje op. In de peilingen over de verkiezingen werkt dat niet door, want die blijven onveranderd uitgaan van zeven tot negen procent verlies voor de AKP (al zullen de meer betrouwbare voorspellingen van die partij zelf het op een paar procent minder houden).
Toch zou dat licht toegenomen consumentenvertrouwen in de laatste dagen voor de verkiezingen gelijk op kunnen gaan met het zetje dat de AKP nodig heeft om het verwachtte verlies komende zondag beperkt te houden.
Met de Turkse lira was het daarentegen weer schrikken geblazen deze week. Die herstelde zich in mei enigszins, na eerder dit jaar een verlies van bijna veertien procent te hebben geleden. Gisteren daalde de lira even onder de grens van 2,70 ten opzichte van de dollar. Daarna krabbelde de munteenheid weer op, maar blijft toch nog steeds onder het niveau van vorige maand. De daling volgde niet alleen uit een nieuwe stijging van de dollar, maar ook door onzekerheid in het buitenland over wat er na de verkiezingen gaat gebeuren in Turkije.
De onzekerheid overheerst. In het buitenland, in Turkije en ook bij ons. Op 1 juni formuleerden we in dit Dagboek over de Turkse verkiezingen een aantal scenario’s, maar daar voegen we er vandaag nog een aan toe. Eentje waarin een presidentieel systeem voor Erdogan alsnog mogelijk wordt. Zo nu en dan zijn we geneigd om te menen dat die kans er niet meer in zit, maar het valt niet helemaal uit te sluiten.
Nog een scenario
Laten we er vanuit gaan dat de Democratische Volkspartij (HDP) de kiesdrempel van tien procent haalt en dat de AKP zoveel verlies leidt dat aan een coalitie niet valt te ontkomen. Het is niet gezegd dat het zo loopt, maar het blijft een realistische mogelijkheid. De HDP voelt zich in die situatie niet geroepen om coalitiepartner van de AKP te worden. Of partijleider Demirtas en medepartijleider Figen Yüksekdag wat dat betreft woord houden zullen we pas zeker weten wanneer het puntje bij paaltje komt, maar in dit scenario gaan we daarvan uit.
De rechts-nationalistische Partij van de Nationale Beweging (MHP) is dan de enige geschikte kandidaat. Op zich niet eens een erg gekke combinatie. Het blijven per slot van rekening twee rechtse partijen, wat verklaart waarom de MHP in het verleden wel met de AKP meestemde in het parlement.
Dat laatste neemt de verschillen niet weg. Zo was de MHP des duivels over de vredesonderhandelingen die de nationale inlichtingendienst MIT in opdracht van de AKP aanging met PKK-leider Abdullah Öcalan.
Het is echter twijfelachtig of er bij de AKP in de nabije toekomst nog veel enthousiasme te vinden zal zijn voor het vredesproces, nu de verwachting dat daarmee Koerdische steun voor de partij aangekweekt kon worden niet bewaarheid lijkt. Daarmee zou een bezwaar weg kunnen vallen voor de MHP om met de AKP in zee te gaan.
Referendum
Wanneer MHP-leider Devlet Bahceli toestemt ontstaat een coalitie met naar alle waarschijnlijkheid meer dan 330 zetels in het parlement. Dat wil zeggen, genoeg om op te roepen tot een referendum over een nieuwe grondwet, waarbij het dan vooral om de invoering van een presidentieel systeem zal draaien.
De vraag is natuurlijk of Bahceli daarmee akkoord gaat. Hij heeft de laatste tijd herhaaldelijk gezegd tegen een supermachtig presidentschap voor Erdogan te zijn, maar het vooruitzicht om nog een keer vicepremier te worden doet hem misschien voor de verleiding zwichten. Is een kwestie van afwachten, maar als het zo loopt leidt dat tot een merkwaardige conclusie.
Paradoxaal genoeg is het in dat geval namelijk dankzij zetelverlies voor de AKP en het ontstaan van een coalitie dat Erdogan zijn presidentieel systeem krijgt. Dat laatste zit er niet in als de AKP genoeg zetels overhoudt om zelfstandig een nieuwe regering te vormen, want dat zou dan hoogstwaarschijnlijk op basis van minder dan 330 zetels zijn.
Erdogan heeft een bloedhekel aan het woord coalitie, maar in dit scenario kan het de reddende engel voor hem worden. Uiteraard blijven er tal van voorbehouden. Niet alleen moet Bahceli zoals gesteld eerst instemmen, want daarnaast staat het allerminst vast dat het electoraat tijdens een referendum akkoord zal gaan met een presidentieel systeem. Opiniepeilingen leren dat veel Turken daar afwijzend tegenover staat. Ook onder AKP-stemmers leven daar twijfels over.
Maar goed, eerst maar eens zien of de HDP de kiesdrempel gaat halen, want dat blijft voor de korte termijn natuurlijk de belangrijkste vraag. Lukt dat niet dan zal een coalitie immers niet eens aan de orde komen.
Update: Door een explosie tijdens een openbare bijeenkomst vanmiddag in de stad Diyarbakir zijn naar verluidt minstens tien gewonden gevallen. De explosie vond plaats in een transformatorhuisje nabij de bijeenkomst. Of het om een ongeluk, of een aanslag gaat, staat nog niet vast. Er was veel paniek in Diyarbakir.
Er is in ieder geval een dodelijk slachtoffer gevallen. De 17-jarige Remzi Ipek.
Premier Davutoglu en president Erdogan zien in de explosie geen aanleiding om de AKP-campagne te onderbreken.
Deze foto doet veronderstellen dat de explosie van buiten naar binnen ging, in plaats van andersom.
Istanbul/Peter Edel
Eerdere afleveringen van het Dagboek over de Turkse verkiezingen zijn te vinden onder de rubriek ‘Turkije’.
