Istanbul – Voorafgaand aan een bijeenkomst van provinciale leiders van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) die gisteren plaatsvond, riep partijleider Selhattin Demirtas de PKK en de regering op om een einde te maken aan het geweld dat Turkije in de greep houdt:
‘De PKK dient onmiddellijk de wapens neer te leggen. Als de regering vervolgens verklaart dat de [militaire] operaties beëindigd zullen worden, wordt de weg geopend naar een dialoog, zodat meer doden voorkomen kunnen worden. We hebben gediscussieerd over de ontwikkelingen en de middelen die we in kunnen zetten om confrontaties en oorlog te voorkomen. We hebben besproken hoe dit land vrede te brengen en wat de partij kan doen op de problemen op te lossen. Er zullen er zijn die trachten mijn verklaring te vertekenen, dus zal ik die nader uiteenzetten. Ik roep de staat niet op zich te ontwapenen. Kan een staat dat? Een staat kan niet zonder wapens; de staat dient zich te beschermen. Maar de vinger van de trekker afhalen is iets anders. Waar ik het over heb is een wederzijdse wapenstilstand. Die oproep is nadrukkelijk ook aan de PKK gericht.’
De Britse correspondent in Turkije Gareth Jenkins deed een paar dagen geleden een interview met Demirtas en viel diens oprechte afkeuring op van de recente PKK-aanslagen. Jenkins vond het veelzeggend dat Demirtas in dat verband het woord ‘afslachten’ gebruikte in plaats van ‘doden’.
Verbod
Een dag voor zijn oproep aan de PKK en de regering sprak Demirtas het vermoeden uit dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) voornemens is om de HDP buiten de wet te plaatsen. Eerder sprak president Erdogan zich daartegen uit, maar Demirtas twijfelt over de in de AKP levende plannen.
Demirtas kent hierbij een centrale plaats toe aan het voormalige parlementslid Burhan Kuzu, een professor constitutioneel recht en een groot voorstander van het door Erdogan nagestreefde presidentieel systeem. Kuzu werd onlangs benoemd tot adviseur van Erdogan en bereidt volgens Demirtas een verbod op de HDP voor, zodat deze partij geen hindernis meer is voor de AKP.
Eerder verklaarde Devlet Bahceli, de leider van de anti-Koerdische Partij van de Nationale Beweging (MHP), naar een verbod op de HDP te streven.
Hoewel de in 2010 ingevoerde wijziging van de grondwet het verbieden van partijen een stuk lastiger maakt, is het niet onmogelijk. Vroeger besliste het Constitutioneel Hof daarover, maar tegenwoordig is er een meerderheid in het parlement voor nodig. Het is echter sowieso de vraag of een verbod op zich de tegenstanders van de HDP veel op zal leveren, want de aangepaste grondwet bepaalt dat bij een verbod op een partij de parlementsleden ervan hun lidmaatschap van de volksvertegenwoordiging behouden.
Om de HDP effectief uit de politiek te weren is dus meer nodig. Erdogan sprak zich onlangs dan ook uit voor het opheffen van de onschendbaarheid van tot de HDP behorende volksvertegenwoordigers, zodat zij vervolgd kunnen worden. In combinatie met een verbod op de HDP zou dat niet alleen een ongekende slag voor de partij van Demirtas zijn, maar ook voor de vrede in Turkije.
Volgens Demirtas willen oorlogshitsers de last van hun zonden in de schoenen van de HDP schuiven. Hij ziet de toekomst echter met vertrouwen tegemoet, of wekt in ieder geval die indruk: ‘De HDP zal iedere dag sterker worden’. Verder zei hij:
‘Ze werken aan een zogenaamde campagne [tegen de HDP], met hun spionnen op onze hielen, journalisten die op hun loonlijst staan en zogenaamde nationalisten. Wij zijn niet bang voor verkiezingen; we zijn klaar voor vroege verkiezingen. Deze keer zullen we hopelijk voor altijd de mentaliteit kunnen begraven waarin oorlog geprefereerd wordt boven vrede.’
Broer
Op vragen over zijn broer Nurettin, een PKK-strijder die volgens het staatspersbureau Anadolu bij Turkse luchtaanvallen in Noord-Irak gewond zou zijn geraakt (er wordt ook gezegd dat hij al overleden is), zei Demirtas:
‘Ik kan de berichten van het persbureau Anadolu niet bevestigen, want mijn broer is niet in Kandil [de bergen in Noord-Irak]. Mijn broer vecht niet in betaalde militaire dienst tegen IS; hij doet dat in het belang van zijn mensen.’
Eerder werd er in AKP-kringen op aangedrongen dat Demirtas de exacte verblijfplaats van zijn broer bekend zou maken, dan wel dat hij hem publiekelijk zou veroordelen.
Nurettin Demirtas is met 43 jaar ouder dan zijn broer Selahattin. Volgens de eerder genoemde Turkije-correspondent Gareth Jenkins maakt dat het onwaarschijnlijk dat hij actief bij acties van de PKK betrokken is. Doorgaans zijn PKK-strijders die aanslagen plegen een stuk jonger. Als leider van de PKK die opdracht kan geven tot aanslagen wordt Nurettin Demirtas niet genoemd.
Verder stelt Jenkins dat de strenge eercode waarmee het familieleven van Turken en Koerden omgeven is een hindernis vormt voor Demirtas om zijn broer iets op te dragen of om hem terecht te wijzen. Het kleine broertje gehoorzaamt de oudere broer, daar komt het op neer. Vanuit een Nederlands perspectief beschouwt klinkt dat wellicht vergezocht, maar onder Koerden mag dit aspect niet onderschat worden. Door dezelfde eercode zou Demirtas zich onmogelijk maken binnen zijn eigen achterban als hij zijn broer zou verraden. Het illustreert het uiterst lastige parket waarin Demirtas zich bevindt.
Demirtas worstelt met de PKK, die met een catastrofale strategie de regering precies dat geeft wat zij nodig heeft om hem aan te vallen. Zijn oproep tot een wapenstilstand en onderhandelingen zal echter velen aanspreken. Want dat de behoefte aan vrede zowel bij Turken als Koerden overheerst staat vast. En die vrede zal er niet komen zolang het geweld over en weer doorgaat.
Peter Edel/Istanbul
