![\"ergenekon](\"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-content\/uploads\/ergenekon-index.jpg\")
<\/p>\n<\/p>\n
Istanbul\/Peter Edel (COLUMN) – Met een uitspraak van het Hoger Beroepshof kwam vorige week een einde aan de Ergenekon-zaak, een gerechtelijk procedure die Turkije vanaf 2008 jaren achtereen in de ban hield. <\/p>\n
Het begon met de vondst van een partij handgranaten in Istanbul. Vervolgens kwamen de aanhoudingen op gang. Ruim 250 militairen en burgers werden gearresteerd, op verdenking van betrokkenheid bij een samenzwering die tot een staatsgreep moest leiden. Verondersteld werd dat de verdachten een einde wilden maken aan de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en de daar destijds nauw aan verbonden beweging rond imam Fethullah G\u00fclen. <\/p>\n
Ergenekon werd het proces van de eeuw genoemd en brak qua omvang records. Drie miljoen pagina\u2019s aan documenten klinkt zo bizar als het was. De tachtig pagina\u2019s van de tenlastelegging tegen voormalig juntaleider Kenen Evren staken hier bijvoorbeeld maar magertjes bij af. Terwijl de staatsgreep van 1980 waar Evren leiding aan gaf, toch bepaald geen geringe gebeurtenis was. <\/p>\n
Diepe staat<\/strong><\/p>\n De aanklagers in de Ergenekon-procedure waren nauw verbonden aan de G\u00fclen-beweging. Dat hun beschuldigingen zowel binnen als buiten Turkije veelal erg serieus werden genomen is verklaarbaar in een land waar militairen in veertig jaar tijd vier keer een coup pleegden. De laatste keer gebeurde dat in 1997 toen de generaals toenmalig premier Necmetin Erbakan tot ontslag dwongen. <\/p>\n Dat Ergenekon als een realistisch gegeven werd beschouwd kwam verder omdat de aanklagers de vermeende organisatie voorstelden als de beruchte \u2018diepe staat’, en daarvan stond het bestaan als een paal boven water. Niet alleen de slachtoffers van de diepe staat getuigden daarvan. Daarnaast kwam deze structuur in 1995 letterlijk op straat te liggen met een auto-ongeluk in het plaatsje Susurluk. De samenstelling van de inzittenden toonde de mate waarin politiek, veiligheidsdiensten en extreemrechtse maffia met elkaar verstrengeld waren.<\/p>\n Gladio<\/strong><\/p>\n De diepe staat ontstond in de jaren vijftig en was de Turkse variant van wat in West-Europa als Gladio bekend werd. Hoewel oorspronkelijk opgericht als een stay behind network<\/em> dat actief moest worden bij een bezetting door de Sovjet Unie, ontwikkelde Gladio zich tot een criminele organisatie in dienst van extreemrechts. In Turkije was het met de diepe staat niet anders. <\/p>\n De arrestatie van figuren die een beruchte naam overhielden aan de diepe staat, zorgde er voor dat de Ergenekon-procedure door velen met enthousiasme werd begroet. Dat andere verdachten met geen mogelijkheid met de diepe staat in verband gebracht konden worden werd, evenals de grote politieke verschillen – van extreemrechts tot radicaal links – tussen de gearresteerden, voor lief genomen. <\/p>\n Today\u2019s Zaman<\/strong><\/p>\n Zelf kon ik me aanvankelijk veel voorstellen bij de beschuldigingen van de aanklagers, zoals die in de tot de G\u00fclen-beweging behorende media verwoord stonden. Zoals menigeen destijds zag ik Ergenekon toen in het kader van de diepe staat, c.q. Gladio. <\/p>\n Het was in die dagen dat de toenmalige hoofdredacteur van G\u00fclens Engelstalige krant Today\u2019s Zaman, B\u00fclent Kenes, mij voorstelde om een artikel over Gladio en de diepe staat te schrijven. Ik betreur het tot op de dag van vandaag dat ik daarop inging. Het werd mijn grootste vergissing als publicist. Het enige excuus dat ik aan kan voeren is dat ik toen nog niet wist waar ik kort daarna bewust van zou worden. <\/p>\n Jenkins<\/strong><\/p>\n De publicatie Between Fact and Fiction; Turkey\u2019s Ergenekon Investigation<\/em> uit 2009 van Gareth H. Jenkins, de Britse journalist die als de meest ervaren correspondent in Turkije geldt, opende mijn ogen. Daarnaast vond ik bij andere publicisten belangrijke informatie over de ware aard van Fehullah G\u00fclen en zijn beweging. <\/p>\n Zo leerde ik dat de samenzwering zich niet bij de Ergenekon-verdachten bevond, maar aan de kant van de AKP en de G\u00fclen-beweging. De paniek die daar geschopt werd over een staatsgreep was niets meer dan een argument om de meest uitgesproken critici te neutraliseren en onder de rest een klimaat van angst te doen ontstaan. Dat zich onder hen die in verband met Ergenekon werden vervolgd ook echte criminelen bevonden herkende ik als een dekmantel waar deze intentie achter verhuld werd. <\/p>\n Nadat ik me hiervan bewust was geworden had ik het snel gezien bij Today\u2019s Zaman, waar ik uiteindelijk niet meer dan een blauwe maandag voor geschreven heb. <\/p>\n Basbug<\/strong><\/p>\n Vorige week sloot het Hoger Beroepshof min of meer aan bij wat Gareth Jenkins al veel eerder schreef: Ergenekon heeft nooit bestaan en serieuze plannen tot een staatsgreep waren er nimmer.<\/p>\n Naar aanleiding hiervan sprak de voormalige militaire opperbevelhebber Ilker Basbug zich uit. Ook hij werd in verband met Ergenekon gearresteerd. Dat gebeurde in 2012, relatief laat, al werd hij door de aanklagers als leider van de organisatie aangemerkt. <\/p>\n Basbug houdt naast de G\u00fclen-beweging de AKP-regering verantwoordelijk voor Ergenekon. Toch had toenmalige premier Erdogan destijds twijfels over de arrestatie van Basbug. Hij overwoog dat de generaal zijn proces in vrijheid mocht afwachten. Dat viel op, aangezien Erdogan eerder volledig meeging met G\u00fclens aanklagers inzake Ergenekon. De arrestatie in 2011 van de journalist Ahmet Sik naar aanleiding van diens onthullende boek over G\u00fclen, werd bijvoorbeeld nog volmondig aangemoedigd door Erdogan. Hij noemde Siks boek toen een \u2018papieren bom\u2019.<\/p>\n Tegen de tijd dat Basbug werd gearresteerd was het in 2010 stilletjes begonnen conflict tussen Erdogan en G\u00fclen echter een volgende fase ingegaan. Dat veranderde veel voor Erdogan, waaronder zijn inzichten over Ergenekon. Toch gaat Erdogan zeker niet vrijuit voor Basbug. <\/p>\n VS<\/strong><\/p>\n Verder verwijt Basbug de VS de Ergenekon-procedure te hebben gesteund. Vooral de regering van George W. Bush houdt hij daar verantwoordelijk voor. <\/p>\n Voor dat laatste is veel te zeggen. Hoewel de VS decennialang nauw samenwerkten met de seculier-nationalisten in de Turkse (diepe) staat, kreeg Washington aan het begin van het millennium genoeg van hen. Dit kwam niet in de laatste plaats door het schandaal dat met het eerder genoemde auto-ongeluk in Susurluk onthuld werd. De Amerikanen konden toen ternauwernood voorkomen dat de intens corruptie diepe staat genante trekken voor hen kreeg in de mainstream media. Deze situatie droeg ertoe bij dat de VS naar een nieuwe Turkse partner verlangden. <\/p>\n Obama<\/strong><\/p>\n Die nieuwe partner vonden de Amerikanen in het \u2018gematigde islamisme\u2019 van Erdogan en G\u00fclen. Die combinatie was toen zo zaligmakend voor Washington dat men Turkije als voorbeeld voor de regio etaleerde. In dit kader steunden de VS een zuivering binnen de Turkse staat en de strijdkrachten en daarmee ook de Ergenekon-procedure. Gezien de lastpak die Erdogan later voor de VS werd zou men daar spijt als haar aan het hoofd over krijgen, maar destijds was dit het Amerikaanse beleid richting Turkije. <\/p>\n Volgens Basbug was Bush\u2019 opvolger Barack Obama minder te spreken over de Ergenekon-procedure. Obama zou er bezorgd over zijn geraakt dat de Turkse strijdkrachten als gevolg ervan (alsmede door de Balyoz-procedure sinds 2010) verzwakt raakten. <\/p>\n Nieuw proces<\/strong><\/p>\n In 2013 werden de Ergenekon-verdachten tot vaak lange gevangenisstraffen veroordeeld, in een aantal gevallen zelfs tot levenslang. Erg lang zouden ze echter niet achter de tralies blijven. Dat het geleidelijk escalerende conflict tussen Erdogan en G\u00fclen tegen het einde van hetzelfde jaar in een totale oorlog ontaardde had daar alles mee te maken. <\/p>\n Onder de nieuwe omstandigheden werd de uitspraak in de Ergenekon-procedure teruggedraaid en tot een nieuw proces besloten, in afwachting waarvan de veroordeelden al op vrije voeten kwamen. De recente uitspraak van het Hoger Beroepshof dat er nooit een organisatie met de naam Ergenekon heeft bestaan was hier de laatste fase van.<\/p>\n Misleid<\/strong><\/p>\n Strikt genomen plaatst deze uitspraak de AKP in een lastig parket. De regeringspartij sloot immers jarenlang aan bij de claims van G\u00fclens aanklagers. Het enige dat Erdogan hier tegenin kan brengen is dat hij werd misleid. Ik ben de laatste om te ontkennen dat daar tot op zeker moment iets voor te zeggen valt. Zelf hechtte ik immers ook een tijd geloof in wat door G\u00fclens media over Ergenekon werd beweerd. <\/p>\n Ver nadat ik had ingezien hoe de vork in de steel stak noemde Erdogan zich echter nog \u2018de aanklager namens de natie\u2019 ten aanzien van de Ergenekon-zaak. Tegen die tijd waren er meer dan genoeg overtuigende publicaties die hem van inzicht hadden kunnen doen veranderen. <\/p>\n Erdogan beschikte met MIT over een inlichtingendienst die vast had kunnen stellen dat het vermeende bestaan van Ergenekon gebaseerd was op onrechtmatig verkregen en vaak zelfs gefabriceerde bewijzen. Hierbij dient opgemerkt dat MIT in tegenstelling tot politie en justitie het domein van Erdogan bleef.<\/p>\n Kortom, Erdogan wist goed waar G\u00fclen mee bezig was ten aanzien van Ergenekon. Daarmee is de conclusie gerechtvaardigd dat het neutraliseren van seculiere critici lang belangrijker voor Erdogan bleef dan het probleem van G\u00fclens volgelingen in de staat. Er bleef met andere woorden dwars door het groeiende conflict een wederzijds belang bestaan. <\/p>\n Erdogans argument dat hij door de imam werd misleid gaat niet op. Hij kan niet ontkennen er medeverantwoordelijk voor te zijn dat honderden landgenoten van hem jarenlang onschuldig werden vastgehouden. Zijn medestanders zullen daar echter weinig boodschap aan hebben. De irrationele verering van de president gaat veel te ver bij hen om bij dergelijke belastende feiten stil te staan. Hier komt hij zonder meer weg met het argument van misleiding. <\/p>\n Afsluiting<\/strong><\/p>\n De uitspraak van het Hoger Beroepshof sluit het hoofdstuk Ergenekon grotendeels af. Dat doet het ook voor mij. In schreef er in de loop der jaren vaak over, maar daar zal in de toekomst aanmerkelijk minder reden toe zijn. Vandaar dat ik als afsluiting nog een keer een artikel over dit onderwerp wilde schrijven. <\/p>\n Ik zal aan Ergenekon terugdenken als de periode waarin een einde kwam aan de jaren waarin het AKP-bestuur gekenmerkt werd door hervormingen op het gebied van mensenrechten. Wat daarvoor in de plaats kwam was een afbraak van de rechtstaat en inbreuk op het recht van vrijheid van meningsuiting. Dat laatste wordt Erdogan nu verweten. En terecht, maar vergeet niet dat G\u00fclen daar met Ergenekon en aanverwante procedures al een fors aandeel in nam. <\/p>\n Het is een schandaal dat aan de hand van Ergenekon onwelgevallige meningen werden onderdrukt en dat velen onschuldig werden vervolgd. Een minstens even groot schandaal is echter dat figuren die zich schuldig maakten aan misdaden in verband met de diepe staat uiteindelijk vrijkwamen door de troep die Erdogan en G\u00fclen ervan maakten. Zware criminelen maakten in de gevangenis plaats voor journalisten waar Erdogan last van had. Dat mag geen schandaal genoemd worden, want dan wordt Erdogan boos. Een van die vrijgelaten boeven, het maffiakopstuk Sedat Peker, werd nota bene een belangrijke propagandist van de AKP. In tegenstelling tot Basbug houdt hij Erdogan er kennelijk niet verantwoordelijk voor dat hij in verband met Ergenekon werd gearresteerd, vervolgd en veroordeeld. <\/p>\n Schadevergoedingen<\/strong><\/p>\n Dat de rechtsprocedure nu is afgesloten wil niet zeggen dat ik niet nog eens zijdelings naar Ergenekon zal verwijzen. Zo zal de zaak de komende jaren waarschijnlijk nog in het nieuws opduiken omdat zij die verband ermee gevangen zaten schadevergoedingen zullen eisen van de Turkse staat.<\/p>\n Verder betekent het definitieve einde van de Ergenekon-procedure niet dat het thema \u2018staatsgreep\u2019 tot het verleden is komen te behoren. Dat is nog even actueel, al is het nu G\u00fclens \u2018parallelle staat\u2019 die daarvan wordt beschuldigd in plaats van Ergenekon. Het is ironisch dat de G\u00fclen-beweging zich in een situatie is komen te bevinden waar zij nog geen decennium geleden anderen in terechtbracht. <\/p>\n Constitutionele orde<\/strong><\/p>\n Turkije is bijna twintig jaar voor een gedwongen vertrek van een regering gevrijwaard gebleven, of zelfs van pogingen daartoe. Althans, volgens de oude definitie van het begrip waarbij militairen altijd een rol speelden. Die definitie is echter veel ruimer geworden, waardoor het onthullen van voor de regering belastende informatie, een protest tegen de afbraak van een park, of een uitspraak van het Constitutioneel Hof ook als een poging tot staatsgreep kan worden beschouwd door de AKP.<\/p>\n De oppositie kent nu ook een ruimere interpretatie van het begrip staatsgreep. Zo legde oppositieleider Kemal Kilicdaroglu Erdogans toespraak van vorig jaar, waarin hij het presidentieel systeem tot een feit verklaarde in Turkije, als een staatsgreep uit. Niet eens vergezocht, want door op te treden als een uitvoerend president legt hij de grondwet naast zich neer, wat zeker als een overtreding van de constitutionele orde geldt. Misschien moet Erdogan zich daar ooit nog eens over verantwoorden. Dat zou dan na Ergenekon en het onlangs op gang gekomen proces tegen G\u00fclen het volgende proces van de eeuw worden.<\/p>\n