Pleitbezorgers van de Turkse strijdkrachten, zoals binnen de Republikeinse volkspartij (CHP), spreken in alle toonaarden tegen dat de legertop in 2003 de mogelijkheid besprak om via een staatsgreep een einde te maken aan het regeren van de AK-partij. De toenmalige Amerikaanse ambassadeur in Turkije W.Robert Pearson kwam destijds tot iets andere inzichten.
Dat blijkt althans uit documenten die door de onthullingsite Wikileaks aan de Turkse krant Taraf zijn overhandigd. Pearson stuurde in juni 2003 een bericht naar Washington waarin hij schreef dat de generaals Aytac Yalman, Sener Eruygur, Cetin Dogan, Hursit Tolon, Fevzi Türkeri en Tuncer Kılınc over een dergelijk ‘memorandum’ spraken. Het zijn geen onbekende namen die Pearson noemt. Cetin Dogan zit momenteel in voorarrest omdat hij ervan verdacht wordt in 2003 leiding te hebben gegeven aan ‘Operatie Balyoz (voorhamer)’, terwijl Eruygur en Tolon zijn gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij het Ergenekon-netwerk, dat ook al voornemens geweest zou zijn om de AK-partij naar het verleden te verwijzen.
De reden waarom het er niet van kwam is wellicht het ontbreken van eensgezindheid. Generaal Hilmi Özkök was de dwarsligger. Hij zag weliswaar met lede ogen toe hoe de kemalistische normen en waarden onder druk stonden door de opkomst van de AK-partij, maar een volgende staatsgreep in Turkije ging hem te ver. Als gevolg werd Özkök door de anderen als te soft beschouwd ten aanzien van de AK-partij. De latere opperbevelhebber Generaal Yasar Büyükanit wist volgens oud-ambassadeur Pearson niet voor wie hij moest kiezen en probeerde daarom maar het midden te houden tussen beide partijen. Pearson noemde het streven van de AK-partij om Turkije toe te laten treden tot de EU verder als een geschilpunt met de militairen.
Uit alles in zijn berichten blijkt dat Erdogan nog niet de echte macht in handen had in de beginperiode van zijn regeren. Dat hij premier was kon niets veranderen aan het feit dat de Nationale Veiligheidsraad (MGK) de dienst uitmaakte. De MGK bestond toen nog uit militairen, gecombineerd met de uiterst seculiere President Ahmet Necdet Sezer, die uit de aard van de zaak vijandig tegenover de AK-partij stond.
Pearson maakte in zijn bericht ook melding van problemen binnen de AK-partij omdat Premier Erdogan op een of andere manier tot een vergelijk wilde komen met de militairen. In dat kader hield Erdogan destijds een wekelijkse bespreking met Generaal Özkök. De twee gesprekspartners verschilden weliswaar op veel punten van mening, maar omdat Özkök tegen een staatsgreep was moest Erdogan wel met hem in zee gaan. Het bracht Pearson ertoe om de Premier en de Generaal als ‘strange bedfellows’ te beschrijven.
Hoewel de spanning tussen de verschillende fracties destijds hoog opliep, sloot Pearson de mogelijkheid uit dat het daadwerkelijk tot een volgende staatsgreep zou komen. Hij voorspelde dat Generaal Özkök de situatie zou bezweren door collega’s met snode plannen met pensioen te sturen. Daar kwam het ook inderdaad van, want Dogan en Kilinc gingen nog hetzelfde jaar met pensioen, terwijl met Eruygur en Yalman die stap een jaar later maakten.
Dat de regeringsgezinde media in Turkije, zoals de Engelstalige krant TodaysZaman, er voor gekozen hebben om de Wikileaks onthullingen in Taraf volledig te verzwijgen, blijft opmerkelijk. Iedere bevestiging van het feit dat een aantal militairen in 2003 aan een staatsgreep dacht moet voor de AK-partij immers welkom zijn. Het is niet onwaarschijnlijk dat de eerste door Taraf gepubliceerde cables de doorslag hebben gegeven bij de beslissing om Wikileaks verder te negeren. Die gingen namelijk over de beweging rond de islamitische prediker Fethullah Gülen, waar TodaysZaman nauw aan verbonden is. Jammer genoeg voor de AK-partij kiest Wikileaks geen partij waar het Turkije betreft.
(Peter Edel/Istanbul)
