Erdogans corruptieverleden (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Corruptie in Turkije is zo oud als de republiek. Of eigenlijk al veel ouder, want in het Ottomaanse Rijk konden ze er ook wat van. Voorbeeld: sultan Abdulhamid II was tegen een onafhankelijk Joods gebied in Palestina, maar smeergeld aan lokale Ottomaanse bestuurders droeg er zorg voor dat Joodse kolonisten zich daar konden vestigen.

Er zijn Turkse nationalisten met een hang naar het verleden die menen dat zionisten eraan bijdroegen dat het Ottomaanse Rijk ten onder ging, maar in feite kwam het er dus op neer dat de corrupte ambtenaren daarvan de zionistische droom hielpen te verwezenlijken.

Help, ik dwaal nu al af, al herhaalt de geschiedenis zich, want nu is het de regering van Turkije die een dubbel gezicht naar zionisten trekt. Die zag de staat Israël aanvankelijk als partner, vervolgens als de grootste vijand en naar het zich aan laat zien binnenkort weer als een land waarmee samengewerkt kan worden. Terwijl in Israël niets wezenlijk is veranderd – de Palestijnen zijn nog altijd de pineut – gaat het in Turkije alle kanten op.

AK

Die regering in Turkije staat, zoals we allemaal weten, onder leiding van de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Ontwikkeling? Ja, met de mondiale wind in de rug kon de economie groeien en gingen veel bouwprojecten van start, dus dat klopt wel. Gerechtigheid? Mwoah, laten we het daar maar niet over hebben,…of juist wel.

Ook dit artikel gaat, zoals de eerste zin reeds aangaf, weer over corruptie. Daar raken we nu eenmaal niet over uitgepraat, zoveel aspecten kent het bij de AKP.

Na in 2002 voor het eerst aan de macht te zijn gekomen beloofde de AKP plechtig de corruptie in Turkije te zullen bestrijden. Het symbool daarvan werd de lettercombinatie ‘AK’, dat in het Turks voor ‘zuiver’ staat.

Vandaar AK-partij, een benaming waar Erdogans critici de buik ondertussen helemaal van vol hebben. Vooral nadat de zelfverklaarde reputatie van onkreukbaarheid eind 2013 een enorme deuk had opgelopen. Door feiten over het smeergeld waarmee de in Iran geboren zakenman Reza Zerrab vier ministers verwende, alsmede over malversaties bij aanbestedingen.

Deniz Feneri

Helemaal als een donderslag bij heldere hemel kwam het corruptieschandaal van 2013 echter niet. Een uitspraak van een Duitse rechter in 2008 over zwendel rond het Turkse liefdadigheidsfonds Deniz Feneri wees jaren daarvoor al op onoorbare zaken bij de AKP. Gelukkig voor de partij waren Erdogans banden met imam Fethullah Gülen toen nog goed, waardoor de Turkse kant van de flessentrekkerij in Duitsland in de doofpot belandde.

Oom Fethullah was zo voorkomend om de AKP uit de wind te houden en haalde de aanklagers van de zaak. Met zijn volgelingen binnen het justitieapparaat was dat een koud kunstje. Het ging zelfs zo ver dat een procedure tegen die aanklagers op gang kwam.

Burgemeester

Een stukje minder bekend is dat onze Erdogan in de jaren negentig al lekker on the take was. Dat wil zeggen, in zijn jaren als burgemeester van Istanbul. Aan de grote poet uit later jaren zal hij destijds nog niet toe zijn gekomen, maar er zijn voldoende redenen om aan te nemen dat hij destijds al heel wat illegale Turkse Lira’s in zijn broekzak stak. Veelal volgde dat uit vriendjespolitiek bij aanbestedingen, waar hij uit hoofde van zijn functie bij betrokken was.

Het is nogal een lijst. Er waren schandalen rond advertentieborden, de aankoop en het planten van bomen, transport van gemeentepersoneel, ophalen van vuilnis, distributie van aardgas, sociale woningbouw, de water- en riolering onderneming in Istanbul, aankoop van onderdelen voor trams, huurauto’s, aankoop van pesticiden tegen muggen en het transport van modder.

Akbil

Bij al deze akkefietjes trokken de zakenvrienden van Istanbul toenmalige burgervader aan het langste eind. Vaak kwam het tot juridische procedures, echter zonder veel resultaat. Bleef een zaak niet tot verjaring stoffig worden, dan besloot een met Erdogan bevriende rechter wel tot vrijspraak.

Bij een van de gevalletjes waarbij een magistraat zijn diensten bewees aan Erdogan zal ik hier iets nader stil staan: de zogenaamde akbil-zaak. Omdat die recentelijk weer even werd genoemd.

De akbil was een elektronisch betaalmiddel voor de bus of de metro. Het bestond uit een soort knoopbatterijtje in een plastic houder, dat bij automaten kon worden opgeladen. Een paar jaar geleden werd de wat archaïsche akbil vervangen door een modernere openbaarvervoerkaart. Ook die wordt overigens nog akbil genoemd.

Erdogan werd er tijdens zijn burgemeesterschap van beschuldigd het brein te zijn achter zwendel met de akbil. Door digitale data te veranderen, of te verwijderen, zouden Istanbulus geld kwijt zijn geraakt.

Rüstü Cerit

Erdogan kreeg een aanklacht aan de broek vanwege de akbil-affaire. Het proces dat daarop volgde werd afgesloten in 2003, een jaar nadat de AKP het voor het zeggen had gekregen in Ankara. Rechter Rüstü Cerit besloot tot veler verbazing tot vrijspraak, wat inhield dat zijn bedje gespreid was.

Cerit werd vorig jaar rechter bij het Hooggerechtshof. Recentelijk haalde zijn naam de nieuws kolommen. Daar viel te lezen dat hij samen met Erdogan en twee andere rechters van hogere gerechtshoven, een bezoek bracht aan de steden Rize en Kirsehir. Dat gezamenlijke uitje bracht Cerits uitspraak in de akbil-zaak in herinnering, maar droeg ook bij aan de reeds bestaande angst dat de scheiding der machten op de helling is komen te staan.

Kemal Kilicdaroglu van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) vond dat het niet kon. Hij stak de beschuldigende vinger uit naar de drie rechters:

‘Deze rechters kunnen geen voor eerlijke rechtspraak garanderen. Ik zeg het met verdriet – er wordt gezegd dat rechtvaardigheid de zwaarste slag wordt toegebracht door politici, maar in dit geval zijn zij die aan het hoofd van de rechtspraak staan daar zelf verantwoordelijk voor. Ze hebben de rechtspraak gepolitiseerd.’

Wens van de natie

Vicepremier Numan Kurtulmus vond het reisje van Erdogan met de rechters heel onschuldig, maar legde en passant haarfijn uit hoe het in Turkije zit met de onafhankelijkheid van de rechtelijke macht:

‘De rechtelijke macht is onafhankelijk, maar de onafhankelijkheid kan de wens van de natie niet overschrijden.’

Altijd weer die ‘wens van de natie.’ Strikt genomen is dat in dit verband natuurlijk onzin, want hoewel 52 procent van de stemmers in 2014 wilden dat Erdogan president werd, kozen zij bij die gelegenheid niet voor het afschaffen van de scheiding der machten.

Zoals de zaken er nu voor staan bepaalt de Turkse grondwet dat de rechtelijke macht onafhankelijk is (van de president). Dat verandert pas wanneer een nieuwe grondwet het anders aangeeft. Een voorschot daarop nemen is ongrondwettelijk en een misdaad tegen de constitutionele orde.

Erdogan zal niet warm of koud worden van de kritiek dat hij de grondwet feitelijk heeft afgeschaft. Zijn rolmodel Abdulhamid deed dat, dus waarom hij niet? Soms bekruipt me de gedachte dat Turken alleen nog naar de stembus gaan omdat Erdogans ego niet zonder de bevestiging van de uitslag kan.

Ciller

Terug naar Erdogans corruptie in de jaren negentig. Istanbuls burgemeester was hij namens de islamistische Welvaartspartij (RP) van Necmettin Erbakan. Tot de ‘postmoderne coup’ van 1997 regeerde Erbakan in een coalitie met de Partij van het Rechte Pad (DYP) van Tansu Ciller.

Ciller hield een buitengewoon slechte naam over aan haar nauwe betrokkenheid bij de Turkse diepe staat. Die beging in die jaren niet alleen moorden, maar zat daarnaast ook tot aan de nek in de drugshandel.

Het is een vaak gestelde vraag waarom Ciller zich daar nooit over bij een rechter heeft hoeven verantwoorden. Een ervaren correspondent in Istanbul kent het antwoord. Volgens hem ging Ciller vrijuit omdat gevreesd werd dat zij een boekje open zou doen over corruptie binnen de RP, waarover ze tijdens haar samenwerking met die partij veel te weten kwam.

Aangezien veel politici van de RP naar de AKP doorstroomden – waaronder Erdogan – ligt het voor de hand dat men daar wilde voorkomen dat Ciller schoon schip maakte. Zo werden de misdaden die de diepe staat twintig jaar geleden beging al snel van secundair belang; de slachtoffers daarvan mogen het uitzoeken.

Zoveel is het woord ‘gerechtigheid’ in de naam van de AKP dus waard. Gezien de genadeloze dominantie over die partij van Recep Tayyip Erdogan, zou ‘RTE-partij’ de lading sowieso beter dekken…

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politiek biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)