Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Tijdens de campagne van de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) voor de verkiezingen van 7 juni lag het accent op een nieuwe grondwet en de daaraan gekoppelde invoering van een presidentieel systeem.
Het ontbrak de AKP aan zetels in het parlement om zelfstandig een nieuwe grondwet te kunnen formuleren, of daartoe tot een referendum op te roepen. Daarom benadrukte president Erdogan in zijn toespraken niet alleen de voordelen die volgens hem aan een presidentieel systeem verbonden zijn, maar drong hij ook aan op 400 zetels voor de AKP.
Het liep anders, want de AKP kwam op 7 juni niet verder dan 258 zetels en raakte zo zelfs (tijdelijk) de parlementaire meerderheid kwijt. Dit verlies werd alom als een signaal van de stemmers beschouwd dat zij een parlementair systeem wilden houden. Ook de winst van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP), die op 7 juni de kiesdrempel haalde en in het parlement kwam, werd aldus verklaard. Vooral omdat HDP-leider Demirtas zich nadrukkelijk uitsprak tegen een presidentieel systeem.
Low profile
Erdogan bleef zijn streven naar een presidentieel systeem aanvankelijk onder de aandacht brengen. In augustus stelde hij zelfs dat Turkije dit bestuurssysteem al kende, of er nu een grondwettelijke basis voor bestond of niet.
Vervolgens zweeg hij er echter nagenoeg over en tijdens de campagne van de AKP voor de verkiezingen van 1 november viel op dat Erdogans verlangen naar een presidentieel systeem via een nieuwe grondwet erg low profile bleef.
De kwestie stond nog wel in het verkiezingsmanifest van de AKP, maar premier Davutoglu richtte zich tijdens openbare partijbijeenkomsten op beloften als een hoger minimumloon en stabiliteit, terwijl hij volop in de aanval ging op de HDP.
Deze benadering maakte deel uit van een strategie die ondertussen erg succesvol is gebleken, want zoals bekend wist de AKP de parlementaire meerderheid afgelopen zondag met glans te heroveren.
Referendum
Wie dacht dat een presidentieel systeem er niet meer toe deed voor de AKP komt echter bedrogen uit. De buit was op zondagavond nog maar amper binnen of AKP-woordvoerder Ömer Celik en vicepremier Yalcin Akdogan brachten een nieuwe grondwet al weer aan de orde in hun verklaringen, met inbegrip van verwijzingen naar een presidentieel systeem. Davutoglu deed een dag na de verkiezingen hetzelfde.
Erdogan onderstreepte het belang van een nieuwe grondwet op 4 november. Over een presidentieel systeem sprak hij niet, maar twee uur eerder deed zijn woordvoerder Ibrahim Kalin dat voor hem door een referendum daarover te suggereren. De kwestie werd zo weer volledig actueel.
Crisis
Een referendum over een nieuwe grondwet is geen vanzelfsprekendheid. De AKP kan dan weer de parlementaire meerderheid hebben, maar het ontbreekt de partij ook nu nog aan dertien zetels om zonder medewerking van andere partijen tot een volksraadpleging op te roepen.
Het ijzer dient gesmeed te worden als het vuur heet is: de door de verkiezingen ontstane crisis binnen de Partij van de Nationale Beweging (MHP) en de Republikeinse Volkspartij (CHP) leent zich om een beslissing over een referendum te forceren door de AKP.
In de MHP staat de positie van leider Devlet Bahceli onder druk na de geleden nederlaag. De achterban van de partij verwijt hem vooral dat hij na 7 juni afwijzend tegenover een coalitie met de AKP stond. Of het daarvan gekomen zou zijn als Bahceli zich anders had opgesteld blijft de vraag. Erdogan leek weinig te voelen voor wat voor coalitie dan ook en liet het liever op nieuwe verkiezingen aankomen. Het blijft echter een feit dat Bahceli de kans bij voorbaat al liet schieten en dat de MHP daardoor veel stemmen naar de AKP zag verdwijnen.
Bahceli zegt niet over opstappen te peinzen en steunt op het gegeven dat er niet direct een geschikte kandidaat is om hem op te volgen. Dat laatste onderstreept de crisis binnen de MHP echter alleen maar.
CHP
Voor de CHP geldt een soortgelijk verhaal. Die won weliswaar twee zetels, maar velen binnen de partij rekenden op meer, waardoor het toch als een nederlaag werd ervaren. De CHP verloor evenals op 7 juni de steun van stemmers die wilden voorkomen dat de HDP buiten het parlement viel.
In juni bleef CHP-leider Kemal Kilicdaroglu veel kritiek bespaard, maar nu ligt dat anders. De critici in de partij worden aangevoerd door voormalig parlementslid Umut Oran. Hij werd door de partij niet kandidaat gesteld voor 1 november en zint nu overduidelijk op wraak.
Oran daagt het leiderschap van Kilicdaroglu uit en riep op tot een buitengewone partijbijeenkomst. Die kreeg hij niet van de partijleiding. Oran moet wachten tot de voor vorig jaar geplande bijeenkomst van de CHP. Grote kans dat het daar niet zachtzinnig aan toe zal gaan. In ieder geval bevindt de CHP zich evenals de MHP in lastig vaarwater na de verkiezingen.
A la Turca
De AKP ruikt hier een kans om de benodigde steun te krijgen voor een referendum over een nieuwe grondwet, c.q. het presidentieel systeem. Met name bij in malaise verkerende MHP-parlementariërs.
Geen van de oppositiepartijen is tegen een nieuwe grondwet. Die werd opgesteld door de junta van de staatsgreep van 1980 en is alleen om die reden al hard aan vervanging toe. Het ligt er voor de oppositie echter maar aan wat er voor in de plaats komt.
Binnen een deel van de oppositie is ook een presidentieel systeem op zich bespreekbaar. Alleen niet zoals Erdogan het zich voorstelt. Hij zei eerder dat geen presidentieel systeem in de wereld model kan staan voor wat hij een ‘presidentschap a la Turca’ noemde. Dat komt neer op een systeem waarbij een president veel volmachten krijgt en de parlementaire controle over diens handelen drastisch teruggebracht wordt. Het zou Erdogan, en zijn opvolgers, machtiger maken dan een president in de VS.
De oppositie is glashard tegen een overgang naar een presidentieel systeem in deze vorm. Daar staan Erdogans autoritaire trekken, die door zijn aanhang in dezelfde mate geapprecieerd worden als de westerse wereld ze bekritiseert, los van.
Aan de AKP de uitdaging om van de crisis binnen oppositie te profiteren, door dertien parlementariërs daarvan in te laten stemmen met een referendum. Lukt dat, dan is de kans groot dat de Turken binnenkort nog een keer naar de stembus gaan en zal blijken of er dan wel een meerderheid te vinden is voor een supermachtig presidentschap. Dat is niet onmogelijk. De verkiezingsuitslag in juni werd weliswaar beschouwd als een afwijzing daarvan, maar sinds 1 november weten we hoe bedreven de AKP is in het manipuleren van stemgedrag.
Wens van de natie
We zetten de ontwikkelingen rond het presidentieel systeem nog eens op een rijtje:
– Voorafgaand aan de verkiezingen van 7 juni drong Erdogan aan op een tweederde meerderheid voor de AKP, waardoor de partij op eigen houtje een nieuwe grondwet op had kunnen stellen.
– De voor de AKP teleurstellende uitslag van die verkiezingen werd geïnterpreteerd als signaal van de stemmers dat zij geen presidentieel systeem wensten.
– In de aanloop tot de verkiezingen van 1 november werd de kwestie rond een supermachtig presidentschap op de achtergrond gehouden, waardoor stemmers meenden dat het geen primaire doelstelling meer was.
– Direct nadat de uitslag bekend was kwamen de plannen tot een presidentieel systeem, minstens even prominent als voor 7 juni, terug op tafel en werden de stemmers voor een voldongen feit geplaatst.
Dit is geen kiezersbedrog, maar ‘de wens van de natie.’ Dat zo nu en dan voor die natie beslist wordt hoe die wens luidt maakt nu precies het verschil uit tussen het westerse concept van democratie en wat in Turkije ‘geavanceerde democratie’ heet.
Westerlingen, die altijd maar weer zeuren over vrijheid en mensenrechten, begrijpen niet hoeveel beter een geavanceerde democratie is. Al evenmin begrijpen ze hoe goed het is dat in Turkije de democratie beperkt is tot de essentie, tot de stembus, en dat met alle andere rompslomp zoals mediavrijheid korte metten wordt gemaakt.
En het wordt nog beter, want Turkije staat wat dit betreft nog in kinderschoenen en er is nog veel ruimte voor vooruitgang. Het democratische bestuur in landen als Saoedi Arabië is nu nog veel geavanceerder, maar wanneer Erdogan eenmaal over een presidentieel systeem beschikt kan die achterstand snel voor een groot deel ingelopen worden.
Er kan geen twijfel over bestaan: Turkije staat een prachtige tijd te wachten…
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politiek biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
‘geen kiezersbedrog, maar ‘de wens van de natie.’’
Zeer aanmatigend geschreven. Alsof die wens al werkelijkheid is geworden.
Turkije is wel degelijk een democratie, zelfs zo democratisch dat bij belangrijke beslissingen, zoals een nieuwe grondwet, het volk geraadpleegd wordt middels een bindend referendum. Het referendum is bij uitstek hét meest democratische gereedschap dat er bestaat, ga dat maar aan D66 vragen.
.
Het is zelfs democratischer dan het Nederlandse systeem, waar een referendumuitslag slechts raadgevend is, en net zoals bij de stemming over de ratificatie van de nieuwe Europese grondwet uiteindelijk werd genegeerd.
Als je iets effectief aan de kaak wilt stellen adviseer ik je daar eens een column aan te wijden.
.
Mooi Westers concept van democratie hoor.
Maar dat mag je zelf houden, wij slaan die ondemocratische stap gewoon over en we noemen dat ‘de voorsprong van de achterstand’.
.
Verwijzing naar Saoedi-Arabië:
Weet je Peter, dit wordt saai, we geloven je niet echt meer.
Steeds weer die bangmakerij middels het in het vooruitzicht stellen van doembeelden, die echter nooit bewaarheid worden. Eerst was het Iran, toen werd het Ottomaans rijk inclusief Sultan, en nu dus Saoedi-Arabië…
Gaaaaappp!
U kiest uw woorden wel heel nauwkeurig meneer Edel.
Het inhoud van dit column is maar slechts een gedachte van meneer Edel. Deels komt het door haat en deels door het volgen van de verkeerde journalisten. Het is algemeen bekend dat kranten als Hurriyet de boel belazeren en trachten steeds Erdogan in het diskrediet te brengen. Erdogan is slim genoeg om zich te beschermen voor de aanvallen van dit soort kranten. Jammer dat Peter op het zelfde niveau zit als Aydin Dogan en zijn (onderstreept) journalisten. Vaak bestaan zijn columns uit een vertaling aan verzamelde informatie uit de Dogan en Gulen kranten met een sausje van Peter er overheen. I.i.g de schrik zit er duidelijk in bij Hurriyet en CNN. Ze beginnen te veranderen. Hebben ze het eindelijk door dat ze Erdogan niet kunnen verslaan of kruipen de wolfen tijdelijk terug in hun hol om weer een aanvalsplan te bedenken? Het vieze politieke spelletjes van de oppositie partijen is hiertoe de grootste oorzaak. Mensen bij mij in de omgeving zeggen dat Erdogan een Dictator is,maar als je ze vraagt waarom kunnen ze geen geldige antwoord geven.Het is gewoon zo omdat ze het toevallig in de kranten hebben gelezen of via het journaal gehoord hebben. Puur om aan macht te komen worden leugens verspreid…dit is het politiek in Turkije momenteel, elkaar de grond in proberen te werken. Een schouderklopje wordt liever in het gezicht gegeven!
Nou Peter je ziet dat je de essentie precies raakt in je stuk. Het commentaar van de drie schutters is niet voor de poes. En dan zeg “Turkije staat een prachtige tijd te wachten… ” zijn ze weer niet tevreden…..LOL
De zin ‘Turkije staat een prachtige tijd te wachten’ is een van de weinige zinnen die wél correct zijn hoor, dat hoor je mij niet ontkennen.
.
En dan te bedenken dat we al 13 prachtige jaren achter de rug hebben, dan zijn de aankomende 4 jaren een heerlijk dessert!
Zó lekker dat er iets heel vreemds moet gebeuren als we daarna niet gewoon aan de AKP-tafel blijven zitten om lekker door te borrelen tot minimaal 2023.
.
Als je er niet tegen kunt (Samuel, Peter, Izmir en wat dies meer aan Capulcu-spul zijt) staat het je vrij om het land te verlaten. Suggestie: IJsland schijnt een land naar jullie hart te zijn: lekker vrij, volop ruimte, atheïstisch en de vrouwtjes zijn er gewillig. Ze zien jullie gelijkgezinden vast graag komen.