Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Twee dagen voor de inauguratie van Donald Trump vroeg ik me af hoe lang de liefde van de Turkse president Erdogan voor hem gaat duren. Ik veronderstelde dat het korter zou duren dan Trumps wittebroodsweken.
Wel, Trump is nog geen week president en Erdogan begint al te twijfelen. Aan de vooravond van zijn bezoek aan Afrika zei hij:
‘We zijn in afwachting van wat de heer Trump zal zeggen over het Midden-Oosten. Op dit moment bereiken ons woorden die eerlijk gezegd verontrustend zijn.’
Zoals gebruikelijk zijn met Erdogan sympathiserende columnisten meer expliciet in hun bewoordingen. Er zijn er weliswaar die twijfelend blijven hopen dat Trump het beleid van zijn voorganger zal wijzigen en een einde zal maken aan de Amerikaanse steun voor de in Ankara als verlengstuk van de PKK beschouwde Koerdische milities die in Syrië de islamitische staat strijden. Maar er zijn ook pro-Erdogan columnisten die nu al weten dat daar geen sprake van zal zijn en dat de betrekkingen tussen Ankara en Washington slechter zullen worden dan ooit tevoren.
Wat door Erdogans columnisten als een veeg teken wordt beschouwd is Trumps besluit om Obama’s gezant binnen de coalitie tegen de Islamitische Staat (IS), Brett McGurk, op zijn positie te handhaven. McGurk wordt door Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) verguisd vanwege zijn steun aan de Koerdische milities in Syrië.
Islamitisch terrorisme
Wat in AKP-kringen eveneens slecht viel is dat Trump tijdens zijn inauguratietoespraak de woorden ‘islamitisch terrorisme’ in de mond nam. Erdogan ontkent het bestaan daarvan. Bij geen (soennitische) moslim past voor hem het woord ‘terrorisme’.
Dat bleek voor het eerst na de al-Qaeda in Istanbul van 2003. Toen gonsde het al van de samenzweringstheorieën bij de AKP, om te ontkennen dat al-Qaeda iets met de islam te maken had. De laatste jaren horen we hetzelfde soort, tegen het westen gerichte, complotverhalen over IS. En dat terwijl deze jihadistische gezeiligheidsvereniging zich toch wel degelijk in alle toonaarden op de islam beroept.
Trump, die een inreisverbod wil instellen voor personen uit een aantal islamitische landen, zit er echter niet mee om IS en al-Qaeda met de islam te associëren. In Ankara steekt dat uiteraard wanneer dat gezegd wordt door een veronderstelde vriend waar veel hoop op werd gevestigd.
Moslim Broederschap
Er zal meer steken. Bijvoorbeeld omdat Trump direct na zijn aantreden telefoneerde met de Israëlische premier Netanyahu en de Egyptische president al-Sisi. Beide zijn uit de aard van de zaak gepassioneerde tegenstanders van de Moslim Broederschap. Trump is duidelijk ook al geen fan van deze islamistische beweging, terwijl Erdogan zich er juist vaak als pleitbezorger van heeft opgesteld. Hij zal dan ook niet in blijdschap zijn ontstoken toen de door Trump aangestelde buitenlandminister Rex Tillerson zei dat na IS niet alleen al-Qaeda en de pro-Iraanse Hezbollah in Libanon aan de beurt zullen komen, maar ook de Moslim Broederschap.
Sinds de staatsgreep van vorig jaar en de beleidswijziging van Ankara ten aanzien van Syrië – ontwikkelingen die min of meer samenvielen – spreekt Erdogan zich overigens opvallend genoeg stukken minder uit in het voordeel van de Moslim Broederschap. Het lijdt echter geen twijfel dat Erdogans islamistische hart daar nog altijd ligt.
Kanker
Er zal nog veel meer zijn waar Erdogan en de AKP zich niet mee kunnen verenigen nu Trump het voor het zeggen heeft in de VS. Zoals de uitlating van Trumps veiligheidsadviseur Michael T. Flynn, dat islamisme ‘een gemene kanker is onder 1,7 miljard mensen, die “weggesneden” moet worden zoals dat gebeurde met fascisme, imperialisme en communisme.’
Om het nog erger te maken voor Erdogan werd Trumps nieuwe CIA-directeur Michael Pompeo nogal specifiek over Turkije. Hij zei de regering van Erdogan ‘ongeveer even democratisch’ te vinden als het regime in Iran. Beide landen zijn volgens Pompeo ‘islamistische totalitaire dictaturen.’
Weinig voorstelbaar dat de onvervalste islamist Erdogan opgetogen is over dergelijke uitspraken. Hij zal daar ongetwijfeld tegen in willen brengen dat er in Turkije stembussen zijn. Maar in Iran zijn die er ook en alleen in Teheran zullen ze vinden dat de democratie daar een schoonheidsprijs verdient. Termen als democratie en dictatuur zijn nu eenmaal erg rekbaar…
Gülen
Verder is er de kwestie Gülen. Voor Erdogan is deze imam zoals bekend de hoofdverdachte voor de couppoging van vorig jaar. Hij verweet Obama dat Gülen nadien niet direct door de VS naar Turkije werd gedeporteerd en verwachtte dat Trump daar verandering in zou brengen.
Trump zal evenmin een fan zijn van Gülen als van de Moslim Broederschap. Omdat hij in het algemeen de pest heeft aan islamistische clubs (waar de AKP er uiteraard ook een van is), maar ook omdat de Gülen-beweging een financiële bijdrage leverde aan de verkiezingscampagne van Hillary Clinton.
Het ligt dan ook in de lijn der verwachting dat onder Trump actie zal worden ondernomen tegen de activiteiten van de Gülen-beweging in de VS, zoals ten aanzien van de daar door Gülens volgelingen bestierde scholen. Meer actie dan, want ook onder Obama richtte de FBI zich al op die scholen. Wat betreft fraude met visa voor leraren daarvan en omdat er via de scholen belastinggeld bij de Gülen-beweging terechtkwam. Het is echter goed mogelijk dat de FBI haar inspanningen in dit verband zal intensiveren nu Trump in de oval office zit.
Geen prioriteit
Dit betekent echter nog altijd niet dat Gülen uitgewezen zal worden. Vast staat dat Trump zich daar niet over uitsprak in de eerste week van zijn presidentschap. Terwijl hij er over een scala andere kwesties toch geen gras over liet groeien. Dat toont op zijn minst dat het geen grote prioriteit voor hem heeft.
Bovendien benadruk ik nog eens dat het niet aan Trump is om Gülen te deporteren, omdat die beslissing in de eerste plaats bij de rechters ligt die zich over het uitleveringsverzoek buigen. Aanwijzingen over martelingen en het opvallend hoge aantal zelfmoorden in Turkse gevangenissen sinds de couppoging, alsmede de hoge leeftijd en de zwakke gezondheid van Gülen, zullen voor hen zeker punten ter overweging zijn. Alles wat Trump kan ondernemen om de beslissing van de rechters te beïnvloeden is hen te vervangen, maar zelfs als hij dat om die reden wil doen lukt het hem in ieder geval niet overnight.
Het zal dus sowieso nog even duren voordat er definitief uitsluitsel over komt of Gülen gedeporteerd zal worden door de VS, waarbij het de vraag is of Erdogan zoveel geduld op kan brengen.
CIA
Zelf blijf ik enigszins sceptisch over de deportatie van Gülen. De zaak kent veel haken en ogen. Zo zou de bejaarde imam wel eens uit de school zou kunnen klappen over minder vleiende feiten omtrent de VS waar hij kennis over draagt.
Bijvoorbeeld over de activiteiten van de CIA in Centraal Azië gedurende de jaren negentig, waarover legio aanwijzingen bestaan dat Gülen er nauw bij betrokken was. De in Langley, Virginia gevestigde regenjassenvereniging zal niet graag zien dat daar van alles over op straat komt te liggen. Met als complicerende factor dat Trump daar iets goed te maken heeft sinds hij de CIA van nazipraktijken beschuldigde. Als Amerikaanse president wil je nu eenmaal niet op kwade voet staan met de CIA.
Dealtje
Trump zou risico’s in dit verband echter voor lief kunnen nemen als hij een gebaar zoekt om Erdogan aan zijn kant te krijgen wat betreft Syrië. Een dealtje met andere woorden, dat een paar maanden geleden overigens al in de Turkse media werd gesuggereerd. Erdogan moet zich dan afvragen wat hij wil: aanhoudende ruzie met Washington over de Koerdische milities in Syrië, of Gülen achter Turkse tralies.
Gaat hij voor de laatste optie dan zou het kunnen dat hij nogmaals een U-bocht moet ondernemen over Syrië. Omdat hij het dan onder Amerikaanse druk moet bijleggen met de Koerdische milities. Het is interessant dat Rex Tillerson eerder al uitspraken deed in die richting. Loopt het aldus, dan is zelfs een voorstel van de AKP aan de PKK geen al te grote stap meer.
Maar goed, het is wellicht onverstandig om op dit moment te ver op de ontwikkeling vooruit te lopen. Het blijft afwachten, en koffiedik kijken…
Vooralsnog stel ik vast dat Trump een voordeel voor Erdogan blijft behouden en dat is dat de nieuwe Amerikaanse president zich aanmerkelijk minder zal opwinden over mensenrechtenschendingen in Turkije dan zijn voorganger. Om dezelfde reden toonden al-Sisi in Egypte en al-Asad in Syrië zich verheugd over zijn komst. Ik vraag me alleen af of Erdogan graag in dat rijtje genoemd wil worden…
Nogmaals: Müjgan Ekin
Tenslotte nog iets over de in mijn vorige artikel beschreven verdwijning van Müjgan Ekin, het gemeenteraadslid in de stad Diyarbakir. Aanvankelijk baseerde ik me op wat ik vernam van een familielid van Ekin. Die informatie was echter van enige tijd geleden.
Naar aanleiding van mijn artikel lieten goed geïnformeerde kringen me vandaag weten dat Ekin ondertussen met haar vader heeft getelefoneerd. Ik vond hier bevestiging voor bij haar familielid, nadat ik daar contact mee had opgenomen. Toch blijft er veel onduidelijk. Volgens haar familie komt dat omdat Ekin terughoudend is met het prijsgeven van informatie over de telefoon, wat gezien de omstandigheden heel goed verklaarbaar zou kunnen zijn.
Wel is bekend dat ze belde vanuit Noord-Syrië. Om precies te zijn vanuit Jarablus, de Syrische stad over de grens met Turkije. Volgens haar familie probeerde ze naar het deel van Syrië in handen van Koerdische milities te gaan. Daar koos ze dan op het eerste gezicht echter geen voor de hand liggende route voor, aangezien Jarablus vorig jaar door de Turkse strijdkrachten en door Turkije gesteunde jihadisten werd ingenomen en daar sindsdien door wordt gecontroleerd. Volgens haar familie is ze echter ‘niet uit eigen beweging en ook niet uit vrije wil’ in Jarablus terechtgekomen. Ze zou daar echter wel veilig zijn.
Hursit Külter
Een vergelijking met de eerdere verdwijning van de Koerdische politicus Hursit Külter dringt zich op. Hij werd vorig jaar eveneens door de politie opgepakt, in de provincie Sirnak. Ging al even mysterieus als bij Ekin, want het presidium voor veiligheidszaken en de gouverneur van Sirnak zeiden niets te weten van zijn aanhouding toen zijn familie daar aanklopte.
Later dook Külter op in Irak. Hij zei dat de politie in Turkije hem martelde en druk op hem had uitgeoefend om als spion in dienst te treden van de Turkse staat. Dat laatste doet sterk denken aan de praktijken van JITEM, een illegale gendarmeafdeling in de jaren negentig. Onder bedreiging van de dood besloten verschillende Koerden destijds voor dit onderdeel van de beruchte diepe staat te werken.
Külter verklaarde dat hij naar Irak kon uitwijken omdat hij uit het politiebureau ontsnapte. Kon Ekin op dezelfde manier naar Syrië ontkomen? Het lijkt niet aannemelijk dat de politie haar zomaar liet gaan, na haar eerst te hebben laten verdwijnen.
Kortom, we weten nu in ieder geval dat Ekin nog leeft en niet meer in Turkije is. Mocht er een antwoord komen op de resterende vragen dan zal ik daar op terugkomen.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politiek biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Gisteren schreef je in je column ‘Praktijken die doen denken aan de jaren negentig, toen martelingen, verdwijningen en onwettige executies aan de orde van de dag waren.’
#
Als fundament onder je beschuldiging voerde je mw. Müjgan Ekin aan als voorbeel, waarvan ik je gisteren al zei dat iedereen haar ontvoerd kon hebben en heg geen reguliere arrestatie betrof.
Ben je vandaag toch voor de zekerheid maar even navraag gaan doen, omdat je twijfelde na wat ik je geschreven had (en ondertussen de reacties op je columns denigreren, maar goed), en wat blijkt? Het zat toch anders dan je onderbuik je ingaf.
Mooi dat je het even corrigeert hoor, maar je vergeet je beschuldiging over ‘verdwijningen en onwettige executies’ te rectificeren.
#
En daarmee staat ja lasterlijke uitspraak jegens de huidige regering dus nog overeind.
Ga je daar nog wat aan doen?
Volgens mij ben je het ook niet echt vergeten, maar komt een rectificatie gewoon je strot niet uit. Stel je voor.