{"id":15990,"date":"2015-10-15T20:05:30","date_gmt":"2015-10-15T18:05:30","guid":{"rendered":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/?p=15990"},"modified":"2015-10-15T20:05:30","modified_gmt":"2015-10-15T18:05:30","slug":"is-een-volgende-militaire-staatsgreep-mogelijk-in-turkije","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/2015\/10\/15\/is-een-volgende-militaire-staatsgreep-mogelijk-in-turkije\/","title":{"rendered":"Is een volgende militaire staatsgreep mogelijk in Turkije?"},"content":{"rendered":"

\"forces<\/a><\/p>\n

Istanbul\/Peter Edel (COLUMN) – Een lezer vroeg me onlangs: \u2018Hoe hoog schat je de kans in op een interventie van het leger na uitzichtloze verkiezingen?\u2019 <\/p>\n

Ergenekon\/Balyoz<\/strong><\/p>\n

Sinds de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) in 2002 aan de macht kwam is de mogelijkheid van een interventie door de strijdkrachten eerder aan de orde gekomen. Tussen 2008 en circa 2012 meenden de AKP en de beweging rond imam Fethullah G\u00fclen (waar de AKP destijds nog nauw mee samenwerkte) dat een militaire staatsgreep op het nippertje voorkomen was met de arrestatie van een groot aantal militairen. Toenmalig premier Erdogan, G\u00fclen en hun medestanders meenden dat radicale elementen in de strijdkrachten, samen met civiele medestanders, omstandigheden wilden cre\u00ebren die een militaire staatsgreep tot een logisch vervolg maakte. De arrestaties leidden tot de Ergenekon- en Balyoz-procedures. <\/p>\n

Ik ging hier destijds tot op bepaalde hoogte in mee, vooral omdat ik vreesde dat in een land waar militairen tot vier keer toe ingrepen het risico op herhaling bleef bestaan. Ik paste mijn opstelling echter aan. Niet alleen omdat ik constateerde dat de bewijzen tegen de militairen rammelden, en zelfs vervalst waren, maar ook omdat ik inzag dat zij zich eerder alleen tegen een regering keerden wanneer ze daarbij op voldoende steun uit de samenleving konden rekenen. Aan het einde van het vorige decennium ontbrak het daaraan.
\n
\nVS<\/strong><\/p>\n

Verder leert de Turkse geschiedenis dat staatsgrepen alleen mogelijk waren wanneer ze minstens gedoogd werden door de VS. Daar bevond zich een hindernis, want hoewel de \u2018postmoderne coup\u2019 van 1997 nog gesteund werd door de Amerikanen, verslechterde de verstandhouding van de militairen met Washington daarna zienderogen. <\/p>\n

De Turkse generaals moesten met lede ogen toezien dat de VS het ooit zo machtige kemalistische establishment in de Turkse staat lieten vallen in het voordeel van de AKP en de G\u00fclenbeweging. Dat werden de nieuwe partners van de VS in Turkije, in plaats van de kemalisten. <\/p>\n

In dit kader steunden de Amerikanen de Ergenekon- en Balyoz-procedures. Voormalig opperbevelhebber Ilker Basbug, die werd veroordeeld in verband met Ergenekon, benadrukte onlangs nog dat de regering van George W. Bush \u2018het spel tegen de Turkse strijdkrachten\u2019 steunde. <\/p>\n

Achteraf beschouwd was de Turkse kant van het spel van een andere betekenis dan toen werd begrepen. Erdogan hield voor dat het hem om democratisering te doen was en kreeg daar vooral in de EU veel handen mee op elkaar. Nu weten we echter dat hij destijds voorzorgsmaatregelen trof tegen oppositie die hij kon verwachten bij het verwezenlijken van zijn uiteindelijke doel: dwingende religieuze invloed op de samenleving en het vestigen van een autoritair regime. Kortom, wat we de laatste jaren zagen gebeuren in Turkije, en waar de militairen niets tegen ondernamen. <\/p>\n

Dat laatste kwam mede door een belangrijke overwinning voor de AKP in 2011. Het militaire opperbevel wilde toen militairen op hogere posities benoemen die tot de Ergenekon- en Balyoz-verdachten behoorden, wat tot een conflict met de regering leidde. Toenmalig opperbevelhebber Isik Kosaner nam ontslag. Zijn opvolger, Necdet \u00d6zel, stelde zich vervolgens, veel meer dan zijn voorgangers, ondergeschikt op ten opzichte van de regering.<\/p>\n

Nieuw bondgenootschap<\/strong><\/p>\n

Sindsdien is veel veranderd. Erdogans autoritaire trekken en de religieuze dwang op de samenleving namen toe en hij greep steeds vaker terug op de antiwesterse opvattingen van de Refah-partij, waarbinnen hij zijn politieke carriere begon.<\/p>\n

Verder ontdeed hij zich van Fethullah G\u00fclen, zijn eerdere bondgenoot tegen de militairen en kemalisten. G\u00fclen eiste naar Erdogans smaak te veel macht binnen de staat en werd daardoor een hindernis voor hem bij zijn streven naar volledige heerschappij. <\/p>\n

De vonnissen in de Ergenekon- en Balyoz-procedures werden vernietigd en de veroordeelden kwamen op vrije voeten. Erdogans betrekkingen met de militairen kregen daar een positieve impuls door. De militairen waren weliswaar niet vergeten dat hij de vervolgingen rond Ergenekon en Balyoz had gesteund, maar beschouwden G\u00fclen als hun primaire vijand. <\/p>\n

Karaveli<\/strong><\/p>\n

Het gevolg was een nieuw bondgenootschap. Vooral de laatste tijd is er gespeculeerd over de vraag of het Erdogan is die daarbinnen domineert, of dat het militaire opperbevel er aan het langste eind trekt. In september deed de journalist Halil Karaveli van zich spreken met een artikel in dit verband in de New York Times. <\/p>\n

Volgens Karaveli valt de AKP nu onder volledige militaire controle, een conclusie die zeker niet door iedereen gedeeld werd. Ik sprak een in Istanbul woonachtige analist van de Turkse politiek, die in de loop der jaren veel contacten heeft opgebouwd in militaire kringen. Hij maakte gehakt van Karavelis artikel en zei dat de Erdogan en de AKP weinig van de strijdkrachten te duchten hebben. Dat standpunt wordt bevestigd met het feit dat het de militairen momenteel aan weinig ontbreekt. Ze kunnen naar hartenlust vechten met de Koerdische PKK, waardoor hun bestaansrecht vrij aardig ingevuld is. Geen reden tot klagen.<\/p>\n

Het was een ander verhaal toen Erdogan vorig jaar nog aanspoorde tot vredesonderhandelingen met de PKK, in een poging Koerdische stemmen te winnen. De ondertussen vertrokken opperbevelhebber \u00d6zel zei daar op ge\u00ebrgerde toon in augustus 2014 het volgende over:<\/p>\n

\u2018De regering voert daar een voorgaand beleid over. We kennen het traject van het vredesproces niet, we zijn daar niet bij betrokken.\u2019<\/em><\/p>\n

Het zal \u00d6zel als muziek in de oren hebben geklonken dat Erdogan een streep zette door het vredesproces. Dat betekent echter niet dat de militairen zich nu ook in andere opzichten met Erdogans beleid kunnen verenigen. <\/p>\n

Syri\u00eb<\/strong><\/p>\n

Zo zijn er de momenten waarop Erdogan wilde plannen opvat tot een militair ingrijpen in Syri\u00eb. Plannen waar de strijdkrachten uit praktische overwegingen niets van willen weten. Dan blijkt dat de generaals met overtuigende argumenten over gevolgen in staat zijn om Erdogan tegen te houden. En dat staat niet op zich. Toen de regering opdracht gaf tot het sturen van militairen naar schaars bevolkte gebieden in Turkije, waardoor zij een eenvoudig doelwit zouden worden voor de PKK, weigerde het militaire opperbevel eveneens. <\/p>\n

Verder is overwogen dat Turkije meer afstand had genomen tot de NAVO en de VS als de militairen Erdogan daar niet van weerhouden hadden. Daar past dan overigens de constatering bij dat de verhoudingen tussen de Turkse militairen en de VS de laatste jaren weer verbeterd zijn (de afstand die Erdogan ondanks de militairen tot de NAVO en de VS wist te nemen smelt de laatste tijd trouwens als sneeuw voor de zon als gevolg van de Russische interventie in Syri\u00eb). <\/p>\n

G\u00fclen<\/strong><\/p>\n

De militairen weten Erdogan ook te stoppen bij het bestrijden van volgelingen van Fethullah G\u00fclen in hun gelederen. Erdogan zou wat dat betreft het liefst een weinig subtiele bezem door de strijdkrachten halen, zoals hij dat ook bij de politie deed, maar daarbij vindt hij de generaals tegenover zich. Die mogen dan nog altijd zwaar gekant zijn tegen G\u00fclen, maar ze vrezen ook voor een heksenjacht waarbij een militair die een kopje thee met een G\u00fclenvolgeling dronk doelwit wordt van vervolging. Daaruit blijkt dat de militaire top lering heeft getrokken uit de Ergenekon- en Balyoz-toestanden, al hebben aanklager en beklaagde dan ondertussen van stoel gewisseld. <\/p>\n

Enerzijds is het veelzeggend dat Erdogan hier zijn zin niet krijgt, en dat kan ge\u00efnterpreteerd worden als toegenomen politieke invloed van de strijdkrachten. Om daar de conclusie aan te verbinden dat zij hem volledig controleren, zoals Halil Karaveli stelt, blijft echter te ver gaan. <\/p>\n

De eerder genoemde analist van de Turkse politiek formuleerde het samenvattend als volgt: de militairen kunnen Erdogan met gerede argumenten ergens van weerhouden, maar falen als zij hem iets willen laten doen dat hem niet aanstaat.<\/p>\n

Syri\u00eb<\/strong><\/p>\n

Het blijft echter de vraag of de militairen zich in iedere situatie in deze relatief onderdanige rol zullen blijven schikken. Zijn er, met andere woorden, omstandigheden denkbaar waarin een conflict met de regering vormen aanneemt die hen tot meer draconische maatregelen nopen? <\/p>\n

Neem een situatie waarin Erdogan besluit om Rusland de oorlog te verklaren in Syri\u00eb en daarbij ondanks militair advies tot een passieve opstelling voet bij stuk houdt. Hoe ver zullen de generaals dan gaan om op hun strepen te staan? <\/p>\n

Mocht Erdogan als een doldrieste stier op WOIII afstevenen, dan zal in Washington waarschijnlijk weinig te ver gaan om hem daarvan te weerhouden. Een ouderwetse samenwerking met de Turkse strijdkrachten is dan een denkbaar scenario. Goed, de generaals zouden in dat geval ook simpelweg kunnen weigeren, zoals ze dat dus vaker hebben gedaan. Alleen al met de bereidwilligheid van Erdogan om het ten aanzien van Rusland uit de hand te laten lopen kan voor hen, zowel als voor het Witte Huis, echter sowieso een grens overschreden worden, waardoor beide als gevolg het definitieve einde van het AKP-tijdperk gaan ambi\u00ebren. <\/p>\n

Binnenlandse spanningen<\/strong><\/p>\n

Verder zijn er de binnenlandse spanningen. Zoals die ook heersten voorafgaand aan de staatsgreep van 1980, toen het onder andere regelmatig tot schietpartijen tussen radicaal links en extreemrechts kwam en menig Turk daardoor niet meer de straat op durfde. Daar lag toen de voedingsbodem voor de militairen om in te grijpen (al speelde daarbij op de achtergrond ook andere factoren, zoals de Amerikaanse behoefte aan een \u2018stabiel regime\u2019 na de revolutie in Iran). <\/p>\n

De omstandigheden van toen verschillen van die van nu. Bij de AKP kunnen ze dan zeggen dat de aanslag in Ankara afgelopen zaterdag op heel Turkije gericht was, maar zo zit het niet. Uit de aanslag in Diyarbakir van juni, die een maand later in Suruc, en uiteindelijk in Ankara, spreekt een belangrijke boodschap van de daders: links is het doelwit. <\/p>\n

Dat de gematigd linkse Republikeinse Volkspartij (CHP) en de linkse Democratische Volkspartij (HDP) al hun openbare verkiezingsbijeenkomsten hebben geschrapt, maar de AKP slechts voor een bepaalde tijd en de extreemrechtse Partij van de Nationale Beweging zelfs helemaal niet, zegt veel over wie er momenteel gevaar loopt: links, niet rechts. <\/p>\n

Kortom, wie wegblijft van linkse massabijeenkomsten heeft vooralsnog weinig te vrezen van aanslagen. Dat is een verschil met het meer algemeen verspreide gevaar van eind jaren zeventig op de Turkse straten. <\/p>\n

Willen terroristen Turkije als geheel destabiliseren dan doen zij dat aanmerkelijk effici\u00ebnter met bomaanslagen in bijvoorbeeld winkelcentra, of het openbaar vervoer. Dan zouden angst en chaos zich pas echt van Turkije meester maken. <\/p>\n

Maar ook onder die omstandigheden is het de vraag of een militaire interventie tegen de heersende politieke macht, en tanks in de Turkse straten, daar iets aan zou kunnen veranderen. Zelfs een militaire junta is niet opgewassen tegen zelfmoordterroristen in Istanbuls metrobussen, die door het massale karakter ervan onmogelijk afdoend beveiligd kunnen worden.<\/p>\n

Er zijn echter nog andere scenario\u2019s denkbaar. Zoals wanneer het tot confrontaties op straat komt tussen jihadisten, extreemrechts en radicaal links. En dan in een mate waardoor wel een situatie ontstaat die aan eind jaren zeventig doet denken.<\/p>\n

Conclusie<\/strong><\/p>\n

Als ik in een zin een antwoord formuleer op de vraag waar dit artikel mee begon kom ik hier uit: een volgend militair ingrijpen valt niet per definitie uit te sluiten, maar de omstandigheden moeten er erg extreem voor worden. <\/p>\n

Van een herhaling van de verkiezingsuitslag van 7 juni verwacht ik niet dat het de militairen snel tot een interventie zal doen besluiten. Of Erdogan moet de grondwet afschaffen en zelf het parlement naar huis sturen, maar ook dan hebben we het over extreme omstandigheden. Een Erdogan die spontaan uitwijkt naar Malesi\u00eb om aan vervolging te ontkomen lijkt me dan nog waarschijnlijker. <\/p>\n

Volg Peter Edel op Twitter<\/a><\/p>\n

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
\n<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Istanbul\/Peter Edel (COLUMN) – Een lezer vroeg me onlangs: \u2018Hoe hoog schat je de kans in op een interventie van het leger na uitzichtloze verkiezingen?\u2019 Ergenekon\/Balyoz Sinds de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) in 2002 aan de macht kwam is de mogelijkheid van een interventie door de strijdkrachten eerder aan de orde gekomen. Tussen […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":0,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[1],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/15990"}],"collection":[{"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/users\/3"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=15990"}],"version-history":[{"count":1,"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/15990\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":15992,"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/15990\/revisions\/15992"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=15990"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=15990"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.turksnieuws.nl\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=15990"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}