Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Hürriyet, ik schreef daar al vaker over. Vooral over de omstandigheden waaronder deze krant van onafhankelijk tot semi-regeringsgezind transformeerde.
Sinds vorige week is wederom een situatie rond Hürriyet ontstaan. Zoals vaker in Turkije anno 2017 overheersen niet alleen de vragen, maar ook de penetrante geuren.
Hande Firat
We gaan terug naar de nacht van 15-16 juli vorig jaar. Nadat een verklaring was voorgelezen op het staatskanaal TRT leek het even dat een groep militairen de macht had overgenomen in Turkije. Maar toen riep president Erdogan de bevolking op om in verzet te komen tegen de coupplegers, die het opgaven nadat daar massaal gevolg aan was gegeven. Althans, zo luidt het officiële verhaal.
Die oproep deed Erdogan op het nieuwskanaal CNN Türk, dat evenals Hürriyet tot de mediagroep van Aydin Dogan behoort. Erdogan sprak via een mobiele telefoon in de handen van Hande Firat, een presentatrice en journaliste die zowel voor CNN Türk als voor Hürriyet werkt.
Firat werd er erg bekend door. Of beter, nog bekender, want kort daarvoor vestigde ze nog de aandacht op zich met een artikel over de aanslag op de Atatürk-luchthaven van 28 juni door de Islamitische Staat (IS). Firat suggereerde daar voorkennis over bij een Turkse inlichtingendienst, want die stuurde volgens haar begin juni een waarschuwing naar staatsinstanties over een op handen zijnde aanslag in Istanbul.
Verontwaardiging
Vorige week, op 25 februari, deed Firat veel stof opwaaien bij de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Onder de titel ‘Zeven antwoorden op zeven kritiekpunten’ verscheen een artikel van haar hand in Hürriyet over onvrede binnen de hogere regionen van de strijdkrachten. Dat wil zeggen, onvrede over het reputatieverlies van de strijdkrachten, zoals in de media. Het dichtst in de buurt van directe kritiek op de AKP kwam het in verband met het recente regeringsbesluit om vrouwelijke militairen voortaan toe te staan een hoofddoek te dragen. Niet dat de militairen waarmee Firat sprak daar op zich tegen protesteerden, maar ze waren er graag over geconsulteerd.
Waar de AKP het meest over viel was de kop die de redactie van Hürriyet boven het artikel had geplaatst: ‘De generale staf is verontrust’. Daar werd bij de AKP een provocatie tot een staatsgreep van gemaakt. Erg overdreven, maar het duurde niet lang voordat Erdogan op zijn bekende vriendelijke toon zei dat Hürriyet er ‘de prijs voor zou betalen.’
Merkwaardige toestanden. Alleen al omdat Firat zeker niet bekendstaat als tegenstander van de AKP of Erdogan. Ze maakt er bijvoorbeeld geen geheim van dat ze een voorstander is van een presidentieel systeem voor Erdogan, waarmee hij een mate van macht zou krijgen die eerder thuishoort in een dictatuur dan in een democratie. Doordat Firat daarmee instemt wordt het onwaarschijnlijk dat ze betrokken wilde zijn bij een onderneming om Erdogan van zijn sultanstroon te stoten.
Cem Kücük
De loyaliteit van Firat ten opzichte van Erdogan kon de pro-AKP columnist Cem Kücük er niet van weerhouden om fel tegen haar van leer te trekken, alsmede tegen Hürriyet-eigenaar Aydin Dogan en hoofdredacteur Sedat Ergin. Begin deze week ‘voorspelde’ Kücük dat Ergin ontslagen zou worden, wat kort daarna ook inderdaad gebeurde.
Nu weten wie Kücük is. Vorig jaar opende hij een offensief tegen Hürriyet-columnist Ahmet Hakan. Die leverde eerder ongezouten kritiek op de AKP, maar bond in nadat een groep AKP-medestanders hem had mishandeld. Kücük zei vervolgens ‘heel tevreden’ te zijn over Hakan.
Naar aanleiding van het artikel van Firat riep Kücük op tot een gerechtelijk onderzoek tegen Hürriyet. Nadat een klacht tegen de krant was ingediend door een academicus (die zijn baan ongetwijfeld zal houden…) kwam dat onderzoek er ook. Of het tot een procedure gaat leiden moet nog blijken, maar Dogan kreeg in ieder geval vast een oproep om op een rechtszitting te verschijnen in verband met een vorig jaar tegen hem aangespannen zaak rond vermeende oliesmokkel. Nadat Dogan braaf was gaan doen wat Erdogan van hem verwachtte werd het daar stil over, maar deze week werd de procedure uit de mottenballen gehaald en dat stukje timing valt uiteraard op.
Tolga Tanis
Toen hij op de TV aandrong op een onderzoek naar Hürriyet benadrukte Kücük dat hij als eerste het ontslag meldde van Tolga Tanis. Deze Washington-correspondent van Hürriyet bracht vorig jaar nog uitgebreid verslag van het proces in de VS tegen Reza Zarrab, de van ontduiking van de boycot tegen Iran beschuldigde goudhandelaar.
Zarrab was eind 2013 de centrale figuur in het door aanklagers in dienst van imam Fethullah Gülen onthulde corruptieschandaal rond de AKP. Naar wordt aangenomen is Zarrab op de hoogte van belastende informatie over de regeringspartij. Logisch, dat Erdogan daar niet over wilde lezen in Hürriyet. Wie zich nu nog afvraagt waarom Tanis werd ontslagen heeft een Zeeuws meisje op het hoofd.
Kardes Kal, Türkiye
De nieuwe controverse rond Hürriyet suggereert dat de AKP beducht is voor onrust binnen de strijdkrachten, wat de vrees lijkt te verraden voor een staatsgreep. Kende de AKP meer zelfvertrouwen ten aanzien van de strijdkrachten dan had al deze commotie waarschijnlijk ook niet ontstaan.
Cem Kücük wakkerde die angst aan met geruchten dat in kazernes in West-Turkije voorbereidingen worden getroffen voor een militaire machtsovername. De beslissing van de regering om de hoofddoek binnen de strijdkrachten toe te staan noemt hij daarbij als motief.
Er zijn andere redenen om aan te nemen dat de AKP rekening houdt met een volgende staatsgreep. Zo noemde ik onlangs Kardes Kal, Türkiye (Broeders Blijf, Turkije) een organisatie die de bevolking moet mobiliseren bij een poging tot staatsgreep.
E-memorandum
Een van de weinige overgebleven onafhankelijke kranten in Turkije hield het er op dat Erdogan zelf de hand had in het artikel van Firat. Met als achterliggende gedachte dat angst onder de bevolking voor een volgende staatsgreep Erdogan van pas komt bij het referendum op 16 april over de invoering van een presidentieel systeem.
Daar zit iets in. Het doet denken aan gebeurtenissen in 2007. Seculiere nationalisten protesteerden toen heftig tegen de komst van Abdullah Gül als president. Omdat zij vreesden dat hij de seculiere status van Turkije in het geding zou brengen. De toenmalige opperbevelhebber, generaal Yasar Buyukanit, presenteerde vervolgens het zogenaamde ‘e-memorandum’ op een militaire website, waarmee gedreigd werd met een militaire interventie.
Het bleek een digitale tijger, die de AKP bij de daarop volgende verkiezingen alleen maar extra winst opleverde. Later verschenen berichten over mysterieuze ontmoetingen tussen Buyukanit en Erdogan waarover het fijne nooit duidelijk is geworden.
Rusland
Hoewel Erdogan zich nog altijd graag in een slachtofferrol wentelt, heerst vergeleken met 2007 momenteel toch een andere situatie. Een waarin Erdogan eerst toestond dat pro-Russische militairen meer invloed kregen binnen de strijdkrachten, waarna hij tot woede van Moskou betere betrekkingen met Washington aanging.
Een zonderlinge volgorde van gebeurtenissen, maar vanuit Erdogans gezichtsveld maakt het een zeker wantrouwen ten aanzien van de strijdkrachten zeker verklaarbaar. Niet uitgesloten dus dat de huidige heisa over een volgende staatsgreep toch iets verder gaat de paranoïde mindset van de president.
Landschap
Het landschap waarbinnen het nieuwe rumoer rond Hürriyet zich afspeelt is tamelijk breed. Hürriyet-eigenaar Dogan is bijvoorbeeld een zakenpartner van de Amerikaanse president Donald Trump.
Zoals bekend wil Erdogan het een en ander gedaan krijgen van Trump. De uitlevering van een Pennsylvania woonachtige bejaarde imam bijvoorbeeld. Niet gezegd dat het een rol speelt, maar we leggen het voor de volledigheid op tafel.
Deniz Yücel
Nog een andere aardige samenloop van omstandigheden in dit landschap is de recente arrestatie van de Duits-Turkse journalist Deniz Yücel. Hij schreef over door Wikileaks gelekte e-mails van Erdogans schoonzoon, de energieminister Berat Albayrak, en legde daarbij ook een link met IS. Er zitten duizenden Turken in de gevangenis die voor minder hun schoenveters in moesten leveren.
Die Welt, de Duitse krant waar Yücel voor werkt, behoort tot de Axel Springer Mediagroep. Dogan werkt daarmee samen. Zo wordt Hürriyet in Europa door Springer gedistribueerd. Springer heeft daarnaast een klein aandeel in de TV-tak van Dogan. In november zei een CEO van Springer dat dit aandeel vanaf 2020 geleidelijk verkocht zal worden.
De aandelen van de Dogan groep daalden begin deze week overigens met 4,9 procent. De grootste daling sinds op 1 december een directeur van Dogan werd gearresteerd in verband met de couppoging. Het recente waardeverlies had uiteraard alles te maken met het artikel van Hande Firat en de reactie daarop in Ankara.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
