Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Nieuwe ontwikkelingen rond het proces in de VS tegen de uit Iraan afkomstige Turkse goudhandelaar Reza Zarrab vragen de aandacht. Zarrab was de centrale figuur in het corruptieschandaal rond de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) dat eind 2013 door aanklagers in dienst van imam Fethullah Gülen werd onthuld. Gezien het conflict tussen Gülen en president Erdogan was hun intentie overduidelijk, maar dat maakte de door hen overlegde bewijzen niet minder overtuigend.
Zarrab betaalde in het kader van illegale financiële constructies bij de goud-voor-olie deal tussen Iran en Turkije smeergeld aan familieleden van AKP-ministers. Zij moesten als gevolg ontslag nemen. Zarrab verdween achter de tralies, maar niet voor lang, want hij kwam vrij nadat de AKP de justitiële procedure in het kader van een staatsgreep had gegoten. De achterban van de AKP accepteerde dat kritiekloos, de rest sprak er schande van dat de regeringspartij wegkwam met corruptie
Uitstel
Vorig jaar maart werd Zarrab in de VS gearresteerd op verdenking van het ontduiken van de (ondertussen opgeheven) boycot tegen Iran. In de daarop volgende maanden geburde er veel in deze zaak en ik besteedde daar uitgebreid aandacht aan (zie de rubriek justitie en politie). Het werd echter stil nadat rechter Berman had besloten om de eerste zitting in het proces uit te stellen tot 21 augustus van dit jaar.
Zarrabs advocaten verzochten om dat uitstel, omdat ze naar eigen zeggen meer tijd nodig hadden om het proces voor te bereiden. Kennelijk waren zij niet gerust op een goede afloop voor hun cliënt. Dit betekende een extra half jaar voorarrest voor Zarrab, want de rechter wees borgtocht af. Dat zal hem niet mee zijn gevallen na zijn leven van weelde en rijkdom in Turkije.
Deze week werd de stilte rond het proces tegen Zarrab doorbroken.
Giuliani/Mukasey
Op 12 maart jl. werd de aanklager in het Zarrab-proces, Preet Bharara, ontslagen door president Donald Trump. In de VS was daar veel aandacht voor, maar naast Bharara werden ook andere aanklagers de laan uitgestuurd. Dat is niet ongebruikelijk wanneer een nieuwe president het Witte Huis betreedt. Bill Clinton deed bijvoorbeeld hetzelfde. Een direct verband met het proces tegen Zarrab viel daardoor niet te leggen, wat tevens de reden was waarom ik er zelf eerder niet bij stilstond.
Het ontslag van Bharara werd op 12 maart definitief. Daarna volgde een aantal regelrechte sensaties. De eerste was het nieuws dat de advocaten Rudy Giuliani en Michael Mukasey zich willen aansluiten bij het advocatenteam van Zarrab. Vooral de naam van Giuliani viel op, omdat deze voormalige burgemeester van New York als een trouw medestander van Trump bekendstaat. Naar later bleek trokken Giuliani en Mukasey eerder naar Turkije voor een gesprek met Erdogan.
Belangenconflict
Het voornemen van Giuliani en Mukasey om Zarrab bij te staan had een protest bij de rechter tot gevolg van aanklager Joon Kim. Zijn argument is dat Giuliani en Mukasey werkzaam zijn voor advocatenkantoren die Amerikaanse banken vertegenwoordigen waar Zarrab bij zijn financiële constructies gebruik van maakte. Dat leidt volgens Kim tot een belangenconflict.
Zarrabs advocaat Benjamin Brafman was het daar niet mee eens, omdat Giuliani en Mukasey alleen achter de schermen aan de verdediging van zijn cliënt zullen meewerken en niet in de rechtszaal aanwezig zullen zijn. Rechter Berman besloot tot een hoorzitting, waardoor het nog niet vaststaat of Giuliani en Mukasey bij de verdediging van Zarrab betrokken zullen zijn.
Overigens is Joon Kim plaatsvervangend hoofdaanklager, omdat de opvolger van Bharara nog benoemd moet worden. Opmerkelijk genoeg wordt de zoon van Mukasey als kandidaat genoemd.
Gebaar
De bereidheid van Giuliani en Mukasey om Zarrab te verdedigen kan geïnterpreteerd worden als gebaar van Trump richting Erdogan. Voor hem vormt het proces tegen Zarrab zeker een bedreiging.
Zarrab hangt een gevangenisstraf van 75 jaar boven het hoofd en als het bewijs tegen hem sluitend is strafvermindering alleen mogelijk door met justitie tot een overeenstemming te komen. Dit betekent dat er verklaringen van hem verwacht zullen worden. Aangenomen wordt dat daarbij erg vervelende informatie over de AKP en Erdogan persoonlijk door de rechtszaal geslingerd gaat worden.
Halkbank
De mogelijke komst van twee extra zwaargewicht advocaten in Zarrabs verdedigingsteam zal Erdogan zeker appreciëren. Een tegenvaller voor hem was de tweede sensatie: de arrestatie op 27 maart van Halkbank-directeur Mehmet Hakan Atilla in de VS.
Gülens aanklagers leverden eind 2013 bewijzen over nauwe betrokkenheid van de Turkse Halkbank bij de praktijken van Zarrab. De arrestatie van Atilla in de VS heeft dan ook alles met Zarrab te maken. De bankdirecteur wordt ervan beschuldigd dat hij:
‘samen met anderen, waaronder Zarrab, betrokken was bij een samenzwering om het Amerikaanse financiële systeem te gebruiken namens de regering van Iran en andere Iraanse instanties, alsmede om Amerikaanse financiële instituten te bedriegen door het werkelijke karakter van deze transacties te verhullen.’
Woolsey
De ontwikkelingen voltrekken zich op een buitengewoon interessant moment, want Atilla werd gearresteerd op de vooravond van het belangrijke bezoek van de Amerikaanse buitenlandminister Rex Tillerson aan Turkije.
Bovendien volgt de arrestatie op de week waarin voormalig CIA-directeur James Woolsey een opzienbarende verklaring aan de media aflegde over het gesprek dat voormalig veiligheidsadviseur James Flynn vorig jaar september had met de Turkse ministers Albayrak en Cavusoglu over de uitlevering door de VS van Fethullah Gülen. Volgens Woolsey werd daarbij de mogelijkheid overwogen om Gülen uit de VS te ontvoeren.
Omdat tekenen over uilevering van Gülen door de VS uitblijven, wordt het aannemelijk dat de manoeuvre om Giuliani en Mukasey tot de verdediging van Zarrab toe te laten treden een poging van Trump is om Erdogan daarvoor te compenseren. De arrestatie van Atilla toont echter dat justitie, in ieder geval tot Bharara een opvolger heeft gekregen, voornemens is om de ingeslagen koers te blijven volgen.
Economie
Rechter Berman bepaalde het begin van het proces tegen Zarrab zoals gesteld op 21 augustus. Het valt moeilijk te voorzien wat de stand van zaken tegen die tijd zal zijn in Turkije. Er kan in vijf maanden veel gebeuren. In april 2015 viel niet te voorzien dat de Islamitische Staat die zomer de dodelijkste aanslag uit de Turkse geschiedenis zou plegen en dat de Koerdische PKK daarna zou besluiten om weer aanslagen te plegen. Vorig jaar april leek een poging tot staatsgreep surrealistische gedachte. Dus wie weet wat de komende maanden gaan brengen.
Redenen waarom Turkije voor een bewogen zomer zou kunnen staan zijn er in ieder geval zeker. De door Erdogan trachtte polarisatie nam de laatste jaren al onheilspellende vormen aan, maar heeft in de aanloop tot het referendum een kookpunt bereikt waardoor de bevolking in een explosief mengsel veranderd. Het woord ‘burgeroorlog’ is angstwekkend vaak hoorbaar.
Daarnaast is er de neergang van economie, die de AKP met het oog op het referendum uit het zicht getracht heeft te houden met noodverbandjes. Als gevolg staken banken, ondernemingen, consument en overheid zich dieper in de schulden. Krediet is op zich onverbrekelijk aan zakendoen verbonden en om die reden ook niet per definitie ongezond binnen een kapitalistisch systeem. Anders wordt het wanneer het uit de hand loopt en een riskante credit bubble ontstaat.
Economieanalisten vrezen dat het op de lange baan schuiven van problemen zich na 16 april zal wreken. De columniste Ahu Özyurt schreef dat niemand verbaasd moet zijn wanneer de zomer in het teken komt te staan van ‘protesten, faillissementen, en grote stakingen.’
Zal de achterban van de AKP onthullingen over corruptie binnen de partij tijdens het proces tegen Zarrab onder deze omstandigheden even eenvoudig accepteren als die van eind 2013? Voor de AKP zal dat van later zorg zijn, daar denkt men nu alleen aan het referendum. Deze week werd er echter aan herinnerd dat het proces in de VS de regeringspartij hoe dan ook boven het hoofd blijft hangen.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
