Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Sinds de mislukte staatsgreep van 15 juli kenden de discussieprogramma’s in Turkije maar een onderwerp. Er ging geen avond voorbij waarop het niet over ‘de terroristische Fethullah Gülen-organisatie’ ging. Oftewel, ‘FETÖ’, want onder die naam kent Turkije de Gülen-beweging nu.
Wanneer het iedere avond over hetzelfde onderwerp gaat is het onvermijdelijk dat in herhaling wordt gevallen, maar soms pik je iets interessants op in deze programma’s. Zo zag ik bij CNN Türk een paar dagen geleden drie voormalige politiefunctionarissen die licht wierpen op andere religieuze gemeenschappen binnen de Turkse politiemacht dan de Gülen-beweging. Leidt tot de vraag of die ook binnen andere geledingen van de staat zitten. Of binnen de strijdkrachten (en de diepe staat…). Iets om in het achterhoofd te houden ten aanzien van recente gebeurtenissen.
Jarablus
Op 24 augustus kenden de discussieprogramma’s plotseling een ander thema. Viel te verwachten met ‘Operatie Eufraat Schild’, zoals de militaire campagne van Turkije in Jarablus, over de grens met Syrië, gedoopt is.
De bedoeling van Turkije heet het verdrijven te zijn van de Islamitische Staat (IS), die zich sinds twee jaar in het gebied ophield. Zo krijg je handen op elkaar in de EU, waar de Turkse actie dan ook zeker in goede aarde viel. Nogal naïef en kortzichtig want het is Turkije zeker niet in de eerste plaats om IS te doen. In dat geval zou parallel aan Operatie Eufraat Schild meer werk worden gemaakt van het bestrijden van IS binnen de eigen grenzen. Zoals in de provincie Gaziantep, waar IS in alle hoeken en gaten zit.
Eerder had de AKP geen bezwaar tegen IS als buurman aan de andere kant van de Syrische grens. Het werd een ander verhaal toen de milities van de in Ankara gehate Koerdische Democratische Uniepartij (PYD) aan een opmars begonnen en door IS bezette gebieden inpikten. In het streven om daar paal en perk aan te stellen bevindt zich dan ook de essentie van Operatie Eufraat Schild.
Vertrokken
Wereldwijd schreven kranten dat IS door de Turkse strijdkrachten werd verdreven, maar over gevechten werd niets gemeld. Niet zo vreemd, want volgens de laatste berichten waren de IS-strijders al vertrokken toen de Turkse militairen, tanks en speciale eenheden daar arriveerden. De gedachte aan een seintje vooraf dringt zich op.
Waar de baardmannen van IS zijn gebleven is onduidelijk, al kunnen ze vanuit Jarablus maar weinig kanten op zijn gegaan. Richting de steden Kobane en Tal-Abyad zullen ze in ieder geval niet zijn getrokken, want daar maken Koerden de dienst uit. Waarschijnlijker is daarom dat ze zijn vertrokken naar al-Bab, een stad die nog onder controle van IS valt.
Een andere mogelijkheid is dat ze hun toevlucht in Turkije hebben gezocht en zich aangesloten hebben bij aldaar gevestigde IS-bolwerken. Zou niet best zijn, want de kansen dat IS wederom zal toeslaan op Turkse bodem worden daar niet minder door.
VS
Operatie Eufraat Schild volgt op een periode waarin er veel te doen was om de relaties van Turkije met verschillende landen in de regio en de VS.
Tussen de VS en Turkije ontwikkelde zich een conflict over de steun die de PYD van de Amerikanen ontving in de strijd tegen IS. In Ankara werd dat vertaald als partij kiezen voor de Koerdische PKK waar de PYD aan verwant is, wat tot aantijgingen in Ankara leidde dat de VS voornemens waren om Turkije aan stukken te hakken.
Aldus ontstond het decor van de Turkse beschuldiging dat de Amerikanen met Fethullah Gülen samenspanden bij de couppoging. Zo kwam het ‘strategische partnerschap’ tussen beide landen in het geding, wat de VS niet wilden laten gebeuren, met als gevolg dat Washington besloot om de Turken tot op zekere hoogte tegemoet te komen.
Dat laatste verklaart waarom de VS Turkije nu steunen bij Operatie Eufraat Schild, terwijl zij er bij de PYD op aandringen om zich terug te trekken. Zo wordt de PYD de verliezer van dit spel en blijkt dat de Syrische Koerden voor de VS niet meer voorstelden dan een pion die gedumpt kon worden wanneer de omstandigheden daar aanleiding toe gaven.
Fragiel
In Turkije wordt dat laatste uiteraard met genoegen aanschouwd. Het is de vraag wat daar de gevolgen van zullen zijn. Voor wat hoort wat per slot van rekening. Zullen de Turkse beschuldigingen richting de VS wat betreft de couppoging bijvoorbeeld teruggedraaid worden? Is een mogelijkheid, maar de verstandhouding tussen Washington en Ankara blijft fragiel.
Zeker met het vooruitzicht van het proces tegen de Iraanse zakenman Reza Zarrab in New York, die veel weet over de corruptiepraktijken van Erdogan en zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en daar in ruil voor strafvermindering zeker verklaringen over af zal willen leggen.
Erdogan blijft hoe dan ook een lastpak voor de Amerikanen. Daar zal de uit noodzaak geboren deal rond Jarablus niets aan veranderen. Het proces tegen Zarrab begint echter pas in januari. Voor die tijd volgen eerst nog de Amerikaanse presidentsverkiezingen, wat nu zeker een factor wordt om rekening mee te houden.
Rusland
De ruzie met Rusland die ontstond nadat de Turkse luchtmacht in november 2015 een Russisch gevechtsvliegtuig had neergeschoten werd bijgelegd toen Erdogan daar nederig zijn excuses over aanbood in Moskou. Gülen diende als katvanger. De piloot van de Turkse F-16 die het Russische toestel neerhaalde is ondertussen gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij ‘FETÖ’. Nogal doorzichtig, want iedereen herinnert zich nog hoe enthousiast Erdogan was over het neerschieten van het Russische vliegtuig.
De verbeterde betrekkingen nemen niet weg dat Moskou verontrust reageerde op Operatie Eufraat Schild, al is de crisis tussen beide landen daarmee niet direct terug.
Iran
Een gevolg van het herstel van de betrekkingen met Rusland was dat de verstandhouding tussen Turkije en Iran eveneens verbeterde. Ook in Teheran leven ernstige bedenkingen tegen het ontstaan van een autonoom Koerdisch gebied in Syrië en dat schept een band.
Bedenkingen tegen de PYD zijn echter ook in Damascus ontstaan. Eerder liet al-Assad de Syrische Koerden hun gang gaan, maar die tijd is zo te zien voorbij. Op 17 augustus jl. vielen gevechtsvliegtuigen in ieder geval de onder Koerdische controle vallende stad Hasakah aan.
Zo komt de weg vrij te liggen naar een vergelijk tussen Syrië en Turkije over de PYD. Dat verklaart niet alleen waarom onlangs een vertegenwoordiger van de Turkse nationale inlichtingendienst MIT in Damascus werd gespot, maar ook dat Turkije akkoord gaat met het voorlopige aanblijven van al-Assad. Na jaren waarin de Turkse regering daar niet over wilde peinzen is dat een verschuiving van de eerste orde.
Vrije Syrische Leger
Over Operatie Eufraat Schild was Syrië verre van verheugd. Een inbreuk op de territoriale soevereiniteit, werd het daar genoemd. Dat Turkije de PYD dwarsligt zal het probleem niet zijn. Het vertrek van IS uit Jarablus evenmin. Dat er niet alleen Turkse tanks en soldaten de grens met Syrië overstaken, maar ook duizenden strijders van het Vrije Syrische Leger zal echter steken bij al-Assad.
In de VS en Europa gelooft men nog in het sprookje dat het Vrije Syrische Leger uit gematigde rebellen bestaat, maar wie verder kijkt dan de neus lang is ziet de ruime greep daarop van Jahbat al-Nusra. Die club kan haar naam dan recentelijk veranderd hebben in Jahbat Fatah al-Sham en de verbinding met al-Qaeda officieel verbroken hebben, maar voor al-Assad blijft dat lood om oud ijzer. Begrijpelijk, want is al-Nusra met een andere naam opeens geen jihadistische groepering meer die streeft naar een Syrië volgens islamitische wetten?
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De Diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
