Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Stel je een politieke partij voor die wraak wil nemen op de factoren waardoor Nederland in de twintigste eeuw grondgebied kwijtraakte. Een dergelijke partij zal met uitzondering van misschien een paar halve zolen niet snel serieus worden genomen in Nederland, laat staan dat er bij verkiezingen vaak op gestemd zou worden.
Restauratie
Er zijn landen waar dat anders ligt. Turkije bijvoorbeeld. Een van de redenen waarom bijna vijftig procent van de Turken op de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) komt omdat die partij voor ‘restauratie’ staat. Wat daarmee bedoeld wordt komt het meest expliciet tot uiting in de columns in regeringsgezinde kranten, die vaak gelardeerd zijn met termen over wraak op mogendheden die verantwoordelijk worden gehouden voor de ondergang van het Ottomaanse Rijk.
Er draait in Turkije over het algemeen veel om wraak. Eerwraak en bloedwraak zijn veelbesproken thema’s in beschouwingen over dit land. Het begint echter al bij zoiets alledaags als het verkeer. Vergevingsgezindheid is daar vaak ver te zoeken en dan wordt getting even al gauw de norm. Dat voorrang verlenen als een teken van zwakte wordt gezien, zegt genoeg.
Gülen
Op het eerste gezicht lijkt het wraakaspect in de politiek dus niet meer dan een afspiegeling van de samenleving. Bij de AKP heeft het echter extreme vormen aangenomen. Het komt daar dan ook in veel meer naar voren dan alleen in ‘restauratie’.
Zo loopt de sinds 2013 ontstane oorlog tussen president Erdogan en imam Fethullah Gülen over van de zucht naar wraak. Nu Gülen door zijn munitie heen lijkt te zijn om de AKP in diskrediet te brengen, gaat het voor Erdogan lang niet ver genoeg wanneer de volgelingen van de imam vervolgd worden voor de strafbare feiten waar ze zich aan schuldig hebben gemaakt. In plaats daarvan voert Erdogan een persoonlijk en irrationeel getinte wraakcampagne tegen de meest uiteenlopende geledingen van Gülens beweging.
Gül
Soms worden met die wraak twee vliegen in een klap geslagen. Althans, zo leggen waarnemers de justitieactie uit van twee weken tegen de aan de Gülen-beweging verbonden Boydak-onderneming in de stad Kayseri. Deze hield volgens hen tegelijkertijd een waarschuwing in tegen oud-president Abdullah Gül, die uit Kayseri afkomstig is en de directieleden van Boydak persoonlijk kent.
Gül had de laatste jaren veel kritiek op Erdogan, wat hem niet in dank wordt afgenomen door de president. De boodschap van de actie tegen Boydak lag er voor menigeen dan ook dik bovenop: ‘mijn wraak kan ook jou treffen als je niet inbindt.’
ASALA
Ik haast me erbij te vermelden dat de hang naar wraak niet specifiek naar de islam verwijst. Zoals veel religieuze doctrines kan de Koran weliswaar langs die weg geïnterpreteerd worden, maar het tegenovergestelde is ook heel goed mogelijk. In plaats daarvan zie ik het eerder als een regionaal fenomeen. In het christelijk georiënteerde buurland Armenië kan men er bijvoorbeeld ook wat van.
Begin jaren tachtig pleegde de Armeense organisatie ASALA aanslagen op willekeurige Turkse burgers om wraak te nemen op de ‘gebeurtenissen van 1915’, de deportatie van Armeniërs in het Ottomaanse Rijk, die tot honderdduizenden doden leidde.
Naar een Nederlandse context vertaald zou dit neerkomen op een organisatie die in de jaren negentig willekeurige Duitsers ombracht uit wraak voor de bezetting tijdens WOII (in Israël gingen na de oorlog overigens stemmen op om massaal Duitsers te doden uit wraak voor de nazi-Holocaust, maar men gaf al snel de voorkeur aan Duitse herstelbetalingen).
Koerden
‘De gebeurtenissen van 1915’ die tot de Armeense wraak leidden waren ook al een wraakonderneming. De leiders van het Ottomaanse Rijk hielden de Armeniërs verantwoordelijken voor de verliezen tijdens WOI en gaven daarom uit wraak opdracht om hen massaal te deporteren.
Het waren niet in de laatste plaats Koerden die de Ottomaanse wraak ten aanzien van de Armeniërs gestalte gaven. Turken gaven de bevelen tot de deportaties, maar het waren veelal Koerden die ze uitvoerden.
In de jaren zeventig kwamen Koerden en Armeniërs daar met elkaar over in het reine. De gemeenschappelijk haat jegens de Turken had daar alles mee te maken. Onder het motto ‘de vijand van mijn vijand is mij vriend’ kwam het tot een toenadering. Onderdeel daarvan was een samenwerking tussen de Koerdische PKK en ASALA. In 1980 pleegden deze organisaties samen een aanslag op het Turkse consulaat in Straatsburg.
PKK
De PKK leerde de wereld dat wraak zeker geen aan Turken voorbehouden karaktertrek is. In cultureel opzicht kunnen Koerden en Turken dan van elkaar verschillen, maar als het op wraakzucht aankomt zijn ze vaak elkaars spiegelbeeld. Als gevolg tonen de afgelopen 35 jaar een opeenvolging van wraak en wederwraak tussen Turkse regeringen en de PKK. Zo gaat het tot op de dag van vandaag.
Ik schreef het onlangs nog: er staan twee groepen tegen over elkaar die geen van beide de overwinning naar zich toe kunnen slepen. De PKK zal haar doelen nooit bereiken met aanslagen, terwijl de militaire operaties van Turkije nimmer een einde van de PKK-aanslagen kunnen garanderen.
Selvi
Na de verwoestende aanslag van 13 maart in Ankara schreef Abdulkadir Selvi, een columnist van de krant Yeni Safak en spreekbuis van Erdogan, dat Turkije maar ‘aan terrorisme moet wennen.’ Nog dezelfde dag stegen Turkse gevechtsvliegtuigen op om de basis van de PKK in Noord-Irak onder vuur te nemen. Kennelijk dus niet omdat er nieuwe aanslagen mee voorkomen kunnen worden, maar alleen omdat wraak niet uit mag blijven.
Ondertussen is het afwachten wanneer de PKK een volgende aanslag pleegt, want door het mechanisme van wraak en wederwraak staat het vast dat die er gaat komen. En zo blijft de cirkel zich keer op keer herhalen, zonder dat er door iemand ook maar iets door gewonnen wordt.
Dope
Om de illusie van winnen gaat het echter allang niet meer om. Wraak nemen is voor Turkije en de PKK wat een shot is voor een junk. En zoals een junk steeds meer dope nodig heeft, zo moet de wraak steeds heftiger worden. De burgerslachtoffers in Ankara en steden in Zuidoost Turkije zijn de consequentie van deze voortschrijdende morele degeneratie.
Rationeel beschouwd kan alleen het resultaat van onderhandelingen deze destructieve cirkel doorbreken. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan zolang Turken en Koerden in een primitieve, irrationele en stamgerelateerde wraakcultuur verstrikt blijven.
Confucius zei: ‘wie uit is op wraak moet eerst twee graven delven.’ Hoeveel graven moeten nog met ‘sehitler’ (martelaren) uit beide kampen gevuld worden voordat deze oosterse wijsheid doordringt tot de regio waar Turkije zich in bevindt?
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
