![\"coup](\"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-content\/uploads\/coup-2016-index.jpg\")
<\/p>\n<\/p>\n
Istanbul\/Peter Edel (COLUMN) – Los van de aanslag in Nice die nog geen 24 uur eerder plaatsvond leek het een normale vrijdagavond te worden. Het liep anders. Aanvankelijk keek ik ter ontspanning naar een film. Toen die begon te vervelen schakelde ik over op een nieuwsprogramma. Daar zag ik rijen stilstaande auto\u2019s op de bruggen over de Bosporus. Eerst dacht ik aan een ongeluk, maar vervolgens zag ik dat militairen het verkeer hadden platgelegd. Vol ongeloof constateerde ik dat er een poging tot staatsgreep gaande was. <\/p>\n
Nadat de militairen zich meester hadden gemaakt van het staatskanaal TRT en daar verklaarden de macht te hebben overgenomen, leek er even sprake van een geslaagde coup. Uit voorzorg besloot ik wat geld op te nemen en boodschappen in te slaan. Eenmaal buiten was het druk op straat en leek geen enkele auto te kunnen rijden zonder te claxonneren. <\/p>\n
Voor de flappentapper stond een lange rij, waar ik bij aansloot. Nadat ik een pistoolschot dichtbij meende te horen, maakte ik me echter uit de voeten en liep naar een nabijgelegen winkel. Daar probeerden buurtbewoners snel zo veel mogelijk boodschappen in te slaan. Het tafereel deed denken aan een scene uit een film over apocalyptische toestanden. <\/p>\n
Moskee<\/strong><\/p>\n Net voordat ik terugkwam op mijn verblijfadres hoorde ik moskee\u00ebn oproepen tot gebed. Het was 1.15, een tijd waarop geen moskee normaal gesproken iets van zich laat horen. <\/p>\n Uit de computer kwam een tsunami aan berichten van bezorgde vrienden en familieleden. Ik probeerde hen aan de hand van Tv-berichten over de stand van zaken te informeren. Nadat duidelijk was geworden dat de couppoging was mislukt, of in ieder geval onder controle, schreef ik om 3.00 nog iets op Facebook, maar besloot toen om naar bed te gaan. <\/p>\n Slapen viel echter niet mee, want de moskee\u00ebn bleven doorschreeuwen. Aan de dagelijkse oproepen tot gebed van een paar minuten op de vaste uren raak je in Turkije snel gewend, maar als het aanhoudend gebeurt is het om knettergek van te worden. Bovendien leek het volume van de luidsprekers hoger te zijn gezet dan normaal. Ik vraag me af wat hier de bedoeling van was. Moest op deze manier benadrukt worden dat Turkije een islamitisch land is? Het kwam op me over als een poging tot hersenspoeling en ik merkte tot mijn ongenoegen dat het me agressief maakte. <\/p>\n Toch viel ik in slaap. Echter niet voor lang, want een uur later werd ik gewekt door een oorverdovend kabaal. Niet van de moskee\u00ebn. Die schreeuwden weliswaar nog dat het een aard had, maar ze werden overstemd door laag overvliegende gevechtsvliegtuigen die zo te horen door de geluidsbarri\u00e8re gingen.<\/p>\n Vragen<\/strong><\/p>\n Weinig geslapen dus gedurende de afgelopen nacht. Ik heb me op het moment waarop ik dit artikel schrijf dan ook wel eens beter gevoeld. De talloze vragen kan ik echter alleen absorberen door erover te schrijven. Dus toch maar achter de computer.<\/p>\n Zo is er de vraag over het tijdstip. Eerdere staatsgrepen in Turkije begonnen midden in de nacht, zodat de bevolking de volgende ochtend voor het voldongen feit kon worden gesteld dat de regeringsleiders in hechtenis waren genomen. Deze keer begon het op een tijdstip waarop nog veel mensen op straat zijn. Mensen die vervolgens massaal tegen de poging tot staatsgreep in opstand kwamen. De timing droeg zo bij tot het mislukken van de staatsgreep. Het is onvoorstelbaar dat de coupplegers daar vooraf niet bij stilstonden. <\/p>\n Geweld<\/strong><\/p>\n In vergelijking met voorgaande staatsgrepen valt verder het geweld op waarmee het deze keer gepaard ging. De staatsgreep van 1980 is als de meest bloedige de geschiedenis ingegaan, maar dat kwam met name door het geweld in de gevangenissen dat na de machtsovername volgde. Op zich maakte de coup van 1980 juist een einde aan het geweld dat Turkije aan het einde van de jaren zeventig in de ban hield.<\/p>\n Bij de aard van het geweld van 15 juli passen ook veel vraagtekens. De coupplegers verklaarden dat ze de democratie wilden herstellen, maar deden dat onder andere door een bom bij het parlement te gooien. De logica is ver te zoeken. <\/p>\n Nabij het presidentieel paleis vond een luchtaanval plaats. Maar als je dan toch de beschikking hebt over gevechtsvliegtuigen, waarom dan niet op het presidentieel paleis? <\/p>\n President Erdogan bevond zich op dat moment niet in zijn paleis. Merkwaardig dat er zoveel onduidelijkheid ontstond over waar hij wel uithing. Er ging zelfs een verhaal rond dat hij in Mongoli\u00eb was. Later was hij in Bodrum, werd gezegd, maar uiteindelijk bleek hij in een hotel te zitten in Marmaris. <\/p>\n Dat hotel werd vanuit helikopters met bommen bestookt, maar Erdogan had eerder al kans gezien om ongemerkt het hotel te verlaten en naar Istanbul te vliegen, waar hij twee uur later op de Atat\u00fcrk-luchthaven een bijeen gestroomde massa toesprak. Aangezien de coupplegers over F-16\u2019s beschikte en geweld kennelijk niet uit de weg gingen bestond zeker het risico dat het vliegtuig waarin Erdogan zich bevond werd neergeschoten. Besluit je onder die omstandigheden als president om die vlucht te ondernemen? Was hij zich niet bewust van het risico, had hij daar maling aan, of wist hij dat er in het geheel geen risico bestond?<\/p>\n G\u00fclen<\/strong><\/p>\n Op het moment van schrijven heerst nog onduidelijkheid over het aantal slachtoffers van de couppoging, alsmede over de omvang van de groep militairen die erbij betrokken was. Er zouden er ruim 2800 zijn aangehouden, maar mogelijk volgen de komende dagen nog meer aanhoudingen. <\/p>\n 2800 is echter al een behoorlijke groep, waarbinnen een samenzwering moeilijk geheim valt te houden. Het is met andere woorden opmerkelijk dat geen inlichtingendienst lucht kreeg van wat er ophanden was. Dat laatste te meer omdat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) nu stelt dat het initiatief tot de couppoging uitging van volgelingen van Erdogans aartsvijand, imam Fethullah G\u00fclen. <\/p>\n Dat zich G\u00fclenisten in de strijdkrachten bevonden is een gegeven. Erdogan had daar graag de bezem door gehaald, zoals hij dat deed bij justitie en politie. De generaals weerhielden hem daar echter van omdat ze bang waren voor een heksenjacht zoals met Ergenekon en Balyoz. Dat G\u00fclens volgelingen onder de strijdkrachten niet werden weggezuiverd maakte het echter vanuit het perspectief van de AKP essentieel om hen in hun doen en laten te volgen. De couppoging toont dat dit niet, of in ieder geval onvoldoende mate is gebeurd. <\/p>\n Atypisch<\/strong><\/p>\n Aan de andere kant: was het inderdaad G\u00fclen die zijn mensen binnen de strijdkrachten opdracht gaf tot de couppoging? Voor de immer geweldloosheid predikende G\u00fclen komt het nogal atypisch over zoals het ging. Ik ken hem toch vooral als iemand die tracht Erdogan met geweldloze streken tracht onderuit te halen. Zoals met de onthullingen van eind 2013 over corruptie in en rond de AKP. <\/p>\n Daarmee wil ik niet zeggen dat de G\u00fclen-beweging onder alle omstandigheden geweld uit de weg gaat. De dubieuze rol van tot de beweging behorende politieagenten bij de moord op de Armeens-Turkse journalist Hrant Dink in 2007 is wat dat betreft veelzeggend. Er valt echter weinig voor te zeggen dat zij zelf de hand in die moord hadden. Dat de beweging er uit politieke overwegingen toe kwam om de samenzwering tegen Dink door islamistische nationalisten niet tegen te houden, is aannemelijker. <\/p>\n In ieder geval is het geweld dat op 15 juli door G\u00fclens volgelingen zou zijn aangericht van een totaal andere orde. Er klopt gewoon iets niet. Als ik in G\u00fclens schoenen stond had ik sowieso eerst afgewacht om te zien wat het proces in de VS tegen de Iraanse zakenman Reza Zarrab oplevert ten aanzien van belastende informatie over Erdogan. Niet uitgesloten immers dat Erdogan het moeilijk krijgt wanneer Zarrab eenmaal begint te praten om aan 75 jaar gevangenisstraf te ontkomen. <\/p>\n Voor wat het waard is: G\u00fclen heeft zich gedistantieerd van de couppoging en die ook veroordeeld. <\/p>\n De andere vijftig procent<\/strong><\/p>\n Daarnaast is er het punt dat het vooraf al duidelijk moet zijn geweest dat de couppoging weinig kans van slagen had. Het merkwaardige tijdstip noemde ik in dat verband eerder al. Verder kwamen Turkse militairen in het verleden alleen tot een machtsovername wanneer ze ervan overtuigd waren dat een groot deel van de bevolking hen zou steunen. <\/p>\n Rekenden ze in dit geval op de \u2018ander vijftig procent\u2019? Maar die is mateloos verdeeld, met tegenover de Koerden van de Democratische Volkspartij (HDP) de anti-Koerdische ultranationalisten van de Partij van de Nationale Beweging (MHP). <\/p>\n De couppoging werd al snel alom veroordeeld. Niet alleen door de MHP en de HDP, maar ook door de Republikeinse Volkspartij (CHP). Dat viel te verwachten, gezien de in Turkije gegroeide consensus dat een staatsgreep onder geen enkele omstandigheden een verbetering van de situatie kan bieden. Is natuurlijk ook zo. Wat Erdogan ook doet, niets rechtvaardigt een staatsgreep. Het is moeilijk voorstelbaar dat de coupplegers het gebrek aan steun vanuit de bevolking vooraf niet overwogen.<\/p>\n Presidentieel systeem<\/strong><\/p>\n Een andere vraag is of er een verband valt te leggen tussen het tijdstip van de couppoging en kwesties die de laatste tijd spelen in Turkije. Daarbij valt dan te denken aan de recente koersverandering in het buitenlandbeleid van de AKP en Erdogans suggestie van vorige week om Syrische vluchtelingen de Turkse nationaliteit te geven. <\/p>\n Een langer lopende kwestie is Erdogans streven naar de invoering van een presidentieel systeem. Eerder dit jaar werd gespeculeerd over een referendum of nieuwe verkiezingen daaromtrent tegen het einde van het jaar. Alleen op die manier wordt immers de grondwetswijziging mogelijk die een presidentieel systeem mogelijk maakt. De laatste weken begon ik me steeds meer af te vragen waarom de aankondiging van een referendum of nieuwe verkiezingen op zich deed wachten. Werd het antwoord op die vraag op de avond van 15 juli gegeven?<\/p>\n Op de sociale media blijken nogal wat Turken de gebeurtenissen aldus te interpreteren. Zij menen een valse couppoging te herkennen die Erdogan in staat stelt nog meer macht naar zich toe te trekken dan hij al heeft. Of andere gesteld, het was in feite een geslaagde staatsgreep die hem ongehinderd door democratische en constitutionele rompslomp in staat stelt een presidentieel systeem mogelijk te maken. <\/p>\n Maar hoe kon die groep militairen dan tot een couppoging worden bewogen? Sommige aangehouden soldaten zouden gezegd hebben dan ze vooraf meenden aan een militaire oefening te gaan deelnemen. Misschien geldt dat voor een deel van hen, maar voor de militairen die onmiddellijk grof geweld toepasten kan dit onmogelijk opgaan. <\/p>\n Hoe konden zij overtuigd worden van het deelnemen aan een actie die rationeel beschouwd alleen maar kon mislukken? Kregen zij het argument te horen dat er steun van de volledige strijdkrachten zou volgen? In dat geval kan het bijna niet anders dan dat zich provocateurs onder hen bevonden, wat eventueel op een rol van de inlichtingendiensten kan wijzen. <\/p>\n Profijt<\/strong><\/p>\n Los van alle vragen lijdt het in ieder geval weinig twijfel dat Erdogan hier aan het langste eind gaan trekken. Juristen hanteren vaak het beginsel dat hij die het meest profijt uit een misdaad haalt ook de meest waarschijnlijke dader is. Iedere regel kent echter uitzonderingen. <\/p>\n Vragen, vragen en nog eens vragen. Ik kan er nog veel meer bedenken dan ik in dit artikel heb gesteld, maar uiteindelijk blijft de vraag over of en wanneer er antwoorden zullen volgen. De gebeurtenissen in de komende weken zullen wellicht niet voor die antwoorden zorgen, maar gaan wellicht wel aangeven in welke richting gedacht dient te worden. Dat is echter een kwestie van afwachten. <\/p>\n Het kan alle kanten opgaan. Wordt de doodstraf (tijdelijk) heringevoerd om de coupplegers te straffen? In AKP-kringen wordt daar nu namelijk al over gesproken. Of komt er een tweede, \u2018echte\u2019 staatsgreep? Ook daar wordt over gespeculeerd, terwijl het woord \u2018burgeroorlog\u2019 sinds gisteren vaker lijkt te vallen dan ooit tevoren. <\/p>\n Eerst maar eens kijken wat er dit weekend gebeurt. Erdogan heeft de bevolking wederom opgeroepen vanavond de straat op te gaan. Valt niet uit te sluiten dat daar rottigheid van komt.<\/p>\n Deze Turkse zomer is in ieder geval extra heet, zoveel is duidelijk… <\/p>\n Update: Vandaag bleek dat de moskee\u00ebn geen reguliere oproep tot gebed deden. In plaats daarvan ging het om ‘Salat-i serif’. Dit is een verwijzing naar het Ottomaanse Rijk onder Mahmoud II. Deze sultan rekende af met het het Ottomaanse elitekorps van de Jenitsaren, dat in opstand kwam tegen hem. Via het Salat-i serif werd de bevolking opgeroepen Mahmoud bij de onderdrukking van de opstand te steunen. Er wordt door historici aangenomen dat Mahmoud zelf aanleiding gaf tot de opstand van de Jenitsaren. Knap in ieder geval dat iemand zich dit alles zo kort na de couppoging van 15 juli wist te herinneren, waardoor er een paar uur later naar verwezen kon worden. Je zou bijna veronderstellen dat er al veel eerder aan gedacht werd…<\/p>\n