Het is een troep in Turkije (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Bij de algemene verkiezingen van 7 juni wist de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) de kiesdrempel van tien procent te halen. De gevolgen zijn bekend: het succes van de HDP droeg er in ruime mate toe bij dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) haar meerderheid in het parlement kwijtraakte.

Toch was het niet alleen de AKP die deze ontwikkeling met lede ogen aanzag. De terroristen van de Koerdische PKK deden dat net zo zeer. Klinkt in eerste instantie tegenstrijdig, omdat de achterban van de HDP die van de PKK overlapt. Toch verheugde de PKK zich er absoluut niet op dat de HDP met meer kracht in het parlement voor vrede kon strijden.

In tegenstelling tot de HDP heeft de PKK namelijk geen enkele boodschap aan vrede. Na 35 jaar oorlog, die zo nu en dan alleen onderbroken werd door een wapenstilstand om opkrachten te komen, is geweld de enige taal die de PKK verstaat en kan spreken. Vrede wordt daarentegen begrepen als een aanslag op het bestaansrecht.

Deze mentaliteit is niet uniek. In 2007 doken interessante theorieën op dat de Turkse strijdkrachten PKK-aanslagen lieten plaatsvinden omdat men de oorlog met de Koerdische separatisten zo koesterde. Kwam er vrede dan viel het raison d’être van de militairen weg. De pathologie van een decennialange oorlog ten voeten uit, met nationalisme in beide kampen als ziektekiem.

Farce

Maar goed, we hadden het over de PKK. Tijdens het zogenaamde vredesproces verklaarden PKK-leiders dat de periode van de gewapende strijd voorbij was. Gezien de gebeurtenissen van de laatste weken was dat een grote farce, waar destijds overigens wel al tekenen van herkenbaar waren.

Aan de aanslagen kwam immers nooit een echt einde. Het stelde niet veel voor bij wat er nu gaande is, maar incidenten tussen de PKK en de strijdkrachten bleven er ook tijdens het vredesproces, vooral naarmate het duidelijker werd dat er geen overeenkomst inzat. Vandaag bleek dat de PKK terwijl het vredesproces nog aan de gang was al explosieven langs wegen begroef.

Wat denkt de PKK zo te bereiken? Begin jaren tachtig gold misschien het argument nog dat met aanslagen de Koerdische zaak op de kaart gekregen kon worden, maar die vlieger gaat al lang niet meer op. Nee, nu gaat het om moorden om het moorden, zonder dat er enig andere verwachting leeft dat het tot iets anders zal leiden dan meer moord.

De patiënten in de Kandil-bergen sturen Koerdische jongens met een opdracht om een aanslag te plegen in hun zak massaal de dood in. Massaal, want laat het duidelijk zijn dat er aan Koerdische zijde meer slachtoffers vallen dan een de Turkse. Dat was altijd al zo en dat is ook nu het geval. Tegen de 800 zijn het er de afgelopen weken. Daar steekt het aantal dodelijke slachtoffers aan Turkse kant magertjes bij af. Hoe dan ook, het zal je zoon maar zijn, Turk of Koerd. Echt een prestatie van de PKK. Dat heilige martelaarschap, het is om ziek van te worden.

De onbetwiste leider

En de AKP dan, wilde men daar dan wel vrede? Net zo zeer als er talloze Koerden zijn die van vrede dromen, zullen er in de AKP zeker ook zijn die daar oprecht naar streefden. Dat is echter irrelevant, want de onbetwiste leider van de partij, president Erdogan, had motieven die verder gingen dan vrede. Het vredesproces was voor hem een lokmiddel, om de Koerdische stemmer te verleiden voor de AKP te gaan. Met als hoofddoelstelling de tweederde meerderheid in het parlement die nodig is voor een nieuwe grondwet, en daarmee voor het door hem begeerde presidentieel systeem.

Erdogan is zeker geen voorstander van een dergelijk bestuurssysteem omdat het goed zou zijn voor Turkije. Dat zegt hij wel, maar je moet mesjogge zijn om dat te geloven. In werkelijkheid gaat het hem puur en alleen om macht, en meer macht (en meer poen).

Toen hij nog premier was wilde Erdogan nota bene de bevoegdheden van de president terugbrengen. Dat veranderde uiteraard nadat hij zelf president was geworden. Toen kon hij opeens niet machtig genoeg zijn. Omdat het zo goed was voor Turkije. Voor de buitenstaander is het allemaal superdoorzichtig, maar Erdogan weet dat veel AKP-stemmers hem op een vrijwel religieuze wijze vereren en dat de ratio daardoor ver te zoeken is bij hen.

Streep

Zolang Erdogan in de veronderstelling was dat hij in Koerdische ogen de held uit kon hangen liet hij het vredesproces doorgaan. Nadat hij in de weken voorafgaand aan 7 juni de conclusie uit peilingen trok dat de AKP stemmen ging verliezen aan Selahattin Demirtas van de HDP, zette hij er echter resoluut een streep door. Toen ontkende hij opeens het bestaan van een Koerdisch probleem om de nationalisten te plezieren op wiens stemmen hij hoopte.

Beter had Erdogan niet kunnen illustreren dat vrede voor hem een middel was, en niet het doel dat het behoort te zijn. Ook als we de samenzweringstheorieën buiten beschouwing laten is hij aldus samen met de PKK verantwoordelijk voor de situatie die de laatste weken in Turkije is ontstaan; een situatie waarvan Erdogan hoopt dat het zijn belangen zal dienen.

Er gaat niets te ver voor Erdogan om zijn doel te bereiken (al heeft hij in tegenstelling tot de PKK dan tenminste nog een doel…). Campagnevoeren over de lijken van landgenoten hoort erbij. Begrafenissen van politieagent of militairen die onder het PKK-geweld zijn bezweken horen, zoals de columnist Murat Yetkin het beschreef, bij de AKP-campagne voor de nieuwe verkiezingen.

Volgens Erdogans strategie voor de verkiezingen – die, zo zei hij, waarschijnlijk op 1 november gehouden zullen worden – moet de HDP onder de kiesdrempel gedwongen worden. Daartoe benadrukt hij volop de banden tussen HDP en de PKK. Dat zal hem niet eenvoudig vallen, want het besef groeit dat hij meer gemeenschappelijke belangen met de PKK deelt dan de HDP dat doet.

De columniste Barcin Yinanc gaat niet mee met Erdogans inspanningen om de verantwoordelijkheid voor de PKK-aanslagen bij de HDP neer te leggen. Yinanc overweegt dat de niet-Koerdische stemmers die de HDP op 7 juni hielpen bij het halen van de kiesdrempel dit keer weer hun voorkeur voor Demirtas zullen uitspreken. Deze keer niet alleen om een parlementaire meerderheid voor de AKP te voorkomen, maar nu ook om de politieke kant van de Koerdische beweging sterker te maken ten opzichte van terroristische vleugel.

Bahceli

De opgelaaide oorlog met de PKK is het tweede onderdeel van Erdogans strategie. Dit biedt hem niet alleen een emotioneel geladen argument voor zijn campagne tegen Demirtas, want daarnaast past het in zijn charmeoffensief in de richting van de ultranationalistische stemmers die bij de laatste verkiezingen op de Partij van de Nationale Beweging (MHP) stemden.

MHP-leider Devlet Bahceli is zich uiteraard bewust dat Erdogan de poten onder zijn stoel vandaan tracht te zagen en dat leidt tot een scheldpartij tussen de MHP en de AKP waar zelfrespecterende politici in de meeste andere landen zich diep voor zouden schamen.

Aydin Ünal, die voorheen toespraken voor Erdogan schreef en tegenwoordig voor de AKP in het parlement zit schreef dat Bahceli

‘het schuim van zijn mond weg moet likken als hij praat.’

De MHP sloeg hard terug. Op de officiële website van de partij stond het volgende:

‘Wij adviseren het presidentieel paleis om al haar honden te laten vaccineren tegen rabiës. Met uitzondering van Aydin Ünal, want hij kan alleen geholpen worden door in quarantaine geplaatst te worden.’

En dan te bedenken dat AKP en MHP op veel punten niet eens erg veel van elkaar verschillen. De oorlog met de PKK vindt Bahceli bijvoorbeeld al even prachtig als Erdogan. Het zijn voor hem echter geen omstandigheden waaronder herverkiezingen plaats kunnen vinden. Maar een coalitie met de AKP wil Bahceli niet en deel uitmaken van een tijdelijke regering al evenmin. Dus wat wil hij wel? De noodtoestand in het oosten van het land, dat wel.

Het favoriete doelwit van Bahceli heet Bilal Erdogan, de vaker met corruptie geassocieerde zoon van de president. Als de AKP een coalitie met de MHP wilde dan kon dat alleen als Bilal vervolgd werd. ‘Geef ons Bilal en je hebt je regering’, zei Bahceli. Was voor de AKP uiteraard onbespreekbaar.

Erdogan reageerde pas deze week. Dat deed hij door een punt te maken van Bahceli’s ongehuwde en kinderloze status:

‘Wie ben jij dat je mijn zoon hierin betrekt? Zoiets valt te verwachten van iemand die zelf geen kinderen heeft. Want hij weet niet wat familie is, wat een kind is. Dus weet hij niet wat juist en de waarheid is.’

Erdogan heeft het maar moeilijk met bejaarde vrijgezellen. Want niet alleen Bahceli is ongehuwd, hetzelfde geldt voor zijn van bondgenoot tot aartsvijand gevallen imam Fethullah Gülen. Over laatstgenoemde horen we de laatste tijd trouwens weinig, en al evenmin over ‘operaties’ tegen zijn beweging. Maar schijn bedriegt, want deze week werd een Gülenschool in de provincie Tekirdag nog getrakteerd op een politie-inval. Zoiets had een paar maanden terug nog nieuws geweest, maar nu is het zo’n troep in Turkije dat het nauwelijks nog de media haalt.

Troep

Want een troep is het. Zo groot dat ik er finaal hopeloos van wordt. Massaal tegen de partijen en politici stemmen die gedijen bij oorlog, dat is het enige wat ik kan bedenken. Maar ik ben er tegelijkertijd van doordrongen hoe onrealistisch die gedachte is in een land waar zoveel haat heerst.

Als er iemand is die wel een haalbare oplossing ziet hoor ik het graag, want echt, ik weet het niet meer. Meer oproepen tot moord en doodslag zit ik alleen niet op te wachten, want die hoor ik al genoeg.

Wat ik in ieder geval wel weet is dat het iedere keer weer een opluchting is om heelhuids uit een winkelcentrum of het openbaar vervoer te komen. En dicht in de buurt komen van een politiebureau of -auto leidt ook al tot angstige gevoelens. De dreiging van malloten met een baard of een ster is immers bloedserieus.

Nogmaals, het is een troep die tot niets anders kan leiden dan een nog grotere troep.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)