Istanbul – Het verhaal is ondertussen bekend: mocht de Democratische Volkspartij (HDP) na de verkiezingen in het parlement komen dan zal dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) zetels gaan kosten. De kans daarop wordt nu met de dag groter ingeschat, al zullen we het pas over een week zeker weten.
Succes voor de HDP zou niet alleen een streep zetten door het presidentieel systeem waar president Erdogan zijn zinnen op heeft gezet. Daarnaast wordt in dat geval de kans realistisch dat de AKP onvoldoende zetels overhoudt om zelfstandig door te kunnen regeren.
47 procent
Naast het presteren van de HDP is ook het stemmenpercentage dat de AKP haalt uiteraard van groot belang. Peilingen blijven elkaar tegenspreken, al lijken ze wel iets naar elkaar toe te groeien.
Na de lokale verkiezingen vorig jaar bleken voorspellingen binnen AKP-kringen achteraf het meest nauwkeurig. Die lijken daarom nu het meeste houvast te bieden.
Begin mei constateerden regeringsgezinde columnisten nog een naar 47 procent gestegen percentage voor de AKP. Verschillende oorzaken leidden daartoe.
Op 24 april deed Erdogan een appèl op nationalistische gevoelens tijdens de herdenking van de slag bij Cannakale gedurende WOI. Dat dit voordelig uit zou pakken voor de AKP was min of meer voorspelbaar, wat tot de vraag leidt waarom de regering de verkiezingen niet een maand vervroegde.
Demirtas
Een andere oorzaak van de opwaartse lijn waarin de AKP zich begin mei kwam te bevinden was een onhandige manoeuvre van HDP-leider Selahattin Demirtas. Zijn uitspraak over het afschaffen van het Presidium voor Religieuze Zaken (Diyanet) viel slecht bij conservatiefreligieuze Koerdische stemmers die eerder AKP stemden, maar nu een overstap naar de HDP overwegen.
Hetzelfde geldt voor Demirtas’ opmerking dat het Taksim-plein is Istanbul de Kaäba (het centrale heiligdom voor de islam in Mekka) is voor Turkse arbeiders. Deze opstekers kreeg de AKP in de schoot geworpen.
Verlies
Het begin mei door regeringsgezinde columnisten ingeschatte percentage van 47 procent voor de AKP hield later in de maand echter geen stand. Vorige week gingen zij uit van 43-45 procent. Dat wil zeggen, vier tot zes procent minder dan bij de verkiezingen in 2011.
Laten we om te beginnen zien waar dit verlies toe zou leiden wanneer de HDP er niet in slaagt de kiesdrempel van tien procent te halen.
Een verlies van zes procent kost de AKP dertig zetels. De partij houdt dan nog circa 300 zetels over, dertig minder dan nodig is om op te kunnen roepen tot een referendum over een nieuwe grondwet. Een presidentieel systeem is in dat geval van de baan, al blijft de AKP dan wel boven de grens van 276 zetels waaronder een coalitie vanzelfsprekend wordt.
Wanneer de HDP de kiesdrempel wel haalt worden de druiven zuurder voor de AKP, want dat zou haar minstens 30 zetels extra kosten. Opgeteld bij het zetelverlies door zes procent minder stemmen komt de AKP dan onder de grens van 276 zetels.
Blijft het bij echter bij vier procent verlies dan kan de AKP, ook als de HDP de kiesdrempel haalt, net boven de grens van 276 uitkomen. Het verschil tussen vier of zes procent verlies is dus bepalend voor de politieke toekomst van Turkije. Met een dergelijke geringe marge kunnen zelfs in buitenland uitgebrachte stemmen doorslaggevend worden.
Coalitie
Bij succes voor de HDP en minstens zes procent verlies voor de AKP krijgt Turkije voor het eerst sinds 2002 een coalitie. De volgende vraag is dan welke partij in aanmerking komt als coalitiepartner voor de AKP. Aanvankelijk werd de HDP genoemd, maar Demirtas liet de laatste weken herhaaldelijk weten dat hij daar niet voor te porren zal zijn en dat hij Erdogan ook onder geen beding een presidentieel systeem wil toestaan.
Of Demirtas voet bij stuk zal houden moet nog blijken. Het woord van een politicus is over het algemeen snel over de houdbaarheidsdatum heen, zeker als regeringsverantwoordelijkheid lonkt. Voor Demirtas kan de verleiding daarnaast bestaan uit concessies ten opzichte van de Koerdische zaak, wie weet zelfs een belofte over de vrijlating van PKK-oprichter Abdullah Öcalan.
Demirtas zal echter veel stemmers zwaar teleurstellen wanneer hij zijn woord niet houdt. Hij weet als geen andere hoe diep de aversie binnen zijn gelederen zit ten opzichte van Erdogan en de AKP. Daarmee in zee gaan kan voor Demirtas neerkomen op politieke zelfmoord, zeker als een coalitie de HDP-stemmers niet oplevert wat zij van hem verwachten.
Chaos
Aangezien een coalitie van AKP en de Republikeinse Volkspartij (CHP) uitgesloten lijkt, blijft bij een weigering van de HDP alleen de rechts-nationalistische Partij van de Nationale Beweging (MHP) over. Mede omdat de MHP-leider Devlet Bahceli een presidentieel systeem voor Erdogan afwijst staat het echter verre van vast of hij in zou stemmen met door de AKP gestelde voorwaarden.
Maar met welke partij het ook zou worden, veel kans op een stabiele coalitie is er niet. Die zal dan ook geen lang leven beschoren zijn, waardoor nieuwe verkiezingen snel in zicht zouden komen. Die komen er echter nog eerder wanneer coalitievorming onmogelijk blijkt. Nieuwe spanningen zullen daar het onvermijdelijke gevolg van zijn.
Buitenlandse investeerders
Buitenlandse investeerders staan niet afwijzend tegen zetelverlies voor de AKP, omdat ze daar de hoop aan koppelen dat het de partij terug zal brengen op het pad van de hervormingen en democratisering uit de eerste jaren van haar bestuur. Aan de andere kant zien zij het verlies voor de AKP liever niet uit de hand lopen, omdat zij menen dat een coalitie tot chaos leidt.
Bij een nieuwe AKP-regering zonder de HDP in het parlement is chaos echter evenmin uitgesloten. Bij een falen van de HDP zal het verschil immers zeer waarschijnlijk minimaal zijn, waardoor het ondemocratische karakter van de hoge kiesdrempel benadrukt wordt.
Het is in dat geval de vraag of Demirtas de Koerdische jongeren in Zuidoost Turkije ervan kan weerhouden massaal de straat op gaan. Slaagt hij daar niet in dan is een geweldsexplosie goed mogelijk.
Veel zal verder afhangen van Erdogans opstelling. Mocht hij de grondwet naast zich neer blijven leggen, zoals hij de laatste tijd doet, dan kan het ook buiten de Koerdische gemeenschap tot meer protest komen. Daarnaast is er de stakingstendens van de laatste weken. Als die zich voorzet en samenvalt met het overige protest is het feest compleet.
Kortom, er zijn tal van redenen denkbaar waardoor het (nog) onrustiger kan worden na de verkiezingen, terwijl alleen het scenario waarin de AKP zelfstandig verder kan regeren en de HDP de kiesdrempel haalt iets van stabiliteit kan bieden.
Cumhuriyet
Minder dan een week voor de verkiezingen zijn er talloze vragen. Zal de twee weken geleden ingezette daling van de AKP zich in de laatste dagen voortzetten, of zal de partij zich herstellen? Een paar procent meer of minder verlies (over winst heeft niemand het nog) kan zoals gesteld een wezenlijk verschil inhouden.
Een van de vele andere vragen is of de recente onthulling in Cumhuriyet over het wapentransport vorig jaar van de nationale inlichtingendienst MIT naar Syrië de verkiezingsuitslag zal beïnvloeden. Het heeft er immers alle schijn van dat die kwestie het publiek tot de verkiezingen bezig zal blijven houden. Zeker als Erdogan de daad bij het woord voegt en Cumhuriyet-hoofdredacteur Can Dündar de ‘hoge prijs’ laat betalen waar hij hem vandaag mee bedreigde.
Hoe zullen de naar schatting vijftien procent zwevende stemmers daarop reageren? Of kiest Erdogan eieren voor zijn geld en wacht hij met represailles tot na de verkiezingen?
Vragen te over, maar een ding staat vast: de spanning is te snijden in Turkije. Bovendien is het twijfelachtig of de verkiezingen daar verandering in zullen brengen.
Istanbul/Peter Edel
Eerdere afleveringen van het Dagboek over de Turkse verkiezingen zijn te vinden onder de rubriek ‘Turkije’.
