Bezit van een boek kan link zijn in Turkije (COLUMN)

1
18

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – In mijn laatstverschenen artikel schreef ik dat vrouwen met hoofddoek de dans niet ontspringen bij de jacht in Turkije op volgelingen van imam Fethullah Gülen. Het artikel stond nog maar net online en het was weer raak.

Dit keer ging het om een studente uit de provincie Samsun. Buren vonden door haar weggegooide boeken, waarvan er een aantal over Gülen gingen. Nadat de politie was ingelicht wees dactyloscopisch onderzoek uit dat de jongedame in kwestie de boeken in handen had gehad. De anti-terreur eenheid van de politie hield haar aan, waarna ze van geluk mocht spreken dat ze op voorwaarden vrijkwam.

Candan Badem

Minder gelukkig was de academicus Candan Badem, in wiens kamer een boek van Gülen werd aangetroffen. Na de mislukte staatsgreep van 15 juli vorig jaar werd Badem al geschorst. Na de vondst van het boek werd hij gearresteerd.

Badem is een Marxist, en een atheïst. Zo staat hij ook bekend op de universiteit van Tünceli waar hij werkt. Hij zei het boek van Gülen gelezen te hebben gelezen omdat het een reactie van de imam op atheïsme betrof. Zeer onwaarschijnlijk dat Badem een Gülenist is. Zijn Marxisme en atheïsme sluiten nagenoeg uit dat hij zich aansloot bij een zeer anti-linkse religieuze beweging. Toch ging Badem achter de tralies, op verdenking van poging tot staatsgreep.

Michel Houellebecq

Wat zegt het bezit van een boek, of het lezen daarvan over religieuze of ideologische affiniteit? Heel weinig. Ik kijk achter me naar de boekenkast en zie daar het boek Onderworpen van de Franse schrijver Michel Houellebecq staan. Ik heb niets met de opvattingen van Houellebecq; ik vind die zelfs ronduit abject. Dat ik zijn boek een paar maanden geleden las komt alleen omdat wat Hoeullebcq schrijft kenmerkend is voor wat momenteel onder veel Europeanen leeft, en omdat ik daarover niet in het duister wil tasten.

Ook de Koran staat in mijn boekenkast. Maakt dat een moslim van me? Verder weet ik uit ervaring dat nogal wat Turken het in Turkije vrij verkrijgbare Mein Kampf van Adolf Hitler in huis hebben. Moeten we hen daarom maar nazi’s noemen? Natuurlijk niet. Het identificeren van een lezer met het boek dat hij of zij leest is verre van vanzelfsprekend. Wie anders redeneert leest waarschijnlijk zelf nooit een boek.

Ahmet Sik

Boeken kunnen erg gevoelig liggen in Turkije. Zoals voor president Erdogan. Nog voor het verschenen was brandmerkte hij een boek van de journalist Ahmet Sik al tot ‘een papieren bom.’ Ironisch genoeg ging dat boek over de infiltratie van de veiligheidsdiensten door de Gülen-beweging.

Zoals ik mijn vorige artikel al aangaf sta ik zeer argwanend tegenover de Gülen-beweging. Ik kan dan een blauwe maandag voor de Gülen-krant Today’s Zaman geschreven hebben, maar dat was een goede les die me de duistere plannen van de imam en zijn beweging in deed zien. Mijn loopbaan als schrijver van Op-Ed stukken voor Today’s Zaman duurde dan ook niet lang.

Het is een slechte zaak wanneer een religieuze groepering in verregaande mate de staat weet te penetreren, zoals de Gülen-beweging dat deed. Ahmet Sik vond dat ook en hij was zeker de enige niet, maar Erdogan hield zich doof voor de waarschuwingen. Daar heeft hij op de keper beschouwd nog het een en ander over uit te leggen heeft, want zijn argument dat hij door de Gülenisten ‘misleid’ werd was verre van overtuigend. Los van de waarschuwingen stond Erdogan voldoende middelen ter beschikking om al op een vroeg tijdstip te determineren wat voor vlees hij in de kuip had met Gülen.

Erdogan kwam echter pas in actie tegen de imam nadat hij hem niet meer kon gebruiken. Maar zelfs toen nog niet in alle toonaarden, waardoor het Gülen-gezwel nog geruime tijd kon doorrotten, zoals in de strijdkrachten. De gevolgen daarvan maakte Turkije op 15 juli 2016 mee.

Bekir Bozdag

Onomstotelijk bewijs over persoonlijke betrokkenheid van Gülen bij de couppoging zijn ook een jaar na dato nog niet geleverd, maar dat er volgelingen van hem bij betrokken waren lijdt geen twijfel. Daarmee is niet gezegd dat zij de couppoging in hun eentje bekokstoofden. Justitieminister Bekir Bozdag bevestigde dat vorige maand toen hij schoorvoetend toegaf dat er ook andere groepen bij betrokken waren.

Hele stap trouwens van Bozdag, een half jaar geleden had hij dat waarschijnlijk wel gelaten. Kennelijk is hij tot het besef gekomen dat het taboe op het nuanceren van het beeld waarin alles op de grote booswicht Gülen te herleiden valt – tot en met aardbevingen aan toe – niet houdbaar is.

Het maakt de heksenjacht er niet minder op. Dat is ook exact wat het moet zijn voor Erdogan, want het onnauwkeurige karakter van een heksenjacht maakt het mogelijk om met veel meer af te rekenen dan alleen het primaire doelwit. In de praktijk betekent dat: alles en iedereen die niet volledig loyaal aan hem is. Met andere woorden, alles wat niet aan zijn kant staat is een couppleger, een terrorist.

Ibrahim Kaboglu

Nogmaals, er is alle reden om het toe te juichen dat er paal en perk wordt gesteld aan Gülens invloed binnen de Turkse staat, maar wat hier gebeurt is iets anders en gaat in ieder geval vele malen te ver.

Onder de ontslagen academici bevindt zich de gerenommeerde rechtenprofessor Ibrahim Kaboglu, die eerder de leiding had over de rechtenfaculteit van de Marmaris-universiteit in Istanbul.

Kaboglu nam tien jaar geleden al stelling tegen de Gülen-beweging en meent dat hij daar nu ten onrechte mee op een hoop wordt gegooid. Daarmee is de rechtsstaat volgens hem volledig zoek in Turkije.

Verder constateert Kaboglu dat Erdogan tegenstanders van universiteiten laat verdrijven om hen te vervangen vanuit religieuze groepen die loyaliteit aan hem hebben gezworen. Met als consequentie dat kwaliteit niet langer het belangrijkste criterium is bij de aanstelling van universitair personeel. Dat is een veeg teken voor de toekomst van het academische niveau in Turkije.

Ontwikkeling

De anti-intellectualistisch ingestelde Erdogan zal zich hier niet om bekommeren. De ontwikkeling van Turkije gaat er echter onder gebukt, want een lager universitair niveau betekent geen, of in ieder geval minder innovatie, met alle gevolgen van dien voor de toekomst van de economie.

De Erdogan-kliek plaatst daar korte termijn denken tegenover, met veel klaroengeschal over de in de eerste helft van dit jaar herstelde groei van de economie. Maar wat stelt groei voor wanneer de keerzijde van de medaille bestaat uit snel toegenomen overheidsuitgaven, met voor het eerst in vijftien jaar een begrotingstekort als gevolg?

Godsgeschenk

Doet er niet toe voor Erdogan. De vooruitzichten van de Turkse economie op de langere termijn zijn voor hem minder belangrijk dan een zoete wraak op zijn tegenstanders. Die wraak krijgt hij nu volop. En dat allemaal dankzij de couppoging, die voor hem zeker niet op een mislukking uitdraaide.

Erdogan huilt tranen met tuiten over de ‘martelaren’, maar voor hem en zijn directe omgeving was de avond van 15 juli 2016 zeer geslaagd. Dat zoiets als het bezit van een boek door de impact van de couppoging voldoende is geworden om de meest uiteenlopende tegenstanders tot couppleger c.q. terrorist te stigmatiseren, lijkt de sluwe vos toen al te hebben begrepen. In de uren volgend op de dramatische gebeurtenissen sprak hij niet zonder reden van een ‘godsgeschenk’.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van de diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)

1 REACTIE

  1. Bezit van een boek, bijvoorbeeld Mein Kampf kan link zijn in westerse landen zoals Nederland…
    Zo heb ieder land zijn complexje.

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here