Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – De Britse klinisch psycholoog Ian Robertson deed onderzoek naar het effect van langdurige macht op de psyche van politieke leiders. Hij kwam tot de conclusie dat zij na te lang aan de macht te zijn geweest niet meer voldoende in staat waren om het eigen handelen kritisch te benaderen.
Robertson herkende dit psychische verschijnsel aanvankelijk bij Margaret Thatcher, de ‘Iron Lady’ die elf jaar achtereen premier was van het Verenigd Koninkrijk. Later signaleerde hij het bij Recep Tayyip Erdogan, de huidige president van de Turkse Republiek.
Macht heeft een vergelijkbaar effect als cocaïne, een drug die tot een narcistisch gevoel van totale controle leidt en door de snelle gewenning een steeds hogere dosering eist. Bij excessief gebruik leidt het ook tot paranoïde verschijnselen. Dat biedt wellicht een verklaring voor Erdogans regelmatige verwijzingen naar irrationele samenzweringstheorieën.
Hij is wat dat betreft overigens niet de eerste Turkse leider. Zijn rolmodel, sultan Abdulhamid II, leed al aan achtervolgingswaanzin. Evenals Erdogan bleef ook hij veel langer aan de macht dan goed voor hem was.
Of macht ook tot (selectief) geheugenverlies leidt is niet onderzocht…
Visumregeling
De EU wil met Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) tot een overeenkomst komen over de opvang van de vluchtelingen in Turkije. In ruil daarvoor is men bereid onderhandelingspunten over EU-toetreding te openen en de visumregeling voor naar Europa reizende Turken te versoepelen.
Hier wordt de voorwaarde aan verbonden dat Turkije aan 72 eisen voldoet. Een daarvan heeft betrekking op de Turkse antiterrorismewet. Die maakt het mogelijk om personen te vervolgen voor feiten die in Europa onder de vrijheid van meningsuiting vallen. De EU eist dat daar een einde aan komt, maar Erdogan wil daar niet aan toegeven. Op 10 mei jl. zei hij tijdens een bijeenkomst van zakenmensen het volgende:
‘Ze stellen 72 eisen, en dat is totaal nieuw voor ons. Waar komt dit opeens vandaan?… Ze willen dat we de antiterrorismewetgeving aanpassen.’
Dat Erdogan zich hierover verbaast is zeer opmerkelijk. Die eisen zijn namelijk verre van nieuw. Ze werden in 2013 al kenbaar gemaakt tijdens onderhandelingen over een versoepeling van de visumregeling. Erdogan was daar zelf bij aanwezig en toonde zich toen bovendien bereid om aan alle eisen te voldoen.
Nu zijn de eisen nieuw voor hem. Hoe de vergeetachtigheid van de president te verklaren?
Vredesproces
Destijds was Erdogan nog premier. Dat hij plannen had om president te worden was echter al bekend. Dat hij daarbij naar een presidentieel systeem verlangde eveneens.
Het ontbrak de AKP echter aan zetels in het parlement om zelfstandig een nieuwe grondwet te formuleren ten einde het presidentieel systeem in te voeren. Erdogan hoopte daarom op steun van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP).
Het lokaas bestond uit vrede met de Koerdische PKK. Daartoe werd onderhandeld met de tot levenslang veroordeelde PKK-oprichter Abdullah Öcalan, wat begin vorig jaar tot de zogenaamde Dolmabahce-overeenkomst leidde.
De AKP stond de PKK tijdens het vredesproces veel toe. Wanneer de Turkse strijdkrachten constateerden dat de PKK wapens en explosieven insloeg moesten ze van Erdogan maar de andere kant opkijken. Zolang de HDP aan een nieuwe grondwet wilde meewerken werd er niet moeilijk gedaan.
Aldus ontstonden ook de omstandigheden waarin Erdogan bereid was om aan de eis van de EU over een aangepaste antiterrorismewet te voldoen. Dat deed geen pijn, die wet had hij op dat moment immers niet nodig.
Demirtas
De omslag volgde toen HDP-leider Selahattin Demirtas verklaarde dat Erdogan als het aan hem lag nooit zijn presidentieel systeem zou krijgen. Een withete president die een streep zette door het vredesproces was het gevolg. Een paar maanden later werd de oorlog met de PKK voortgezet alsof er nooit geen vredesonderhandelingen waren was geweest.
Vervolgens openbaarden zich voor het eerst problemen met Erdogans geheugen. Opeens kon hij zich niets meer herinneren over de Dolmabahce-overeenkomst. Terwijl hij volgens voormalig vicepremier Bülent Arinc toch wel degelijk op de hoogte was gebracht over de details daarvan.
Dat geheugenverlies kwam goed van pas. Ook wat beteft de antiterrorismewet, want nadat de oorlog met de PKK weer in volle hevigheid was uitgebarsten kon Erdogan die uiteraard weer goed gebruiken. Nu kan hij zich dan ook niet herinneren dat de EU drie jaar geleden al een aanpassing van deze wet eiste en dat hij daar toezeggingen over deed. Het is met toch wat. Maar hij komt er mee weg, in de wetenschap dat miljoenen met zijn ideologie vergiftigde Turken dergelijk bedrog slikken zonder er ook maar een vraag over te stellen.
Referendum/verkiezingen
Er wordt gezegd dat Erdogan een versoepeling van de visumregeling met de EU goed kan gebruiken als het tegen het einde van het jaar tot een referendum, of nieuwe verkiezingen komt, met als inzet de invoering van een presidentieel systeem.
De door Erdogan tot vertrek gedwongen premier Ahmet Davutoglu wist het echter met de EU voor elkaar te krijgen om de invoering van de nieuwe visumregeling naar voren te schuiven van oktober naar juni. Gaat de overeenkomst door, dan zal het effect ervan al wat weggeëbd zijn tegen de tijd dat er een volksraadpleging plaatsvindt. Met andere woorden, Erdogan heeft er dan niet zo veel meer aan.
Bovendien, wat gaat hij dan zeggen? Zoiets als ‘jullie moeten mijn wensen volgen bij het stemmen, want ik heb het mogelijk gemaakt dat jullie voor me kunnen vluchten’? Dat rammelt. Mede daarom moet het nu soms gehoorde vermoeden dat die versoepelde visumregeling niet meer zo hoeft voor Erdogan, wellicht serieus worden genomen.
MHP
Gaat het feest niet door dan kan hij er namelijk de EU de schuld van geven. Aangevuld met een paar vette samenzweringstheorieën zal dat het goed doen bij de nationalistische stemmers.
Zoals de stemmers van de Partij van de Nationale Beweging (MHP). Heel goed mogelijk dat die dan in grote getale de overstap maken naar de AKP, waardoor de MHP niet meer in staat is de kiesdrempel te halen. Een nieuwe grondwet en een presidentieel systeem komen dan een stuk dichterbij. Goed mogelijk dat hier meer winst voor Erdogan ligt dan in het prestige van een versoepelde visumregeling.
Afstand
Mocht de deal op de klippen lopen dan wordt de afstand tussen Turkije en de EU uiteraard een stuk groter. Dat zal Erdogan niet deren, want uit zijn recente uitspraken blijkt dat hij daar sowieso geen bezwaar tegen heeft. ‘Laat de EU zijn weg gaan, dan gaan wij de onze’, zei hij onlangs nog.
Erdogan moet echter uitkijken voor gezichtsverlies bij zijn achterban als hij nalaat gestalte te geven aan zijn dreigement vluchtelingen naar Europa te sturen bij het uitblijven van een akkoord met Brussel. Op zich is dat eenvoudig. Hij hoeft ze niet eens in bussen te laden, zoals hij vorig jaar zei tegen Europese Commissie-baas Jean-Claude Juncker. Hef de controle aan de grens met Griekenland op, en hop daar gaan ze en masse. Zo populair is Turkije namelijk bij vluchtelingen in vergelijking met de EU.
Kapitaalvlucht
Het behoeft geen betoog dat de crisis met de EU in dit geval om zal slaan in een diep conflict, met veel implicaties voor de Turkse economie. Geen probleem zullen de irrationele Erdogan en zijn niet minder irrationele eurohaters zeggen, want de Turkse economie is zo sterk dat het Europa niet nodig heeft.
Echt, dat denken ze. De kapitaalvlucht die Turkije de laatste maanden in al in toenemende mate heeft meegemaakt vormt echter een schijntje bij wat er dan te gebeuren staat. Dat zal de Turkse economie voelen. En hoe.
Lira
De Turkse lira dan? Zoals de munteenheden van andere opkomende economieën deed die het sinds februari niet slecht, met enig herstel van het waardeverlies gedurende de laatste jaren.
De consternatie na het gedwongen vertrek van premier Davutoglu maakte aan die tendens een einde, want de lira leverde de afgelopen weken weer stevig in. Loopt net helemaal mis tussen Turkije en de EU dan zal er nog minder van de lira overblijven.
Rente
Laten we niet op de zaken vooruitlopen. Los van de sluimerende crisis met de EU zijn er al genoeg zorgen over de Turkse economie om wakker van te liggen. Wat te denken van geluiden dat de Turkse rente binnenkort weer een half procent naar beneden gaat omdat de president dat wenst? Geen beste combinatie met de hints van de centrale bank in de VS dat volgende maand een volgende fase in de verhoging van de Amerikaanse rente op het programma staat.
Wanneer Erdogan dan ook nog eens Mehmet Simsek vervangt door zijn gehoorzame, doch totaal onervaren schoonzoon Berat Albayrak, is de boot helemaal aan. Simsek is immers de enige man waar buitenlandse investeerders nog vertrouwen in hebben binnen de Turkse regering. Het vertrouwen in de Turkse economie zal dan verder aangetast worden. Het buitenlandse kapitaal zal dan nog sneller uit Turkije verdwijnen dan vluchtelingen bij open grenzen.
Een helder denkende president zou zich ervan bewust zijn dat Turkije en de EU niet buiten elkaar kunnen. Erdogan is ondertussen echter al ver voorbij het punt waarop hij zich dat kan beseffen. Voor hem telt nu alleen nog macht. En nog meer macht. Zoals een cocaïneverslaafde die na een lijntje coke alleen maar aan het volgende kan denken.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
weer een hoop text en weinig inhoud.. ik denk eerder dat jij niet meer weet wat je op moet schrijven dan eindeloos herhalingen peter.. waarom schrijf je niet bij dat de eu elke keer met vernieuwde of veranderde wetten komt naast die van de bestaande? gewoon doen alsof het niet zo is, dan heeft dat niemand in de gaten.. jij doet alsof Erdogan nu al een presidentiele systeem heeft en alles in zijn eentje aan de touwtjes trekt en alle wetten en opdrachten door hem gemaakt worden en heel het economie door hem gerund wordt.. als dit zo zou zijn, dan wat heeft ie aan een presidentiele systeem? jij schrijft dingen wat jij en sommige westerlingen denken zoals het hopen op dat de Turkse economie ineenstort zodat jij en die sommige westerlingen gelijk erover kunnen schrijven vanne, zie je wel, wij hadden gelijk.. maar dat gehoop blijft al meer dan 10 op een hoop.. de lira toont een zwakte, owjee gelijk groot nieuws gelijk vanne zie je wel, het gaat slecht met Turkse economie, Turkije valt uitelkaar blabla, terwijl het gewoon doodnormaal is dat dit soort dingen gebeuren, sterker nog, het is juist goed.. kijk naar china met hun oververhitte economie.. en jij doet laatste tijd ook alsof de hdp iets wat voorstelt in Turkse politiek, jij geeft hun altijd veel credits in je columns wat best wel zorgwekkend is.. terwijl het gewoon terroristen in maatpakken zijn die onschendbaarheid genieten.. tis ook niet anders te verwachten als je ziet hoe terroristen een tent kunnen opzetten in westerse landen voor een regeringsgebouw..
When it come to the great leader’s memory I am reminded a a famous quote: “Power corrupts. Absolute power corrupts absolutely.”
Aan Hayret wil ik het volgende vragen: – waarom ga je niet definitief in Turkije wonen? Daar wonen genoeg schapen en jij past er goed bij. Dit soort onzin kan je vandaar uit ook schrijven. En nog iets : schuift het goed om dit soort onzin te schrijven? Wordt je contant betaald of wordt het overgemaakt naar een van je rek.nr.?
@Cafer
Waarom ga jij niet in Turkije wonen?
Heb je geen andere argumenten dan de eeuwige dooddoener ‘ga dan in Turkije wonen’. Ga lekker zelf zou ik zeggen, wij gaan nergens heen omdat jou onze mening niet bevalt.
Als jij niet met een afwijkende mening om kunt gaan ben JIJ juist degene die niet bij Nederland hoort en zou moeten vertrekken.
.
We worden niet betaald. Dat jij je niet kan voorstellen dat we gewoon overtuigd zijn van onze mening is jouw probleem.
cafer,waarom verander je niet van naam
kontlikker zou goed passen bij u ,,,ps.verander u naam want met kontlikkerij ga je er toch nooit bij horen
cafer
hayret is een schaap en wat ben jij dan???
waarschijnlijk is cafer ook een armenier in kostuum van de pkk
en een rus in een kostuum van een armenier
Wat een enorm kwatsverhaal trouwens deze column.
Het feit dat de lira geen krimp heeft gegeven en zelfs in waarde flink toeneemt toont dat aan.
De financiële markten hebben gewoon vertrouwen in deze regering en president.
Laat Edel maar kletsen, de feiten liegen niet.
Voor diegenen, die voor een presidentieel systeem zijn, het volgende: Lees de geschiedenisboeken van India en vooral de periode van Indira Gandhi, die ook zo´n systeem invoerde.Ik kan het boek van Nayantara Sahgal `Rijk als wij´aanraden. Dan kun je zien hoe dat werkt. Veel onschuldige slachtoffers waren het gevolg, of ze nu rechts of links waren. Was er maar enige verdenking of enige twijfel over opstandigheid tegen de regering en hup, je ging de cel in en je was daarin bovendien vogelvrij verklaard. De bewakers konden doen met je was ze wilde, of je onschuldig was of niet. Als je niet tot de kring van Indira behoorde, was je ongewenst. Dat is wel wat anders dan hier op deze pagina je mening te kunnen geven!
Gelukkig is niemand onsterfelijk, maar daarin zit juist het gevaarlijke. Wat als de huidige president er niet meer is? Dan zit het parlement met een ondemocratisch systeem dat iedere gevaarlijke boef naar zijn hand kan zetten. Ik begrijp bovendien niet dat het Westen de Turkse democratie zoals die nu is niet tegemoet kan komen in haar wensen zich economisch te ontwikkelen. Er zijn wel andere manieren, zoals een herziening van het Verdrag van Lausanne bijvoorbeeld. Dat zou de druk van de financiele ketel voor Turkije doen afnemen en een ondemocratisch systeem niet meer nodig. Bovendien zouden ze daar voorwaarden aan kunnen koppelen als dat de hele Turkse bevolking daarvan zou moeten kunnen profiteren.
Wijzigen van het Verdrag van Lausanne is helemaal niet nodig. Onder de huidige regering profiteert de gehele Turkse bevolking al maximaal van de economische voorspoed. Beter dan dit wordt het niet.
Dit had je beter voor kunnen stellen toen Turkije zuchtte onder de quasi-seculiere en Kemalistische coalities in de vorige eeuw.
Die waren immers kampioen graaien in de pot samen met het leger. En kampioen ‘alles binnen de eigen elitaire groep houden’.
Dat is vandaag de dag toch echt even anders, ten positieve.
Voorbeeld: iedere Turk profiteert direct van de goede infrastructuur. Zelfs de grootste AKP-criticasters mogen net als iedereen met de hogesnelheidstrein reizen.
Nou genoeg schapen….. die happen… Onkruid vergaat: kontlikkers ook.