Twaalf jaar met Abdullah Gül, een boek van Ahmet Sever

Istanbul – Abdullah Gül en Recep Tayyip Erdogan, de oud-president en de huidige president van de Turkse Republiek, jarenlang waren ze gezworen kameraden. Samen waren ze nauw betrokken bij de oprichting van de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP).

Gül stemde in met de invoering van een aantal controversiële wetten, maar steeds vaker belandde hij in meningsverschillen met Erdogan. De aanvankelijk goede relatie begon daardoor scheuren te tonen. Dat was al duidelijk, maar meer details daarover staan in het recentelijk verschenen boek Twaalf jaar met Abdullah Gül van Ahmet Sever, de voormalige media-adviseur van Gül.

Sever gaf zijn boek voor publicatie ter beoordeling aan Gül en sprak met hem af dat het pas na de verkiezingen zou verschijnen. Gül wilde duidelijk de eer aan zichzelf houden door te voorkomen dat Severs boek invloed zou hebben op de verkiezingen van 7 juni jl. Sever hield zich aan die afspraak. Zo ontstond een geheel dat sterk de indruk wekt representatief te zijn voor Güls mening. Bovendien is het voor het eerst dat vanuit de AKP een boekje wordt opengedaan over interne meningsverschillen.

Buitenlandbeleid

Vaak hadden die afwijkende inzichten te maken met het buitenlandbeleid van de AKP. Dat begon al in 2002-2003, voorafgaand aan de Irakoorlog. Gül was toen tijdelijk premier, omdat Erdogan na een gevangenisstraf wegens het citeren van een islamistisch gedicht uit de politiek was verbannen. Op de achtergrond had hij toen echter veel invloed op de AKP.

De VS zagen destijds graag een noordelijk front tegen Saddam Hoessein. Dat wil zeggen, via Turks grondgebied. Erdogan toonde zich daar een overtuigd voorstander van, maar een meerderheid in het Turkse parlement was tegen. Gül was eveneens terughoudend. Volgens Sever kwam dat omdat Gül een rapport van toenmalig opperbevelhebber Hilmi Özkök ter harte nam.

De militaire top was zelf geen voorstander van Turkse deelname aan de Irakoorlog, maar als het zo ver kwam was het volgens Özkök uit veiligheidsoverwegingen van belang om de noodtoestand af te kondigen. Gül schrok daarvan, omdat hij het als een stap terug in de democratisering van Turkije beschouwde. Begrijpelijk, want Turkije had net een bittere periode met een noodtoestand in het Zuidoosten van het land achter de rug.

Erdogan was het daar totaal niet mee eens en wilde de VS tegen iedere prijs geven wat zij wensten. Hij kan dan tegenwoordig een vaak antiwesterse koers varen, maar destijds was ‘Tayyip’ nog het braafste jongetje in de islamistische klas voor de Amerikanen.

Uiteraard behoefde dit stukje moderne geschiedenis later enige aanpassing. Ibrahim Karagül, de hoofdredacteur van de zeer Erdogangezinde krant Yeni Safak, verketterde onlangs de voorstanders van de Irakoorlog als ‘verraders.’ Dat Erdogan zelf tot die voorstanders behoorde schreef hij er uiteraard niet bij. Tja, geschiedenis is nu eenmaal een rekbaar begrip. Helaas voor Erdogan en Karagül trapt niet iedereen in dat soort trucs.

Egypte

In Twaalf jaar met Abdullah Gül komt verder naar voren dat Gül met Erdogan, en toenmalige buitenlandminister Ahmet Davutoglu, van mening verschilde over het gevoerde beleid richting Syrië en Egypte.

Als voorbeeld noemt Sever het bericht dat Gül na de machtsovername in Egypte naar de Egyptische generaal al-Sissi stuurde. Dat was geen ‘felicitatie’, maar een ‘intentie van goede wil’, benadrukt Sever. Het is duidelijk dat Gül in ieder geval on speaking terms wilde blijven met Egypte.

Bij Erdogan schoot dit in het verkeerde keelgat. Al-Sissi maakte een einde aan het bestuur van president Mohamed Morsi, die verbonden was aan de door hem geliefde Moslimbroederschap. Al-Sissi stond daardoor gelijk aan Satan. Daarom kreeg Gül het verwijt toen hij de diplomatiek overeind wilde houden.

Corruptie

Verder kwam het tot een botsing tussen Gül en Erdogan over de ministers die eind 2013 in een kwaad daglicht kwamen te staan naar aanleiding van onthullingen over corruptie binnen de AKP. Erdogan had een van die knapen, de minister voor Europese Zaken, Egemen Bagis, toen liever in de regering gehouden. Gül was daar tegen en kreeg zijn zin want Bagis vertrok, al fungeert hij tegenwoordig als adviseur van Erdogan.

In een interview zei Sever dat Gül er voorstander van is om de vier van corruptie beschuldigde ministers alsnog door het Hoger Gerechtshof te laten vervolgen. Dat laatste is sinds de verkiezingen op 7 juni wederom een actueel thema geworden. Vorig jaar kon de AKP vervolging van die vier voorkomen in het parlement, maar nu deze partij haar meerderheid daar kwijt is dringen de oppositiepartijen wederom aan op vervolging.

Gezipark

Het meest ingrijpende conflict tussen Gül en Erdogan ontstond volgens Sever naar aanleiding van het protest tegen de afbraak van Istanbuls Gezipark. Terwijl het voor Gül een integer protest tegen het kappen van bomen was, hielden Erdogan en trawanten het op een poging tot staatsgreep.

Gül trachtte de gemoederen vreedzaam te kalmeren, terwijl Erdogan het politiegeweld steunde en met haatdragende uitspraken polarisering onder de bevolking veroorzaakte.

Sever beschrijft hoe Mehmet Gül, de zoon van de toenmalige president, samen met tien vrienden het presidentieel paleis bezocht. Gül luisterde naar hun mening over de bezettingsactie in het Gezipark en het buitenproportionele politiegeweld waar dat mee beantwoord werd. Dit sterkte hem in zijn overtuiging dat een terughoudende en de-escalerende reactie de beste keuze was. Ergo, bonje met Erdogan.

Terugkeer

Volgens Sever wilde Gül na Erdogans beslissing om aan de presidentverkiezingen deel te nemen terugkeren naar de AKP. Als premier wilde hij de betrekkingen met de EU verbeteren, de fouten in het buitenlandbeleid corrigeren en de polarisering onder de Turken terugdraaien.

Erdogan stak daar een stokje voor. Hij koos voor Davutoglu als opvolger en blokkeerde een terugkeer van Gül als premier door zijn mediavrienden een lastercampagne tegen hem en zijn echtgenote Hayrünissa te laten ontketenen. Dit kwam hard aan bij het echtpaar Gül. Sever citeert een interview dat Hürriyet-columnist Murat Yetkin destijds met Hayrünissa Gül deed:

‘Ze denken dat we niets lezen, niets horen en nergens van weten. Tot nu toe heb ik er het zwijgen toe gedaan, maar dat zal niet lang duren. Ik zal spreken, misschien ben ik het die een “intifada” begint.’

Het boek van Sever draagt bij aan reeds bestaande vragen over Güls politieke toekomst. Hij heeft het laatste jaar herhaaldelijk gezegd geen terugkeer naar de actieve politiek te overwegen, maar zet de deur in die richting toch regelmatig op een kier. Hij doet de laatste weken ook opvallend veel uitspraken, zoals over de noodzaak van het vormen van een coalitie en de negatieve gevolgen van nieuwe verkiezingen.

Mocht Gül alsnog tot een terugkeer besluiten, dan kan hij leider worden van de vleugel binnen de AKP die terug wil grijpen naar het beleid van hervormingen en democratisering dat tot circa 2007 werd gevoerd. Deze vleugel zal als gevolg van de verkiezingsuitslag nu zeker meer gewicht in de schaal kunnen leggen. Een andere, op dit moment minder waarschijnlijke, mogelijkheid is dat Gül een nieuwe partij begint. In dat geval zou het tot een scheuring in de AKP komen.

Istanbul/Peter Edel