President Erdogan laat zich erg eenvoudig misleiden… (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Het is nagenoeg ondenkbaar, maar stel je voor dat een Nederlandse premier gedurende meerdere regeertermijnen aan de macht is en besluit om de controle over essentiële onderdelen van de staat in handen te geven van een zeer controversiële religieuze sekte. Stel verder dat die premier waarschuwingen in de wind slaat en de sekte aanmoedigt bij het vervolgen van onschuldige landgenoten.

Wie is er dan verantwoordelijk voor de ontstane puinhoop? De sekteleider, maar ook de premier onder wiens verantwoordelijkheid het zo ver kon komen, zou je zeggen.

In Turkije anno 2016 gaat dat anders. Daar stelt voormalig premier, en huidig president, Recep Tayyip Erdogan, simpelweg dat hij misleid werd door sekteleider Fethullah Gülen. Vervolgens wast hij zijn handen in onschuld en neemt een aanvang met het herschrijven van de geschiedenis.

Vol lof

Heel goed kan ik me herinneren dat leden en medestanders van Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) vol lof waren over Gülen. Het ging zo ver dat zelfs toen de tekenen van een conflict al duidelijk herkenbaar waren, nog stug ontkend werd dat er iets loos was.

Ergens rond 2012 ontmoette ik op het Taksimplein in Istanbul een groep AKP-jongeren. Ik vroeg een van hen over het groeiende meningsverschil tussen Erdogan en Gülen. Hoe kon ik dat nu zeggen…: ‘Mister Erdogan and mister Gülen love each other.’ Echt, hij zei het.

Ik vraag me af hoe dit joch daar nu aan terugdenkt. In navolging tot ‘de chef’ zal hij waarschijnlijk ook zeggen dat hij misleid werd. Terwijl vrijwel iedereen in Turkije weet van Gülens video van eind jaren negentig waarin hij zijn volgelingen opriep om de staat te infiltreren en zich daar schuil te houden tot de dag was aangebroken om in actie te komen. Daarmee waren zijn intenties toen al volstrekt duidelijk. Jarenlang mocht je daar niets over zeggen. Niet van de Gülen-beweging, maar ook niet van de AKP. Deed je het toch, dan bestond er een serieus risico op dat Gülens aanklagers je onder luid applaus van de AKP lieten opsluiten.

Misleiden

Is het nu werkelijk zo dat Erdogan eenvoudig te misleiden is? Het argument is vaker genoemd. Toen het buitenlandbeleid van Turkije op een faliekante mislukking uitliep, schreven de krantenjongens van Erdogan dat hij misleid was door de architect daarvan, oud-premier Davutoglu.

Over al-Assad werd het ook gezegd. Erdogan kon het ooit zo goed met de Syrische president vinden dat hun families samen op vakantie gingen. Om dat smetje goed te praten werd eveneens een verhaal over misleiding uit de kast gehaald door de Erdogan-gezinde media.

Ik vraag me af: is een politicus die zo eenvoudig te misleiden is wel de geschikte man voor het premier- en presidentschap?

Zonder gekheid, we weten natuurlijk dat het anders zit. Erdogan stond ondanks alle waarschuwingen over Gülen toe dat diens volgelingen zich jarenlang als wilde metastasen door de staat heen vraten, maar hij greep niet in omdat er aanvankelijk bepaalde voordelen voor hem aan verbonden waren, terwijl hij er zelf toen nog geen last van had. Geen seconden lijkt hij er toen bij stil te hebben gestaan dat dit heel snel kon veranderen. Een uit hoogmoed voortgekomen blunder; een van de vele die hij als premier en president beging.

De Turkse cartoonist Musa Kart illustreerde het treffend. ‘Ergens heb ik iets niet verkeerd gedaan, maar waar?’, zegt Erdogan in een spotprent van zijn hand.

Koel

Erdogan vraagt zich verontwaardigd af waarom de westerse wereld zo koel reageerde na de couppoging van 15 juli. Op zich zit daar iets in. Het ging per slot van rekening om een staatsgreep, die indien geslaagd consequenties had gehad waar geem mens aan wil denken. Het had de Europese leiders dan ook gesierd wanneer ze in eerste instantie wat meer uitgesproken waren geweest in hun veroordeling. In plaats daarvan lag het accent vrijwel direct op zorgen over de gevolgen voor de Turkse democratie. Dat wil zeggen, op de vrees dat Erdogan er nog meer macht door naar zich toe zou trekken.

De westerse toonzetting was in ieder geval heel anders geweest wanneer de militairen hadden gepoogd een president van de troon te stoten die wél respect had voor democratie en mensenrechten.

Daarnaast valt uiteraard te overwegen dat men zich in de VS en de EU niet extreem kon opwinden over de couppoging omdat Erdogan met zijn vijandige retoriek voortdurend op ramkoers ligt in westerse richting.

Ga dan na een couppoging maar eens met volle overgave empathie aan Erdogan en zijn ‘geavanceerde democratie’ betuigen. Men zal het plegen van een staatsgreep best verwerpelijk vinden, maar Erdogan is dat niet veel minder in westerse ogen. Pleegde hij gedurende de laatste jaren immers niet zijn eigen ‘coup’ tegen de constitutionele orde door de rechtsstaat naast zich neer te leggen?

Gaat het om Erdogan persoonlijk? Nee, niet eens. Het is een kwestie van beleid. Ik weet honderd procent zeker dat wanneer Turkije door een couppoging was getroffen in de jaren waarin Erdogan nog voor democratisering ging en zich pro-westers opstelde, er heel anders was gereageerd in de VS en Europa. Daar stond men hem toen zelfs terzijde bij het dresseren van de militairen.

Yenikapi

Het zal Erdogan een zorg zijn hoe westerse leiders over hem denken. Hij kent met de invoering van het door hem begeerde presidentieel systeem hogere belangen. Sinds 15 juli is hij daar opvallend zwijgzaam over, maar de vraag is hoe lang nog. Zo ben ik benieuwd wat hij gaat zeggen wanneer hij op 7 augustus in Istanbuls stadsdeel Yenikapi zijn ongetwijfeld massaal toegestroomde aanhang zal toespreken.

Van die toespraak zal ik kennis van nemen, maar schrijven doe ik er niet over. Althans, voorlopig niet. De couppoging en de daarop volgende noodtoestand veroorzaakten veel stress. Bij de Turkse natie, maar ook bij mij. Daardoor ben ik er hard aan toe om me tijdelijk op andere zaken te richten. Later deze maand ben ik er weer. Tot dan.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)