Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Turkije had nu een coalitie kunnen hebben om de problemen aan te pakken waar het land mee kampt. 57 procent onder 29.000 respondenten verwijt president Erdogan dat het daar niet van kwam. Twintig procent houdt Devlet Bahceli, de leider van de Partij van de Nationale Beweging (MHP) verantwoordelijk.
Voor zeven procent kwam het door Ahmet Davutoglu, de premier en leider van de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP), terwijl Kemal Kilicdaroglu van de Republikeinse Volkspartij (CHP) en Selahattin Demirtas van de Democratische Volkspartij (HDP) door vijf procent van de ondervraagden de zwarte piet kregen toegeschoven.
Onder tegenstanders van Erdogan heerst de overtuiging dat hij de coalitievorming saboteerde uit vrees voor vervolging wegens corruptie, en omdat hij zijn luchtkasteel over een ultramachtig presidentschap niet los kan laten. Om die reden gaf hij volgens zijn critici de voorkeur aan chaotische omstandigheden als ouverture naar nieuwe verkiezingen.
Peilingen
Over de uitslag van de herverkiezingen, die op 1 november gehouden zullen worden, wordt druk gespeculeerd. Peilingen wijzen er echter niet op dat die wezenlijk zal verschillen van de uitslag op 7 juni. Althans, niet als er nu verkiezingen zouden plaatsvinden. De AKP slechts een kleine procent winst behalen.
Er is echter nog een andere graadmeter over het stemgedrag ten aanzien van de AKP dan alleen verkiezingspeilingen. De columnist Kadri Gürsel wijst op een direct verband tussen het stemmenpercentage voor de AKP en het consumentenvertrouwen. Dat is verklaarbaar in Turkije, waar politiek partijen ten onder zijn gegaan, dan wel zijn opgekomen als gevolg van de economische situatie.
Verkiezingen
Voorafgaand aan de parlementsverkiezingen van 2007 was het consumentenvertrouwen met 82,3 procent behoorlijk hoog. De AKP deed het goed en haalde 46,6 procent van de stemmen.
Twee jaar later werden lokale verkiezingen gehouden. Tegen die tijd had de financiële crisis toegeslagen en daalde het consumentenvertrouwen tot 61,6 procent. Het stemmenpercentage voor de AKP liep terug naar 38,6 procent.
In 2011 was het consumentenvertrouwen weer toegenomen. Tot 83,2, hoger zelfs dan in 2007. De AKP haalde dat jaar haar hoogste percentage bij parlementverkiezingen: 49,8 procent.
Bij de lokale verkiezingen vorig jaar leverde de AKP in en haalde 43,2 procent. Het consumentenvertrouwen lag toen op 72,7 procent. Ruim een jaar later lag dat op 66,4 procent. Dat wil zeggen, in juni, toen de AKP bij de parlementsverkiezingen 40,8 procent van de stemmen haalde.
Uitzondering
Kortom, naarmate het vertrouwen van de consument hoger ligt doet de AKP betere zaken. Er is maar een uitzondering op deze regel en dat waren de lokale verkiezingen van 2004. Het consumentenvertrouwen was toen met 97,8 procent erg hoog, maar toch kwam de AKP niet verder dan 41,7 procent.
De verklaring schuilt in het feit dat partijen die ondertussen vrijwel van het toneel verdwenen zijn, zoals de Moederlandpartij (ANAP) en de Partij van het Recht Pad (DYP), toen nog relatief veel stemmen kregen (in 2002 had de AKP zonder de hoge kiesdrempel van tien procent niet de parlementaire meerderheid gehaald door de stemmen op die partijen, maar dat terzijde).
38 procent
Vorige maand stond het consumentenvertrouwen op 62,4 procent, erg laag vergeleken met de afgelopen jaren. Bijna zo laag zelfs als tijdens de financiële crisis. Als er nu verkiezingen zouden zijn zou het consumentenvertrouwen zich in een stemmenpercentage voor de AKP vertalen van net boven de 38 procent, wat lager is dan het percentage dat uit recente verkiezingspeilingen naar voren komt. Die houden het zoals gesteld over het algemeen op een kleine winst van minder dan een procent. Uitzondering is de verkiezingspeiler Gezici, die op rond de 38 procent uitkomt.
Blijft het consumentenvertrouwen in de komende twee maanden zo laag als nu, of daalt het nog verder, dan ziet er dus niet best uit voor de AKP. 38 procent is immers bij lange na niet voldoende om de parlementaire meerderheid te heroveren.
Herstel
Uiteraard is het denkbaar dat zich onvoorziene omstandigheden voordoen waardoor het verband tussen het consumentenvertrouwen en de stemmen voor de AKP zich op 1 november bij uitzondering niet manifesteert. Doen die omstandigheden zich niet voor dan kan de AKP echter alleen maar op hopen op een snel herstel van vertrouwen onder de consument.
Bij dat laatste spelen tal van factoren. Cijfers over werkgelegenheid, inflatie en economische groei bijvoorbeeld. Maar ook de ontwikkeling van de wereldeconomie is hier van grote betekenis. Zo is het goed mogelijk dat een herstel van de economie in de VS tot verdere kapitaalvlucht zal leiden uit opkomende economieën. Zeker als de tekenen sterker worden dat de Amerikaanse Federal Reserve Bank in december de rente gaat verhogen kan dat leiden tot nog meer waardeverlies Turkse lira. Zoals nu al blijkt heeft dat laatste een negatief effect op de economie in Turkije en draagt het zonder meer bij aan een lager consumentenvertrouwen.
Wapenstilstand
De oorlog in Zuidoost Turkije haalt de waarde van de lira echter eveneens omlaag. Erdogan hoopt dat de aanslagen door de PKK de stemmer zal doen besluiten om de HDP de rug toe te keren. Uit peilingen blijkt echter het tegenovergestelde, want daarin staat de HDP niet op verlies, maar zelfs op winst.
Rationeel beschouwt doet Erdogan er in zijn eigen belang dus goed aan om HDP-leider Demirtas volop te steunen in zijn streven een wapenstilstand te bereiken. Een einde van de PKK-aanslagen beperkt immers de val van de lira en is daarmee goed voor het consumentenvertrouwen. Alleen is rationeel denkvermogen niet altijd de sterkste kant van de Turkse president…
Volg Peter Edel op twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
