Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Nadat Mustafa Kemal Atatürk in 1923 de Turkse Republiek had uitgeroepen, kregen de Turken te maken met een strikt secularisme. In de steden, die zich eerder al in een seculiere richting ontwikkelden, was dat een minder grote verandering dan in de provincie, waar veelal werd vastgehouden aan fundamentalistische opvattingen.
Daar zag men bijvoorbeeld met lede ogen toe dat mannen nog maar een vrouw mochten hebben, dat die vrouw werd aangemoedigd om zich te emanciperen en bovendien in openbare gebouwen geen hoofddoek meer mocht dragen, omdat dit beschouwd werd als symbool van onderdrukking.
Deze en andere maatregelen hadden tot gevolg dat de plattelandsbevolking zich aangetast voelde in haar rechten en religieuze vrijheid.
Tweederangs burgers
Terwijl de steden Atatürks vooruitstrevende opvattingen volgden en zo tot modernisering en ontwikkeling kwamen, bleef het platteland achter. Dit leidde daar echter niet tot de constatering dat het beter was om alsnog bij de nieuwe stroom aan te sluiten. In plaats daarvan overheerste het gevoel dat men tot tweederangs burgers was bestempeld.
Aanvankelijk probeerden vertegenwoordigers van Atatürks ideologie nog om hen mee te krijgen, maar de conservatieve weerstand zorgde ervoor dat hun initiatieven geen resultaat opleverden.
De sociaaleconomische achterstand die het gevolg was van deze keuze in de provincie, leidde in de jaren vijftig tot grootschalige urbanisatie, waardoor het onderscheid tussen de seculiere steden en het fundamentalistisch platteland vervaagde.
Menderes
Het secularisme in de vorm die Atatürk eraan gaf was na zijn dood in 1938 geen lang leven beschoren. In die jaren vijftig kreeg Turkije met Adnan Menderes een premier die het trachtte te nuanceren. Hij werd gesteund door de provinciale bevolking, maar vond de stedelijke elites en de militairen, die zich tot de schatbewaarders van Atatürks ideologische nalatenschap hadden uitgeroepen, tegenover zich.
Toen Menderes’ economische beleid tot een chaos leidde nam het protest tegen hem toe, wat hij vervolgens met harde hand liet onderdrukken. In 1960 was de maat vol voor de militairen. Zij grepen de macht en lieten Menderes ter dood veroordelen. Zijn eerdere opkomst bleef er echter voor zorgen dat het strikte secularisme van Atatürk voor de toekomst in geding was gebracht.
1980
In de twee daarop volgende decennia kwam de tegenstelling tussen seculier en fundamentalistisch in de schaduw te staan van die tussen radicaal links en extreemrechts, met als climax de staatsgreep van 1980.
Hoewel juntaleider Kenan Evren een overtuigde kemalist was, gebruikte hij het geloof als bliksemafleider voor de opkomende socialistische beweging. In de praktijk betekende dit onder andere dat hij meer religieuze invloed op het onderwijs toestond. Verder gaf de junta toestemming aan de islamist Tugrut Özal om aan de verkiezingen van 1983 deel te nemen. Zijn Moederlandpartij (ANAP) wist daarbij de meerderheid te halen. Özal stimuleerde de ontwikkeling van ondernemers op het platteland, de zogenaamde Anatolische Tijgers.
De seculiere nationalisten in de staat zagen er nauwlettend op toe dat het nieuwe concept van religieuze vrijheid onder controle bleef, maar stonden oogluikend toe dat de hoofddoek doordrong in openbare gebouwen. Dat veranderde niet toen Özal in 1993 kwam te overlijden.
1997
En zo werd het 1997, het jaar waarin de islamistische premier Necmettin Erbakan door de militairen werd afgezet. Erbakan werd verweten dat hij het secularisme in gevaar had gebracht, maar waar het in feite op neerkwam was dat de religieuze invloed op de samenleving die sinds de coup van 1980 mogelijk was geworden terug werd gedraaid.
Wat er door toedoen van de militairen voor in de plaats kwam was een onderdrukking van het religieuze deel van de bevolking waar men zich in West-Europa voor geschaamd had. Zo werd de hoofddoek weer verbannen uit openbare gebouwen, iets waar toen in Europa geen probleem van werd gemaakt.
Daarom is het niet zo vreemd dat de ‘postmoderne coup’ van 1997 de weg opende naar de opkomst van de islamistische Partij voor Gerechtigheid en ontwikkeling (AKP), en die van Recep Tayyip Erdogan, de huidige president van Turkije.
Wraak
De AKP ondervond in de jaren na de eerste verkiezingsoverwinning nog hinder van de seculiere nationalisten in de staat, maar naarmate die werden verdreven lag de partij niets meer in de weg om de samenleving weer te islamiseren.
De AKP kon daar verder mee gaan dan eerdere islamitisch gestemde partijen. Voor haar achterban vormde deze victorie de wraak op de seculiere nationalisten waar zij zich decennialang door onderdrukt voelden. In ruil daarvoor waren zij maar al te bereid om in te stemmen met schendingen van vrijheden door de AKP.
Nieuwe vrijheden
Aldus ontstonden de voorwaarden voor een situatie waarin de rollen werden omgedraaid en waarin de meest radicale gelovigen volop van hun nieuwe religieuze vrijheden konden profiteren om seculiere landgenoten aan te vallen. De afgelopen week leverde drie treffende voorbeelden van de excessen die daardoor mogelijk werden.
– Een theoloog kon zich op de TV de vrijheid veroorloven om hen die niet bidden tijdens de tijdens de ramadan, uit te maken voor ‘dieren’. Zijn excuus was een non-excuus, dat hooguit de noodzaak onderstreepte van een islamitische hervormingsbeweging
– Uitgaande van hun religieuze vrijheid meenden radicale moslims homoseksuelen te kunnen bedreigen die een Gay Pride in Istanbul wilden organiseren. Voor de gouverneur van Istanbul was dit vervolgens aanleiding om de manifestatie te verbieden. De bedreigers gingen vrijuit.
– Andere radicale moslims beriepen zich op hun religieuze vrijheid door fans van Radiohead tot bloedens toe te mishandelen, omdat zij onder het genot van een pilsje naar de nieuwe CD van hun favoriet band luisterden. De CD-winkel waar het feestje plaatsvond werd gesloopt. Drie aangehouden daders kwamen op vrije voeten, terwijl een protest tegen de aanval met waterkanonnen en traangas tegemoet worden getreden.
Tunesië
Religieuze vrijheid in Turkije? Tel uit je winst. Wie scoort hier? Dat zijn de pleitbezorgers van de kemalistische ideologie. Zij kunnen zo hard maken dat Atatürk overtuigende redenen had voor zijn dwingende secularisme en dat de plegers van de coup in 1997 gelijk hadden.
Kan het echt niet anders? Is het nu werkelijk onmogelijk dat Turkije een vorm van vrijheid krijgt die garandeert dat iedereen zijn leven naar eigen believen in kan vullen zonder dat daar onderdrukking en geweld tegenover staan?
Ik vrees dat dit in Turkije op dit moment heel moeilijk is. Zoals het in veel landen met een islamitische meerderheid moeilijk is. Maar het kan wel. Wat zich momenteel over de horizon van de Middellandse Zee ontwikkelt, in het niet minder islamitische Tunesië, laat dat zien. Daar zit nu een regering die bruggen slaat tussen religieus en seculier, wat tot positieve gevolgen leidt. Laten we hopen dat deze tendens zich voortzet en niet aan Turkije voorbijgaat.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Niet heel verrassend dat de Gay Pride dit jaar niet wordt toegestaan. De gouverneur gaf aan de veiligheid niet te kunnen garanderen tijdens het evenement, dit vanwege de bedreigingen. Enigszins opmerkelijk, aangezien de Gay Pride vorig jaar op het allerlaatste moment werd verboden omdat deze in de ‘heilige maand’ Ramadan plaatsvond. Terwijl het evenement in 2014 ook in deze maand plaatsvond en wel doorgang kon vinden.
De Turkse wet is erg ambivalent wanneer het gaat om gelijke rechten en het recht op expressie hierin. De wet kent aan de ene kant dit recht toe, aan de andere kant wordt er gesteld dat diegene die zich niet volgens het publieke moraal gedraagt gestraft kan worden. Wat onder het publieke moraal valt is niet wettelijk gedefinieerd en wordt dus overgelaten aan de inzichten van diegene die de wet dient toe te passen.
De mate van vrijheid in Turkije wordt op deze manier door een bekrompen moraal steeds verder teruggebracht tot een klein kijkgaatje.
grote respect voor die jongeren in Turkije. Deze mensen maken aanspraak op de vijheid van mening die door toedoen van Islam en Islamitische sharia ingeperkt of hun gewoon ontnomen wordt.
Wat is de democracy van Turkije waard als de Islamitische president allerlei verbods oplegt. vrijheid van de pers en media is beperkt tot de toestemming van de inlichtingen dienst en de regering van Erdogan. Zijn regiring heeft in de afgelopen jaren vele conservatieve en Islamitisch getinte wetten door het kabinet gekregen zonder de bevolking erbij te betrekken tw. verbod op abortus, beperking op het verkoop van alcoholische dranken en zelfs het bepalen van de lipsticks kleur van de stwardessen van de vliegtuig maatschappijen!!! Als ze niet oppassen wordt hun de weinige vrijheid dat ze nog hebben, ontnomen door de oprukkende fundamentalistisch Islamitische wetten! Kijk wat en diktatoriaal systeem heerst in Iran. Mensen snakken naar dergelijke situaties om voorgoed korte mette te maken met Islam en mulla’s want ze horen gewoon in hun moskeeen en niet in de regering. Leve frijheid van de volkeren en mening.
Op (de Nederlandse) Teletekst las ik gisteren een bericht dat Erdogan heeft aangekondigd dat het Gezipark alsnog bebouwd gaat worden – met een reconstructie van een Ottomaans gebouw én een museum waarin de Europese misdaden breed worden uitgemeten. Zo slaat hij twee vliegen in één klap: hij geeft architectonisch gestalte aan zijn neo-ottomaanse ideeën en bezorgt zijn conservatieve achterban een ‘jij-bak’ van jewelste. Wellicht mogen de Europese Turken die hoog van hem opgeven bij de opening het lint doorknippen. Ik kan er zo een paar noemen; ik gun het ze graag.
Ja en?
wat probeer je te zeggen??
Dat weet ie zelf eigenlijk ook niet, Denk.
Want wat wil hij nu eigenlijk zeggen?
Vind hij het onrechtvaardig of ondemocratisch, dat er een project uitgevoerd gaat worden, waar destijds een ruime meerderheid – inclusief de steun van de CHP – mee heeft ingestemd?
Of hoopt hij gewoon op nieuwe Gezi-oproer, omdat hij sensatieziek is en hij het prettig vind als er in Turkije commotie is, wat de stabiliteit bedreigd?
We weten het niet. En zelf zal hij niet toegeven dat dat zijn drijfveer is.
Moeilijk om enige opmerkingen te accepteren jongens? Zeikerig reageren is makkelijker. Overigens zou ik de naam Denk niet hanteren gezien het Limburgs onderzoek.
Goh, heeft de CHP ook voor het project gestemd? Dat is mij dan denk ik ontgaan. In dat geval denk ik dat Izmir ook recht heeft op een rol bij de openingsceremonie. Dat zou sensationeel zijn. Denk ik.
Doorzichtige provocatie. Kees get a life.