Istanbul – Ruim twee weken voor de belangrijke verkiezingen in Turkije op 7 juni is het aantal aanvallen op de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) tot boven de honderd gestegen. De bomaanslagen in Adana en Mersin op 18 mei jl. benadrukken de vraag wie er verantwoordelijk voor is.
MHP
Devlet Bahceli, de leider van de National Beweging (MHP) zei dat de dader(s) niet in zijn gelederen gezocht moeten worden:
‘De MHP wil de verkiezingen uit principe in vrede zien verlopen. Maar er zijn mensen, die de verkiezingen willen overschaduwen; die de zaak willen doen escaleren via provocaties. Wij richten ons niet op de HDP. Die partij moet de daders buiten de MHP zoeken.’
Aanvankelijk zal de MHP, dan wel kringen in haar achterban, voor velen als primaire verdachte voor de aanslagen naar voren zijn gekomen. De sterke anti-Koerdische sentimenten binnen de MHP waren daar debet aan. Bahceli benadrukte dat laatste nog eens door te spreken van een ‘geheime coalitie’ tussen president Erdogan, premier Davutoglu, de HDP, en Abdullah Öcalan, de oprichter van de PKK, die sinds 1999 op het eiland Imrali een levenslange gevangenisstraf uitzit.
Demirtas
Interessant genoeg sloot HDP-leider Selahattin Demirtas uit dat de MHP iets met de aanslagen op de vestigingen van zijn partij te maken heeft:
‘Er zijn geen verbanden tussen de MHP en de aanslagen op ons… Een aantal Ülkücü (‘idealisten’, zo worden aanhangers van de MHP genoemd –P.E.) belde me persoonlijk en zeiden dat ze er niets mee te maken hebben. Ik geloof dat.’
Het is nogal uniek dat een leider van een Koerdisch georiënteerde partij de MHP gelooft en daarmee zelfs beschermt. Het is kenmerkend voor de bijzondere situatie in Turkije voorafgaand aan de verkiezingen.
AKP
Demirtas legt de verantwoordelijkheid voor de aanslagen in Adana en Mersin bij de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Dat president Erdogan die niet veroordeelde zal hem in die overtuiging hebben gesterkt. Demirtas:
‘Er zijn paramilitaire groepen met geld gehuurd die banden hebben met de AKP. Wij proberen de politiek te normaliseren, maar daar is de regering ontevreden over. Is dit normaal?’
Demirtas kan echter geen hard bewijs leveren dat de AKP de duistere macht is achter de aanslagen. Dat groepen in de achterban van de regeringspartij zich op hebben laten stoken door de provocerende taal van premier Davutoglu en president Erdogan tegen de HDP is een andere mogelijkheid.
Ongelovigen
Demirtas en andere HDP-politici worden tijdens openbare partijbijeenkomsten door Davutoglu en Erdogan voor ‘ongelovigen’ uitgemaakt, wat in een land waar 95 procent van de bevolking tot de islam behoort voor velen als een zware beschuldiging zal klinken.
Davutoglu zei dat hij de voornaam van Demirtas niet meer uit zal spreken, omdat die verwijst naar Saladin Ayyub, een strijder die Jeruzalem op de kruisvaarders heroverde en om die reden erg geliefd is onder moslims
Kobani
Dit soort uitspraken zijn overduidelijk gericht op religieuze Koerden, die voorheen op de AKP stemden, maar bij wie de twijfel toesloeg toen de regering vorig jaar naliet om de Koerden te helpen in de door de Islamitische Staat (IS) belegerde Syrische stad Kobani. Dit leidde onder andere tot een geweldsuitbarsting tijdens de demonstraties in Zuidoost Turkije van oktober jl.
Door de kaart van het geloof te spelen tracht de AKP de steun van de religieuze Koerden voor zich te verzekeren. Er is de AKP veel aan gelegen om verkiezingswinst voor de HDP te voorkomen. Mocht die erin slagen om de kiesdrempel van tien procent te halen dan zal dat namelijk vijftig extra volksvertegenwoordiger opleveren.
Coalitie
In dat geval is niet alleen het door president Erdogan begeerde presidentieel systeem vrijwel uitgesloten, maar kan het zelfs gebeuren dat de AKP niet genoeg stemmen haalt om door te kunnen gaan met zelfstandig regeren. De partij zou dan voor het eerst in haar bestaan tot een coalitie worden gedwongen.
Daarom vindt vicepremier Yalcin Akdogan, die als vertrouweling van president Erdogan nauw betrokken is bij de vredesonderhandelingen met PKK-leider Öcalan, het ‘super goed’ wanneer de HDP er niet in slaagt om de kiesdrempel te bedwingen. In dat geval zullen de stemmen voor de HDP naar de AKP gaan waardoor een presidentieel systeem realistisch wordt en het sowieso niet tot een coalitie komt.
Peilingen
In deze context gaat voor de AKP geen uitspraak of beschuldiging te ver aan het adres van de HDP. Dat het Koerdische vredesproces aldus zware schade wordt toegebracht spreekt voor zich, maar dat lijkt voor de regering nu geen enkele prioriteit meer te hebben.
Zeker niet nu nog maar enkele verkiezingspeilers uitgaan van minder dan tien procent van de stemmen voor de HDP. De meeste peilers verwachten een hoger percentage voor die partij.
Verkiezingspeilingen in Turkije hebben niet de reputatie extreem betrouwbaar te zijn, maar vorig jaar haalde Demirtas bij de presidentsverkiezingen 9,8 procent, waardoor het er in ieder geval om lijkt te gaan hangen.
Poesje
Demirtas laat zich niet van de wijs brengen door de aanvallen van Davutoglu en Erdogan. De aanslag in Mersin weerhield hem er niet van om dezelfde dag nog een openbare toespraak in die stad te houden. Hij zei daarnaast:
‘Vrede in dit land is dierbaarder dan tot het parlement verkozen worden,… of zelfs dan het leven. Vrede kan niet geriskeerd worden voor het winnen van stemmen.’
Over Erdogan, die zoals gesteld de aanslagen in Adana en Mersin niet veroordeelde, was Demirtas duidelijk:
‘We hebben de boodschap ontvangen. En hier is onze reactie: we zullen je geen president laten worden in het presidentieel systeem waar je op uit bent. Wij als HDP zullen de leeuw in je hart transformeren tot een poesje.’
CHP
Kemal Kilicdaroglu, de leider van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) hoopt en verwacht dat de HDP de kiesdrempel zal halen.
Verder zei Kilicdaroglu dat de CHP in de peilingen momenteel meer dan 3O procent van de stemmen krijgt (bij de parlementsverkiezingen van 2011 was dat bijna 26 procent) en dat dit percentage verder kan stijgen op de verkiezingsdag. ‘Mits er geen provocaties meer volgen’ zei de CHP-leider. Om daaraan toe te voegen: ‘we hebben gehoord dat ze nieuwe provocaties voorbereiden.’ Uit wie ‘ze’ voor hem bestaan zei hij niet.
Kilicdaroglu veroordeelde de aanslagen in Adana en Mersin op HDP-vestigingen:
‘Deze aanslagen zijn niet normaal. Deze regering moet de daders vinden. Als ze daar niet in slaagt zal ze als een partner van de daders beschouwd worden.’
Onderzoek
Een onderzoek naar de aanslagen is in ieder geval gaande. Volgens de advocaat Vedat Özkan, een kandidaat van de HDP bij de verkiezingen, is één man verantwoordelijk voor beide aanslagen. Volgens ooggetuigen gaat het om een 30 tot 35-jarige man.
Veiligheidsdiensten zouden echter op zoek zijn naar drie personen. Zij werden een maand geleden gewaarschuwd door de nauw aan de AKP verbonden nationale inlichtingendienst MIT over Syrische agenten van het regime van al-Assad, die naar Turkije zouden zijn gestuurd om ‘chaos te veroorzaken’ in onder andere Adana en Mersin.
Afluisteren
De aanslag in de laatstgenoemde stad had overigens veel zwaardere gevolgen kunnen krijgen dan alleen gewonden. Medewerkers van de HDP vertrouwden het niet nadat het bloemboeket waarin de bom verstopt zat afgeleverd werd. Er ontstond de verdenking dat er afluisterapparatuur in zat verstopt, waardoor besloten werd om het boeket op een terras te plaatsen. Was dat niet gebeurd dan was de kans op doden groot geweest.
Het valt op dat men bij de HDP rekening houdt met afluisteren. Sinds vorig jaar zijn in Turkije tal van politieagenten gearresteerd op de verdenking van afluisteroperaties tegen de AKP. Aangenomen wordt dat ze behoren tot de beweging van Fethullah Gülen, de imam die voor de AKP transformeerde van bondgenoot tot aartsvijand. De onderhandelingen die de AKP met de PKK en Öcalan aanging was een van de oorzaken van het geëscaleerde conflict tussen Erdogan en Gülen.
Update 1:
Premier Davutoglu verklaarde vandaag, 20 mei, zeker te weten dat de HDP en de MHP samengewerkt hebben bij de aanslagen in Adana en Mersin. Om die uitspraak in enig perspectief te plaatsen: dat komt ongeveer neer op de bewering dat Hamas en de Likoed-partij in Palestina/Israël een verbond hebben gesloten. Op deze manier spreekt Davutoglu overigens de door MIT gewekte suggestie tegen dat de aanslagen het werk waren van al-Assad.
Update 2:
Verder is vandaag bekend geworden dat de PKK op 18 mei twee personen heeft ontvoerd. Een daarvan is een soldaat.
Update 3:
Een verdachte die betrokken zou zijn bij de aanslagen in Adana en Mersin is volgens het Turkse ministerie van Binnenlandse Zaken geïdentificeerd. President Erdogan maakte dat vandaag, 20 mei, bekend tijdens een persconferentie in Sarajevo, waar hij op bezoek is. Een medewerker van de HDP zag de verdachte en omschreef hem als een net geklede man tussen de 30 en 35 die zich kalm gedroeg. Over de achtergrond van de man en zijn motieven is niets bekendgemaakt.
Istanbul/Peter Edel
