Istanbul/Peter Edel –(COLUMN) Nu de verkiezingsuitslag bekend is zal premier Davutoglu als leider van de grootste partij door president Erdogan aangewezen worden om een regering te vormen. De Turkse wet schrijft deze procedure voor. Over hoe het vervolgens zal lopen bestaan alleen maar vragen.
Davutoglu zal in ieder geval geen meerderheidsregering van zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) kunnen vormen. Daartoe ontbreekt het de AKP aan zetels, waardoor een coalitie voor de hand ligt.
De Republikeinse Volkspartij (CHP) en de Democratische Volkspartij (HDP) hebben aangegeven niets te voelen voor een coalitie met de AKP. HDP-leider Selahattin Demirtas benadrukte dat gisteravond tijdens een toespraak.
Zeg nooit ‘nooit’ in de politiek. In de jaren negentig zei Tansu Ciller dat ze nooit een coalitie met Necmettin Erbakan aan zou gaan, maar dat is precies wat ze kort daarop deed. Ervan uitgaande dat er op korte termijn nieuwe verkiezingen kunnen volgen is het voor politici nu echter riskant om op uitspraken terug te komen.
MHP
Laten we er hoe dan ook vanuit gaan dat de Partij van Nationale Beweging (MHP) de enige potentiële coalitiepartner is voor de AKP. Daar wordt op dit moment ook door vrijwel iedereen vanuit gegaan.
MHP-vicevoorzitter Oktay Vural wilde na het bekend worden van de verkiezingsuitslag geen uitspraak doen over een coalitie met de AKP, maar sloot dat ook niet uit. In ieder geval zal het een lastig onderhandelingsproces worden.
MHP-leider Devlet Bahceli heeft herhaaldelijk gezegd tegen een presidentieel systeem te zijn. Het is echter mogelijk dat het tot een coalitieovereenkomst komt zonder een presidentieel systeem. President Erdogan zal op die manier zout in de wonden gewreven krijgen, dus zal hij daar niet zomaar toe bereid zijn.
Dat laatste leidt tot de vraag hoe Erdogans positie binnen de AKP erbij staat. Het is goed denkbaar dat partijgenoten hem verantwoordelijk houden voor de tegenslag die de partij gisteren te verduren kreeg. Daardoor kan zijn absolute leiderschap onder vuur komen te liggen en is het mogelijk dat hij tot concessies wordt gedwongen die een coalitie met de MHP mogelijk maken.
Een andere punt waarom Bahceli er volgens analisten niet voor zou voelen om in zee te gaan met de AKP is de corruptie binnen die partij, zoals eind 2013 aan het licht kwam. Daar zou Bahceli zich niet mee willen associëren.
Daarnaast zal de MHP bezwaar maken tegen het Koerdische vredesproces dat de AKP begon, al is het de vraag of daar onder de nieuw omstandigheden nog veel fiducie in zal bestaan.
Blijken de bezwaren binnen de MHP onoverkomelijk voor een coalitie, dan bestaat nog de mogelijkheid dat die partij een minderheidsregering van de AKP beperkt gaat steunen.
Maar of de MHP een coalitie aangaat met de AKP, of een minderheidsregering van die partij steunt, een erg stabiele situatie zal het waarschijnlijk niet opleveren. De bewegingsvrijheid van de AKP die jaren gewend was op eigen houtje te beslissen wordt dan beperkt, waardoor er weinig voor nodig is om een crisis op gang te brengen, gevolgd door nieuwe verkiezingen.
CHP-MHP-HDP-coalitie
De CHP, MHP en HDP hebben samen een meerderheid en kunnen dus in principe ook een coalitie vormen. De oppositiepartijen hebben deze mogelijkheid weliswaar eensgezind uitgesloten, maar het blijft een theoretische optie. De drang om te regeren mag nu eenmaal niet onderschat worden.
In dat geval kan een nieuw voorstel over een grondwet tijdens een referendum aan de bevolking worden voorgelegd. Uiteraard een grondwet zonder presidentieel systeem, maar wel met een lagere kiesdrempel en andere zaken waar de AKP niet blij van wordt.
Dat laatste kan een pluspunt opleveren, maar toch zou het een domme zet zijn. Een regering van CHP, MHP en HDP zou geconfronteerd worden met de nalatenschap van drie regeringsperioden van de AKP. Daarin werd weliswaar volop geprofiteerd van de voordelige internationale economische situatie voor opkomende economieën, maar ook nagelaten om een gedegen structuur op te bouwen die beschermt tegen schokken als een einde komt aan een voorspoedige periode. Andere opkomende economieën gingen deden dat wel en kwamen daardoor niet te boek te staan als ‘meest kwetsbaar’ onder de ‘fragile five’ zoals Turkije.
Een CHP-MHP-HDP-coalitie kan alsnog werk maken van een gezondere basis voor de Turkse economie, maar middelen in dit verband, zoals de ontwikkeling van innovatie, beter onderwijs en hoogwaardige exportproducten, werpen pas op langere termijn vruchten af. Zoveel tijd hebben de huidige oppositiepartijen niet, want de groei van de economie zal voorlopig terug blijven lopen.
Bovendien is het de vraag of een dergelijke coalitie een erg lang leven beschoren is, want de verschillen tussen de drie partijen zijn groot, vooral tussen MHP en HDP. Selahattin Demirtas, de leider van laatstgenoemde partij, zei weliswaar dat het Koerdische vredesproces ook in samenwerking met de MHP door kan gaan, maar of daar in de praktijk veel van terecht komt is moet nog blijken. Te meer omdat de haat over en weer tussen de achterbannen van beide partijen niet onderschat mag worden.
Arinc
Loopt een CHP-MHP-HDP-coalitie op de klippen dan zal de AKP klaarstaan om politieke munt te slaan uit de economische teruggang onder het bestuur van die partijen. Dit verklaart waarom vicepremier Bülent Arinc van de AKP de oppositiepartijen vandaag uitdaagde om samen een coalitie te vormen. Hij begrijpt dat die situatie de AKP geen windeieren zal leggen.
De oppositiepartijen doen er verstandig aan om niet in die val te lopen. Het zou vanuit hun perspectief verstandiger zijn om de AKP geen andere keuze te laten dan een minderheidsregering te vormen, die gedeeltelijk wordt gesteund door de MHP.
De AKP zal namelijk ook niet in staat zijn om de haperende economie op korte termijn vlot te trekken. In de eerste plaats omdat de oorzaken daarvan van internationale aard zijn. Daarnaast omdat de AKP evenmin voor hervormingen kan zorgen die op korte termijn veel herstel opleveren.
Zorgen over de economie hadden een belangrijk aandeel in de tegenslag die de AKP gisteren voor de kiezen kreeg. Regeert de AKP verder in een zwakke minderheidssituatie waarin ze haar opstelling niet aanmerkelijk aanpast, dan is de kans groot dat zij haar graf over de economie nog dieper graaft dan ze de afgelopen maanden al deed.
Als de electorale steun voor de AKP daardoor verder in verval raakt en een crisis door de minderheidssituatie niet uit kan blijven, ontstaat vervolgens een meer geschikt moment voor de oppositie om na volgende verkiezingen toe te slaan. Met nog altijd meer dan veertig procent stemmen voor de AKP is het daar nu te vroeg voor.
Een minderheidsregering van de AKP geeft de oppositie bovendien de mogelijkheid om op te bouwen waar het haar nu aan ontbreekt. Zoals een solide economische visie en vetrouwen binnen de internationale markten. Met een AKP die zienderogen vertrouwen verliest bij buitenlandse investeerders door de afbraak van de rechtstaat, ligt in dat laatste opzicht een gouden kans.
Buitenland
De internationale markten hoopten dat de AKP genoeg zetels overhield om zelfstandig een nieuwe regering te vormen. Niet uit liefde voor de AKP, maar uit vrees voor chaos door een coalitie. Het liep zoals bekend anders, met als gevolg dat de lira vandaag fors waarde verloor en de beurs in Istanbul daalde (de producent van waterkanonnen [TOMA’s] werd daar overigens bovengemiddeld door getroffen).
Als het huidige autocratische en antiwesterse beleid voorzetting had gevonden zoals het dat de laatste tijd deed, hadden lira en beurs binnenkort echter ook extra op hun donder gekregen. Daar viel in vrijwel geen enkele scenario aan te ontkomen.
In het buitenland heerste onder investeerders dan angst voor een coalitie, maar tegelijkertijd hoopten zij op een beperkte verzwakking van de AKP naar aanleiding van de verkiezingen. Aan dat laatste werd de verwachting gekoppeld dat een terugkeer naar het beleid uit de beginjaren van de AKP, waarin hervormingen, democratisering en goede betrekkingen met de EU centraal stonden, dan onvermijdelijk zou worden.
Nu de AKP een dreun heeft gekregen is de kans echter groot dat de noodzaak tot dat laatste alsnog onder ogen zal worden gezien binnen de partij. Een terugschakeling naar de eerdere lijn (wellicht onder leiding van oud-president Abdullah Gül) zou de economie en de mensenrechten in Turkije, alsmede de internationale positie van het land, ten goede komen en de AKP de beste uitgangspositie bieden om zich tegen de nieuwe situatie te verweren.
Dat dit zich lastig laat combineren met de autocratische mentaliteit die zich de laatste jaren bij Erdogan heeft ontwikkeld, is een punt. Maar dat zijn positie ter discussie komt te staan binnen de partij is zoals gesteld niet uitgesloten.
Er werd vooraf verwacht dat de verkiezingsuitslag alleen maar tot nieuwe vragen zou leiden. Niet ten onrechte, want vragen zijn er vandaag volop. Vooralsnog bestaat het enige houvast uit de wet dat er binnen 45 dagen een nieuwe regering moet zijn. Lukt dat niet dan zullen er nieuwe verkiezingen komen.
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Ik vrees dat de AKP nog steeds de beste kaarten heeft. De partij kan er met de nog steeds door haar gedomineerde media nu al op wijzen – en zal dat zeker niet nalaten – dat het verlies op de beurzen en de verzwakking van de lira het gevolg is van de verkiezingsuitslag. In zekere zin heeft de partij dan ook nog gelijk, want het extreme neoliberale beleid van Erdogan was en is natuurlijk al een dertien jaren durend feest voor het investeringskapitaal. En wanneer dat feestje wordt bedreigd nemen zij de benen – dat zie je altijd en overal. Dat is tegelijkertijd het breekijzer van de neocons om de kiezers aller landen te gijzelen (‘nu zie je wat er gebeurt wanneer links aan de macht komt’). Dat is een belangrijke reden waarom kiezers in tijden van crisis geneigd zijn om conservatief te stemmen en een hang vertonen naar ‘de sterke leider’. Alleen in Griekenland (Syriza) en Spanje (Podemos) is links in opmars – maar daar zijn de economische omstandigheden als gevolg van het neoliberale roofbeleid extreem ongunstig en laat men zich niet langer zand in de ogen strooien.
.
Wanneer het scenario van Peter Edel ook op langere termijn (d.w.z. merkbare economische teruggang) bewaarheid wordt, dan is het dus nog maar de vraag of de kiezers dat wijten aan de AKP en vervolgens links stemmen. Waarbij komt dat de CHP in veel Turkse ogen niet zozeer links, maar de uitdrukking is van een kemalistisch, nationalistisch concept. Angela Ettema, redacteur van Socialisme.Nu, schreef in april 2014: ‘Hoe is het mogelijk dat een regeringspartij die al meer dan tien jaar aan de macht is onder deze omstandigheden verkiezingen wint? Uit opiniepeilingen blijkt dat een meerderheid van de bevolking overtuigd is dat de beschuldigingen van corruptie juist zijn. Voor de meeste AKP-stemmers was dat geen reden om hun steun aan Erdogan op te zeggen. Deze kiezers, vooral gelovige moslims uit de lagere inkomensgroepen, voelen zich vertegenwoordigd door de conservatieve AKP. De grootste oppositiepartij, de CHP, zien ze als een club van de seculiere kemalistische elite.
De CHP heeft er de afgelopen jaren alles aan gedaan om AKP-kiezers in deze gedachte te bevestigen. Ze heeft hen systematisch afgeschilderd als volgzame schapen en arme sloebers die AKP stemmen in ruil voor pakken macaroni. Deze openlijke minachting voor arme mensen is opvallend voor een partij die nog steeds pretendeert deel uit te maken van de sociaal-democratie.’ Einde citaat, zie voor het hele artikel http://socialisme.nu/blog/nieuws/40993/gemeenteraadsverkiezingen-turkije-akp-wint-bij-gebrek-aan-alternatief/
.
Hoewel een vergelijking snel mank gaat, dringt deze beoordeling zich op met ‘onze’ PvdA, want ook aan de CHP kleeft (nog altijd) het ‘brandmerk’ van ‘de elite’ – in dit geval de kemalistische elite ‘die haar eigen gang gaat’. Daar komt bij dat er in de rijen van de CHP onrust bestaat over de toenadering tot Koerdische oppositie die nog vaak vereenzelvigd wordt met de PKK. Dat zou ook een deel van de MHP-winst kunnen verklaren.
.
Ik ben het met Edel eens dat een CHP-MHP-HDP-coalitie geen slimme zet zou zijn, maar ik houd dat ook niet voor mogelijk. Wat zouden de MHP en HDP bij zo’n verbond te winnen hebben?
Zo bezien denk ik dat Erdogan in de komende 45 dagen belang heeft bij een uitputtingslag. Óf het lukt hem om de MHP aan zich te binden (met als consequentie verhevigde spanningen in Oost-Turkije en voortzetting van zijn rechtse economische beleid), óf hij spint garen bij nieuwe verkiezingen waarbij hij er op kan wijzen dat de oppositie zijn ‘toenaderingspogingen’ afwijst. Een gunstiger scenario zou zijn wanneer de sluimerende onvrede binnen de AKP leidt tot ernstige verdeeldheid of scheuring. Maar dat is vooralsnog – toegegeven – wensdenken.
.
Nog één keer Angela Ettema. Zij besluit haar artikel als volgt: ‘Om de AKP echt te verslaan is het nodig een alternatief op te bouwen vanuit de strijd tegen nationalisme, neoliberalisme en repressie. Het opbouwen van een organisatie die bruggen kan slaan tussen verschillende groeperingen zal een proces van jaren zijn, maar biedt wel de enige mogelijkheid op echte verandering.’
Ik ben het met haar eens.
Hoi Kees, Je hebt mijn boek. Lees pagina 317 nog eens. Dwz de voorlaatste pagina van het nawoord. Daar vind je een overeenkomst met wat Ettema aan het einde van haar artikel schrijft. Helemaal mee eens dus.
Dat verbaast me niet Peter. Ik denk dat we in veel opzichten dezelfde benadering en conclusies delen. En wat je boek betreft: ik had me al voorgenomen om dat binnenkort te herlezen – het staat propvol met informatie die ik bij de eerste lezing niet allemaal heb verwerkt. Op het gevaar af dat sommige bezoekers van deze site mijn instemming met de inhoud verwarren met misplaatste vleierij, vind ik het echt een must om te lezen. Overigens heb ik je dat al eens meer gevraagd: is je boek ook in het Turks vertaald? Ik zou het graag als cadeautje aan mijn Turkse vrienden willen schenken.
.
Daarnaast heb ik veel gehad aan Erik Zürchers ‘A modern history of Turkey’ (hoewel de inhoud van mijn exemplaar eindigt in 1995 en dus niet meer actueel is). Verder ‘Osman’s dream’ van Caroline Finkel en ‘De Armeense genocide’ van Taner Akcam. Van de drie boeken zijn Nederlandse vertalingen verschenen ; of er Turkse van zijn weet ik niet.
Van Zürchers boek is onlangs een nieuwe, geactualiseerde editie verschenen. Ik heb het nog niet aan kunnen schaffen, maar ik kijk er naar uit om het te lezen.
@ Peter Edel
.
Ik ook. Maar ik vroeg je of er ook een Turkse vertaling is van jouw boek. En zo niet, komt die dan nog?
Sorry Kees, dat ik in mijn enthousiasme over nieuwe editie van Zürchers boek je vraag niet beantwoordde. Maar nee, er is geen Turkse vertaling van mijn boek. Het is een vraag die me overigens al veel vaker gesteld is. Mijn eerste boek (over Israël en het zionisme) is wel in het Turks vertaald, dus ik ken de wegen die daartoe bewandeld moeten worden. Ik heb het er echter wat moeilijk mee. In de eerste plaats omdat ik De diepte van de Bosporus in de eerste plaats geschreven heb met de Nederlandstalige lezer in het achterhoofd. Als in Turkije ergens vaak over geschreven wordt dan is het Turkije. Daarom weet ik niet hoeveel het toe zou voegen aan wat er al in de Turkse boekenwinkels ligt. Daar staat tegenover dat ik weet dat er Turken zijn die graag lezen hoe buitenlanders naar hun land kijken. In ieder geval zou het vergezeld moeten gaan van een stevige update. Want het boek vescheen in 2012, en sindsdien is er erg veel gebeurd. Sterker nog, ik zou over wat er sinds die tijd plaatsvond een afzonderlijk boek kunnen schrijven. In ieder geval heb ik het op het moment te druk met het beschrijven van de bijzondere periode waar Turkije in terechtgekomen is om er nog een ander project bij te kunnen nemen. Maar wie weet wat de toekomst brengt.
Vergeet ik nog. Een andere mogelijkheid voor de toekomst zou een nieuwe versie in de Engelse taal kunnen zijn. Daar is wellicht ook meer vraag naar.
@ Peter Edel
Ik begrijp het. Omdat ik helaas geen Turks lees, kan jij beter beoordelen of jouw boek een van de vele is die in Turkije over Turkije worden geschreven. Maar ook als dat waar is, kan ik mij moeilijk voorstellen dat er een grote verscheidenheid is aan links-kritische uitgaven. Bovendien heb ik het idee dat er in b.v. Izmir veel minder boekenwinkels zijn dan in een flinke provincieplaats in Nederland en dat die, voorzover ze er wel zijn, over een kleiner assortiment beschikken. Mijn vrienden beamen dat en zeggen dat er in Turkije geen grote, brede leescultuur bestaat. Maar misschien is dat niet waar en klopt mijn waarneming niet. Toch zou je veronderstellen dat in een land met zoveel repressie tegen journalisten en schrijvers zo’n boek als ‘De diepte van de Bosporus’ gefundenes fressen is.
.
Ik kan mij ook voorstellen – al schrijf je dat niet – dat je op je hoede bent. Het zou immers niet de eerste keer zijn dat de auteurs van controversiële publicaties problemen ondervinden en zelfs redenen hebben om voor molestatie te vrezen. In die zin vind ik je (geheel los van mijn instemming met veel van wat je schrijft) bepaald dapper. Feitelijk ben jij de enige die op deze site onder zijn eigen naam schrijft. Alle reaguurders (ikzelf incluis) schrijven onder een alias – en dat mogen vooral degenen die zich anoniem, vaak scheldend en met veel misbaar tot jou richten wel eens bedenken.
Ik schreef het inderdaad niet, maar in het Turks publiceren is uiteraard niet zonder risico’s. Een tijdje geleden verscheen er nog wel eens iets van me in een Turkse krant, maar daar kijk ik nu mee uit. Zolang het in een andere taal gaat, is de kans op problemen niet erg groot, maar in het Turks ligt dat anders. Neem Frederike Geerdink. Het is veelzeggend dat zij de enige correspondent is die ook in het Turks publiceert.
Je moeder zuigt onbesneden lullen met kopkees in hel kees.
Hellraiser, kan het iets beschaafder?
Jouw soort teksten zijn alleen maar negatief voor het imago van de Turk. Je moet je schamen. Ik zie geen enkele beschaving in jouw uitlating. Varken!
Kon je vriendin niet voor zichzelf opkomen? Trouwens je hoeft je moeder niet in je betoog te betrekken gheh heh heh knor knor.
Vrij recent las ik een artikel van een Amerikaanse econoom over de situatie in Turkije. Hij zag de economische situatie in Turkije somber in op het moment dat Erdogan ergens een nederlaag leed. Volgens hem draaide de economie op en om Erdogan; sleutelposities werden door Pro Erdogan mensen bezet, werken werden aan bedrijven gegund waar dergelijk mensen aan het roer stonden. Leningen verstrekt n bankzaken gedaan et pro Erdognners. Kortom een economie als een kaartenhuis die in elkaar zou storten op het moment dat het “bevriend” zijn met Erdogan niet meer van belang was. Jmmer genoeg heb ik het artikel niet opgeslagen