Het definitieve einde van de Ergenekon-procedure (COLUMN)

9
13

ergenekon index

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Met een uitspraak van het Hoger Beroepshof kwam vorige week een einde aan de Ergenekon-zaak, een gerechtelijk procedure die Turkije vanaf 2008 jaren achtereen in de ban hield.

Het begon met de vondst van een partij handgranaten in Istanbul. Vervolgens kwamen de aanhoudingen op gang. Ruim 250 militairen en burgers werden gearresteerd, op verdenking van betrokkenheid bij een samenzwering die tot een staatsgreep moest leiden. Verondersteld werd dat de verdachten een einde wilden maken aan de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en de daar destijds nauw aan verbonden beweging rond imam Fethullah Gülen.

Ergenekon werd het proces van de eeuw genoemd en brak qua omvang records. Drie miljoen pagina’s aan documenten klinkt zo bizar als het was. De tachtig pagina’s van de tenlastelegging tegen voormalig juntaleider Kenen Evren staken hier bijvoorbeeld maar magertjes bij af. Terwijl de staatsgreep van 1980 waar Evren leiding aan gaf, toch bepaald geen geringe gebeurtenis was.

Diepe staat

De aanklagers in de Ergenekon-procedure waren nauw verbonden aan de Gülen-beweging. Dat hun beschuldigingen zowel binnen als buiten Turkije veelal erg serieus werden genomen is verklaarbaar in een land waar militairen in veertig jaar tijd vier keer een coup pleegden. De laatste keer gebeurde dat in 1997 toen de generaals toenmalig premier Necmetin Erbakan tot ontslag dwongen.

Dat Ergenekon als een realistisch gegeven werd beschouwd kwam verder omdat de aanklagers de vermeende organisatie voorstelden als de beruchte ‘diepe staat’, en daarvan stond het bestaan als een paal boven water. Niet alleen de slachtoffers van de diepe staat getuigden daarvan. Daarnaast kwam deze structuur in 1995 letterlijk op straat te liggen met een auto-ongeluk in het plaatsje Susurluk. De samenstelling van de inzittenden toonde de mate waarin politiek, veiligheidsdiensten en extreemrechtse maffia met elkaar verstrengeld waren.

Gladio

De diepe staat ontstond in de jaren vijftig en was de Turkse variant van wat in West-Europa als Gladio bekend werd. Hoewel oorspronkelijk opgericht als een stay behind network dat actief moest worden bij een bezetting door de Sovjet Unie, ontwikkelde Gladio zich tot een criminele organisatie in dienst van extreemrechts. In Turkije was het met de diepe staat niet anders.

De arrestatie van figuren die een beruchte naam overhielden aan de diepe staat, zorgde er voor dat de Ergenekon-procedure door velen met enthousiasme werd begroet. Dat andere verdachten met geen mogelijkheid met de diepe staat in verband gebracht konden worden werd, evenals de grote politieke verschillen – van extreemrechts tot radicaal links – tussen de gearresteerden, voor lief genomen.

Today’s Zaman

Zelf kon ik me aanvankelijk veel voorstellen bij de beschuldigingen van de aanklagers, zoals die in de tot de Gülen-beweging behorende media verwoord stonden. Zoals menigeen destijds zag ik Ergenekon toen in het kader van de diepe staat, c.q. Gladio.

Het was in die dagen dat de toenmalige hoofdredacteur van Gülens Engelstalige krant Today’s Zaman, Bülent Kenes, mij voorstelde om een artikel over Gladio en de diepe staat te schrijven. Ik betreur het tot op de dag van vandaag dat ik daarop inging. Het werd mijn grootste vergissing als publicist. Het enige excuus dat ik aan kan voeren is dat ik toen nog niet wist waar ik kort daarna bewust van zou worden.

Jenkins

De publicatie Between Fact and Fiction; Turkey’s Ergenekon Investigation uit 2009 van Gareth H. Jenkins, de Britse journalist die als de meest ervaren correspondent in Turkije geldt, opende mijn ogen. Daarnaast vond ik bij andere publicisten belangrijke informatie over de ware aard van Fehullah Gülen en zijn beweging.

Zo leerde ik dat de samenzwering zich niet bij de Ergenekon-verdachten bevond, maar aan de kant van de AKP en de Gülen-beweging. De paniek die daar geschopt werd over een staatsgreep was niets meer dan een argument om de meest uitgesproken critici te neutraliseren en onder de rest een klimaat van angst te doen ontstaan. Dat zich onder hen die in verband met Ergenekon werden vervolgd ook echte criminelen bevonden herkende ik als een dekmantel waar deze intentie achter verhuld werd.

Nadat ik me hiervan bewust was geworden had ik het snel gezien bij Today’s Zaman, waar ik uiteindelijk niet meer dan een blauwe maandag voor geschreven heb.

Basbug

Vorige week sloot het Hoger Beroepshof min of meer aan bij wat Gareth Jenkins al veel eerder schreef: Ergenekon heeft nooit bestaan en serieuze plannen tot een staatsgreep waren er nimmer.

Naar aanleiding hiervan sprak de voormalige militaire opperbevelhebber Ilker Basbug zich uit. Ook hij werd in verband met Ergenekon gearresteerd. Dat gebeurde in 2012, relatief laat, al werd hij door de aanklagers als leider van de organisatie aangemerkt.

Basbug houdt naast de Gülen-beweging de AKP-regering verantwoordelijk voor Ergenekon. Toch had toenmalige premier Erdogan destijds twijfels over de arrestatie van Basbug. Hij overwoog dat de generaal zijn proces in vrijheid mocht afwachten. Dat viel op, aangezien Erdogan eerder volledig meeging met Gülens aanklagers inzake Ergenekon. De arrestatie in 2011 van de journalist Ahmet Sik naar aanleiding van diens onthullende boek over Gülen, werd bijvoorbeeld nog volmondig aangemoedigd door Erdogan. Hij noemde Siks boek toen een ‘papieren bom’.

Tegen de tijd dat Basbug werd gearresteerd was het in 2010 stilletjes begonnen conflict tussen Erdogan en Gülen echter een volgende fase ingegaan. Dat veranderde veel voor Erdogan, waaronder zijn inzichten over Ergenekon. Toch gaat Erdogan zeker niet vrijuit voor Basbug.

VS

Verder verwijt Basbug de VS de Ergenekon-procedure te hebben gesteund. Vooral de regering van George W. Bush houdt hij daar verantwoordelijk voor.

Voor dat laatste is veel te zeggen. Hoewel de VS decennialang nauw samenwerkten met de seculier-nationalisten in de Turkse (diepe) staat, kreeg Washington aan het begin van het millennium genoeg van hen. Dit kwam niet in de laatste plaats door het schandaal dat met het eerder genoemde auto-ongeluk in Susurluk onthuld werd. De Amerikanen konden toen ternauwernood voorkomen dat de intens corruptie diepe staat genante trekken voor hen kreeg in de mainstream media. Deze situatie droeg ertoe bij dat de VS naar een nieuwe Turkse partner verlangden.

Obama

Die nieuwe partner vonden de Amerikanen in het ‘gematigde islamisme’ van Erdogan en Gülen. Die combinatie was toen zo zaligmakend voor Washington dat men Turkije als voorbeeld voor de regio etaleerde. In dit kader steunden de VS een zuivering binnen de Turkse staat en de strijdkrachten en daarmee ook de Ergenekon-procedure. Gezien de lastpak die Erdogan later voor de VS werd zou men daar spijt als haar aan het hoofd over krijgen, maar destijds was dit het Amerikaanse beleid richting Turkije.

Volgens Basbug was Bush’ opvolger Barack Obama minder te spreken over de Ergenekon-procedure. Obama zou er bezorgd over zijn geraakt dat de Turkse strijdkrachten als gevolg ervan (alsmede door de Balyoz-procedure sinds 2010) verzwakt raakten.

Nieuw proces

In 2013 werden de Ergenekon-verdachten tot vaak lange gevangenisstraffen veroordeeld, in een aantal gevallen zelfs tot levenslang. Erg lang zouden ze echter niet achter de tralies blijven. Dat het geleidelijk escalerende conflict tussen Erdogan en Gülen tegen het einde van hetzelfde jaar in een totale oorlog ontaardde had daar alles mee te maken.

Onder de nieuwe omstandigheden werd de uitspraak in de Ergenekon-procedure teruggedraaid en tot een nieuw proces besloten, in afwachting waarvan de veroordeelden al op vrije voeten kwamen. De recente uitspraak van het Hoger Beroepshof dat er nooit een organisatie met de naam Ergenekon heeft bestaan was hier de laatste fase van.

Misleid

Strikt genomen plaatst deze uitspraak de AKP in een lastig parket. De regeringspartij sloot immers jarenlang aan bij de claims van Gülens aanklagers. Het enige dat Erdogan hier tegenin kan brengen is dat hij werd misleid. Ik ben de laatste om te ontkennen dat daar tot op zeker moment iets voor te zeggen valt. Zelf hechtte ik immers ook een tijd geloof in wat door Gülens media over Ergenekon werd beweerd.

Ver nadat ik had ingezien hoe de vork in de steel stak noemde Erdogan zich echter nog ‘de aanklager namens de natie’ ten aanzien van de Ergenekon-zaak. Tegen die tijd waren er meer dan genoeg overtuigende publicaties die hem van inzicht hadden kunnen doen veranderen.

Erdogan beschikte met MIT over een inlichtingendienst die vast had kunnen stellen dat het vermeende bestaan van Ergenekon gebaseerd was op onrechtmatig verkregen en vaak zelfs gefabriceerde bewijzen. Hierbij dient opgemerkt dat MIT in tegenstelling tot politie en justitie het domein van Erdogan bleef.

Kortom, Erdogan wist goed waar Gülen mee bezig was ten aanzien van Ergenekon. Daarmee is de conclusie gerechtvaardigd dat het neutraliseren van seculiere critici lang belangrijker voor Erdogan bleef dan het probleem van Gülens volgelingen in de staat. Er bleef met andere woorden dwars door het groeiende conflict een wederzijds belang bestaan.

Erdogans argument dat hij door de imam werd misleid gaat niet op. Hij kan niet ontkennen er medeverantwoordelijk voor te zijn dat honderden landgenoten van hem jarenlang onschuldig werden vastgehouden. Zijn medestanders zullen daar echter weinig boodschap aan hebben. De irrationele verering van de president gaat veel te ver bij hen om bij dergelijke belastende feiten stil te staan. Hier komt hij zonder meer weg met het argument van misleiding.

Afsluiting

De uitspraak van het Hoger Beroepshof sluit het hoofdstuk Ergenekon grotendeels af. Dat doet het ook voor mij. In schreef er in de loop der jaren vaak over, maar daar zal in de toekomst aanmerkelijk minder reden toe zijn. Vandaar dat ik als afsluiting nog een keer een artikel over dit onderwerp wilde schrijven.

Ik zal aan Ergenekon terugdenken als de periode waarin een einde kwam aan de jaren waarin het AKP-bestuur gekenmerkt werd door hervormingen op het gebied van mensenrechten. Wat daarvoor in de plaats kwam was een afbraak van de rechtstaat en inbreuk op het recht van vrijheid van meningsuiting. Dat laatste wordt Erdogan nu verweten. En terecht, maar vergeet niet dat Gülen daar met Ergenekon en aanverwante procedures al een fors aandeel in nam.

Het is een schandaal dat aan de hand van Ergenekon onwelgevallige meningen werden onderdrukt en dat velen onschuldig werden vervolgd. Een minstens even groot schandaal is echter dat figuren die zich schuldig maakten aan misdaden in verband met de diepe staat uiteindelijk vrijkwamen door de troep die Erdogan en Gülen ervan maakten. Zware criminelen maakten in de gevangenis plaats voor journalisten waar Erdogan last van had. Dat mag geen schandaal genoemd worden, want dan wordt Erdogan boos. Een van die vrijgelaten boeven, het maffiakopstuk Sedat Peker, werd nota bene een belangrijke propagandist van de AKP. In tegenstelling tot Basbug houdt hij Erdogan er kennelijk niet verantwoordelijk voor dat hij in verband met Ergenekon werd gearresteerd, vervolgd en veroordeeld.

Schadevergoedingen

Dat de rechtsprocedure nu is afgesloten wil niet zeggen dat ik niet nog eens zijdelings naar Ergenekon zal verwijzen. Zo zal de zaak de komende jaren waarschijnlijk nog in het nieuws opduiken omdat zij die verband ermee gevangen zaten schadevergoedingen zullen eisen van de Turkse staat.

Verder betekent het definitieve einde van de Ergenekon-procedure niet dat het thema ‘staatsgreep’ tot het verleden is komen te behoren. Dat is nog even actueel, al is het nu Gülens ‘parallelle staat’ die daarvan wordt beschuldigd in plaats van Ergenekon. Het is ironisch dat de Gülen-beweging zich in een situatie is komen te bevinden waar zij nog geen decennium geleden anderen in terechtbracht.

Constitutionele orde

Turkije is bijna twintig jaar voor een gedwongen vertrek van een regering gevrijwaard gebleven, of zelfs van pogingen daartoe. Althans, volgens de oude definitie van het begrip waarbij militairen altijd een rol speelden. Die definitie is echter veel ruimer geworden, waardoor het onthullen van voor de regering belastende informatie, een protest tegen de afbraak van een park, of een uitspraak van het Constitutioneel Hof ook als een poging tot staatsgreep kan worden beschouwd door de AKP.

De oppositie kent nu ook een ruimere interpretatie van het begrip staatsgreep. Zo legde oppositieleider Kemal Kilicdaroglu Erdogans toespraak van vorig jaar, waarin hij het presidentieel systeem tot een feit verklaarde in Turkije, als een staatsgreep uit. Niet eens vergezocht, want door op te treden als een uitvoerend president legt hij de grondwet naast zich neer, wat zeker als een overtreding van de constitutionele orde geldt. Misschien moet Erdogan zich daar ooit nog eens over verantwoorden. Dat zou dan na Ergenekon en het onlangs op gang gekomen proces tegen Gülen het volgende proces van de eeuw worden.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)

9 REACTIES

  1. Een mens kan en mag zich vergissen.
    Edel vergiste zich, zo schreef hij, maar als Erdo?an zich in hetzelfde vergist wordt hem dat aangerekend, gek genoeg.

    • @ Kenan
      .
      Je vergelijking tussen Edel en Erdogan slaat nergens op. Waarom?
      Omdat Peter Edel tot voor enkele jaren geleden Erdogan het voordeel van de twijfel gaf. Inderdaad zag het er na 2002 naar uit dat Turkije (sprekend over democratie en rechtstaat) een nieuwe en positieve weg insloeg. Die hoop is vervlogen. En ja – dat is dus een vergissing die velen (waaronder ik zelf) hebben gemaakt en helaas moeten toegeven. Peter Edel heeft dat herhaaldelijk gedaan en dat siert hem zeer.
      .
      Erdogan en zijn aanhang menen echter dat er geen vergissingen zijn en worden gemaakt. Want er wordt geen spijt betuigd aan het adres van tientallen onschuldigen die jaren achter de tralies doorbrachten in het verzonnen ‘Ergenekoncomplot’. Daar komen de reputatieschade en het aangerichte leed van families nog eens bij. Hetzelfde geldt voor anderen die vanwege hun opvattingen dagelijks gearresteerd, aangeklaagd, bedreigd en geïntimideerd worden.
      .
      Zich vergissen is menselijk, maar een vergissing toegeven is dat ook. Beste Kenan, jij lijkt daar gek genoeg heel anders over te denken. Jammer.

      • Waar maak jij je druk om ineens? Jij bent toch anti-Kemalist kortom tegen alles wat Turks is. Je hebt vast een paar portretten van Ebru en Wilders thuis hangen.

          • Goed gezegd Shmuel.
            Een vraag aan Izmir: hoe kom je er bij dat ik anti-Turks ben? Kan jij in dat verband uitspraken van mij citeren?
            .
            Nee dus. Ik hou van het land en van het volk. Het probleem is echter dat kemalisten én AKP-ers kritiek op hun richting opvatten als kritiek op alles wat maar Turks is. En wat erger is: een goed gesprek daarover is onmogelijk – want je wordt door de Maho’s, de Hayrets en de Izmirs bij voorbaat verdacht gemaakt als Turkenhater. In dat opzicht lijken kemalisten en AKP-ers als twee druppels water op elkaar.

        • Kees jij bent tegen de Chp, kemalisten, leger van Turkije, Mhp, akp en hebt het steeds over hoe de Koerden langer dan Turken bestaan en bladiebla. Kortom je bent anti-Turks en een neo-liberaal. Links lullers, rechts vuller nep socialisten. Met vrienden zoals jij heben de Turken geen vijanden nodig.

        • Trots ben ik erop dat ik als Kemalist lijk op een akp aanhanger. Liever dat dan de capitulatie mentaliteit van de Nederlanders.

  2. Een paar maanden geleden weigerden wij een reactie van een lezer die de naam Stratenmaker gebruikt. Aanleiding was het aansluiten bij antisemitische standpunten, wat in strijd is met onze huisregels. In feite was dit de druppel die de emmer deed overlopen, want Stratenmaker hield zich met off topic en ad hominem reacties veel vaker niet aan de regels.

    Vervolgens meende hij wraak te moeten nemen door grote hoeveelheden reacties te sturen. Vaak ging dat om oudere reacties. Dat deed hij onder verschillende namen, waarbij niet zelden die van andere lezers. Dit leverde voor hen een verwarrende en hinderlijke situatie op. In een van deze reacties beschreef Stratenmaker zijn bedoeling om het functioneren van onze website te frustreren. Turksnieuws zou nooit meer worden wat het ooit was, schreef hij. Stratenmaker bleef doorgaan met het sturen van spamachtige reacties. Toen we eenmaal begrepen wat er gebeurde, was het voortaan echter minder lastig om die keer op keer te verwijderen dan hij zo te zien hoopte. Iedere keer hebben we vervolgens de ban van Stratenmaker verlengd.

    Vorige week stuurde Stratenmaker een bericht waarin hij verzocht of we zijn reacties weer wilde plaatsen. Dit hebben we overwogen. Dat hij in een van de reacties die we vervolgens van hem ontvingen weer tamelijk persoonlijk werd vielen we minder over dan over de volgende woorden:

    ‘…, want anders wordt ik wel gedwongen tot dat soort onconventionele middelen.’

    Dit lezen wij als een dreigement van Stratenmaker dat hij Turksnieuws nogmaals met spamreacties zal bestoken als we om wat voor reden dan ook weer een reactie van hem weigeren. We weten niet wat er toe geleid heeft dat Stratenmaker meent anderen zijn wil op te kunnen leggen. Wel weten we dat hij daarmee bij Turksnieuws aan het verkeerde adres is. We laten ons op geen enkele manier bedreigen. Als we met geweld bedreigd worden doen we daar aangifte van. Andere dreigementen leiden tot een ban. Of een verlenging daarvan, zoals in dit geval.

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here