Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Sinds een aantal dagen kent Istanbul een derde brug over de Bosporus. Dat is goed nieuws in de zin dat het de druk op de andere twee bruggen zal verlichten. Wie daar ooit in de file heeft gestaan zal dat geheel begrijpen.
Een keerzijde is er ook. Milieuactivisten zijn in een rouwstemming over de bomen die moesten sneuvelen voor de naar de nieuwe brug leidende wegen. Daarnaast is er veel te doen geweest over de naam van het imposante bouwwerk.
Selim
De brug werd vernoemd naar Yavuz Sultan Selim. ‘Yavuz’ laat zich vertalen als ‘gehard’. Selim I (1470-1520) was dan ook geen zachtaardige Sultan: hij liet duizenden Alevieten doden. De naam van de brug is daarmee een klap in het gezicht van deze bevolkingsgroep, die met twintig procent de grootste religieuze minderheid van Turkije vormt.
Op de valreep stelde Özgür Özel, een parlementslid van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP), een paar weken geleden nog voor om de brug te vernoemen naar Pir Sultan Abdal, een Alevitische dichter uit de vijftiende eeuw die veel invloed had op de Turkse cultuur.
Het mocht niet baten, want de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) liet deze kans lopen om een brug te slaan tussen Alevieten en soennieten. Zo wordt de nieuwe brug het symbool van de polarisatie tussen bevolkingsgroepen onder de AKP die vooral de laatste jaren zorgwekkende vormen is aan gaan nemen.
Abdulhamid
De AKP kan het niet laten om faciliteiten en bouwwerken naar massamoordenaars te vernoemen. Zo werd het militaire Gülhane ziekenhuis in Ankara onlangs vernoemd naar sultan Abdulhamid, die aan het einde van de negentiende eeuw duizenden Armeniërs liet doden. Zo kregen de Armeniërs in Turkije ook weer eens een klap in het gezicht toebedeeld.
Abdulhamid en Selim namen geen halve maatregelen namen tegen bevolkingsgroepen waar ze een probleem mee hadden. Er bestond echter ook een verschil tussen hen, want onder Selim groeide het Ottomaanse Rijk nadrukkelijk, terwijl daar onder Abdulhamid de aftakeling van begon.
Jarablus
In opdracht van Selim viel een uit 80.000 man bestaand Ottomaans leger op 24 augustus 1516 de Syrische stad Aleppo aan. Op de dag af precies 500 jaar later vielen Turkse militairen met Operatie Eufraat Schild de Syrische stad Jarablus binnen. We zullen het maar op toeval houden. Dat twee dagen later een naar Selim genoemde brug werd geopend in Istanbul eveneens. Moet wel, want er werd al jaren geleden tot die naam besloten.
Het is volstrekt duidelijk dat de Islamitische Staat (IS) als verkooppraatje wordt gebruikt door de Turkse regering om de aanval te openen op de milities van de Koerdische Democratische Eenheidspartij (PYD). De beweegreden is even duidelijk: Ankara wil tegen iedere prijs een autonoom Koerdisch gebied in Syrië voorkomen.
Daarom moeten de Koerden tot oostelijk van de Eufraat gedwongen worden, wat betekent dat de PYD ook de onlangs op IS veroverde Manbij op moet geven. Daar voelt de PYD echter niets voor en het ziet er naar uit dat men die stad met man en macht wil verdedigen. Als de volgende confrontatie tussen de Turkse strijdkrachten en de PYD zich voltrekt zal Operatie Eufraat Schild waarschijnlijk niet van korte duur zijn.
Couppoging
Er kleeft nog een ander aspect aan de militaire campagne van Turkije in Syrië dan alleen de opstelling van Ankara ten aanzien van de PYD. Na de couppoging van 15 juli jl. ontstond een crisis, zowel binnen de Turkse strijdkrachten, als in hun relatie met de regering. Geen beter middel om de neuzen weer dezelfde kant op te krijgen dan een fors robbertje knokken met Koerden; een beproefd recept. Er is het afgelopen jaar natuurlijk al heel wat geknokt met de Koerdische PKK in Turkije en Noord-Irak, maar een uitbreiding naar Syrië kan de verhoudingen alleen maar verbeteren.
Bovendien, de AKP streeft al jaren naar een militair initiatief in Syrië. De laatste tijd nam de behoefte in die richting sterk toe, omdat de rol van Turkije in Syrië uitgespeeld raakte. Zeker na het ontstaan van de crisis met Moskou, als gevolg van het neerschieten van een Russisch gevechtsvliegtuig door de Turkse luchtmacht vorig jaar november, was Turkije tot niets doen gedwongen in Syrië.
Deze hindernis viel weg nadat de betrekkingen tussen Turkije en Rusland hersteld werden. De Russen waren niet blij met Operatie Eufraat Schild, maar een erg groot punt maken ze er niet van.
VS
De VS weigerden jarenlang het groene licht te geven voor een Turkse operatie in Syrië, hoezeer Recep Tayyip Erdogan daar als premier en president ook op aandrong.
De couppoging veranderde veel. De terughoudende opstelling van de VS bij het uitleveren van Fethullah Gülen, de in de VS woonachtige imam die Turkije ervan verdenkt de poging tot staatsgreep op gang te hebben gebracht, leidde tot een anti-Amerikaanse stemming in Turkije. Daardoor voelde Washington zich genoodzaakt tot meer soepelheid ten aanzien van de Turkse verlangens aangaande Syrië.
Aangezien de PYD door de VS gesteund wordt, zoals bij het innemen van Manbij, leidt dat tot een wonderlijke situatie, die omgeven is door tal van risico’s. Wat gebeurt er bijvoorbeeld wanneer met de PYD samenwerkende Amerikaanse militairen onder Turks vuur komen te liggen?
In ieder geval werkte de mislukte staatsgreep positief uit voor de AKP wat betreft Syrië. In het westen levende veronderstellingen als zou Erdogan de couppoging zelf hebben geïnitieerd zullen daar extra door in de hand worden gewerkt. Erdogan had dan ook zeker een motief. Sterker nog, hij had er zelfs meerdere, gezien de vrijbrief die hij er door kreeg voor (nog meer) repressieve maatregelen, waarvan het overigens duidelijk is dat ze zeker niet alleen tegen de Gülen-beweging zijn gericht.
Bewijzen voor de theorie waarin Erdogan de mislukte staatsgreep op zijn geweten heeft schitteren echter door afwezigheid. Zoals overtuigende bewijzen ontbreken dat Gülen daar opdracht toe gaf. Gaan we ervan uit dat hij dit deed dan zou hij Erdogan in meerdere opzichten een groot plezier hebben gedaan. Dat klinkt tegenstrijdig, maar de Turkse politiek staat nu eenmaal bol van tegenstrijdigheden.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
