Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Een tijdje geleden leende ik een auto van een kennis. Wat een luxosaurus! Even voelde ik me als koning Salman van Saoedi Arabië, die vorige week door een stoet van 500 Mercedessen werd opgehaald van de luchthaven in Ankara voor zijn staatsbezoek aan Turkije.
In deze slee was het interieur werkelijk muisstil, waardoor ik harder ging dan ik dacht. Helaas kwam het besef dat ik daardoor extra voor snelheidscontroles moest uitkijken te laat, want een paar weken later viel bij mijn kennis een prent op de mat.
Het viel mee. Slechts een paar kilometer te hard gereden, maar niettemin gênant. Uiteraard betaalde ik mijn kennis, maar ik kon de neiging niet onderdrukken om een manier te bedenken hoe we onder de bekeuring uit konden komen.
Even dacht ik een briljant idee te hebben bedacht: ik kon het op een kwaardaardige streek van de beweging rond imam Fethullah Gülen houden. Die lui zitten per slot van rekening overal en hun afluisterpraktijken zijn berucht, waardoor ze het telefoongesprek waarin ik mijn kennis vroeg of ik zijn auto mocht lenen niet zou zijn ontgaan. Redenen om me een loer te draaien hebben ze genoeg, gezien mijn artikelen over de afgelopen jaren waarin ik hun beweging bekritiseerde.
Zondebok
Natuurlijk niet eens geprobeerd om het over die boeg te gooien, maar in Turkije was het niet eens uitzonderlijk geweest. Zo las ik over een automobilist die op de vlucht sloeg toen de politie hem aan wilde houden. Nadat hij in de kraag was gevat verdedigde hij zich met het argument dat hij meende door Gülen-volgelingen achtervolgd te worden. Of hij erop wees dat op politieauto’s het woord ‘hizmet’ staat (dienstverlening) vermeldde het bericht niet… (de Gülen-beweging noemt zich ook wel Hizmet-organisatie).
De Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) geeft het voorbeeld. De Gülen-beweging biedt de regeringspartij al jaren grote voordelen. Toen de verstandhouding nog goed was leverde Gülen het intellectuele kader waar de AKP om verlegen zat voor posities die vrijkwamen nadat de seculier-nationalisten uit de staat waren verdreven.
Het gevolg was het ontstaan van een staat binnen de staat. Of zoals de AKP dat tegenwoordig noemt: de ‘parallelle staat.’ Dat beviel president Erdogan allerminst en hij bedacht snode plannen om de fethullahci uit staatsgeledingen als politie en justitie te verwijderen. Dat beviel Gülen weer niet, en zo werd de kiem gelegd voor de in 2013 begonnen oorlog tussen die twee.
Ook nu komt de Gülen-beweging de AKP echter nog vaak goed van pas, al is het op een heel andere manier. Zo kan corruptie verborgen worden achter het vermeende complot van Gülen om een staatsgreep te plegen. Of neem wat er gebeurde toen het besef bij de AKP doordrong dat het neerschieten van het Russische gevechtsvliegtuig eind vorig jaar toch iets minder handig was dan aanvankelijk werd aangenomen.
Om de illusie in stand te houden dat de AKP perfect is, krijgt de ‘parallelle structuur’ in dergelijke situaties de schuld. Anders gesteld, de Gülen-beweging is de ideale zondebok voor Erdogan & Co.
Bahceli
Goed voorbeeld doet goed volgen. Dus dacht Devlet Bahceli, de leider van de ultranationalistische, extreemrechtse Partij van de Nationale Beweging (MHP): dat kan ik ook! En hij verweet critici binnen zijn partij ervan tot de ‘parallelle staat’ te behoren.
Het vergaat de ultranationalisten met het inktgrijze verleden niet bijster geweldig de laatste tijd. Bij de verkiezingen van 1 november 2015 werd de kiesdrempel van tien procent gehaald, maar als er nu een stembusgang zou zijn kon het weleens een kiesmuur worden. Er wordt ernstig aan getwijfeld of de MHP in staat is om die nog te halen. Die twijfel is recentelijk zelfs nog wat vetter dan ten aanzien van de tegenhanger van de MHP, de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP), waar de donkere wolken zich eveneens boven hebben samengepakt.
Een toenemend aantal MHP-leden wijt dat aan Bahceli. Hij leidt de partij sinds 1997 met ijzeren hand, maar wordt steeds meer als een dinosaurus beschouwd die weigert met de tijd mee te gaan. Bahceli staat voor het Turkse nationalisme van de oude stempel en de botte bijl. Nieuwe invalshoek om de problemen aan te pakken waar Turkije mee kampt zijn bij hem ver te zoeken.
Buitengewone partijbijeenkomst
Het kon niet uitblijven dat met namen als Meral Aksener, Umit Ozdag en Sinan Ogan, een nieuwe generatie binnen de MHP opstond die de blik op de toekomst wil richten en het leiderschap van Bahceli in het geding brengt.
Bahceli van de troon stoten kan volgens de statuten van de MHP echter alleen tijdens een partijcongres, en de eerstvolgende staat pas gepland voor maart 2018. Dus stapten een aantal MHP-ers naar de rechter om een buitengewone partijbijeenkomst af te dwingen. De rechter had daar begrip voor, maar Bahceli ging vervolgens in beroep. Ondertussen valt hij de dissidenten dus volgens beproefd AKP-recept aan met de aantijging dat zij tot de ‘parallelle staat’ behoren.
Bij de laatste passen twee leuke weetjes. Zo stond Bahceli’s voorganger, MHP-oprichter en alfawolf Alparslan Türkes, helemaal niet op verkeerde voet met Gülen. Daarnaast wordt de ongetrouwde status van zowel Bahceli als Gülen vaak verklaard met gerucht van dezelfde aard.
Erdogan
We laten dergelijke frivoliteiten voor wat ze zijn en keren terug naar het conflict binnen de MHP. De vraag wie er bij de rechtbank aan het langste eind gaat trekken, Bahceli of zijn tegenstrevers in de partij, zou best wel eens invloed kunnen krijgen op de toekomst van de Turkse politiek.
Daarbij is het van belang te weten dat Bahceli en president Erdogan de laatste tijd aardig naar elkaar toe zijn gegroeid. Vorige zomer stond Bahceli nog afwijzend tegen een coalitie met de AKP, maar nu zou hij daar heel goed anders over kunnen denken.
Dat hij een aardige Erdogan-imitatie ten beste gaf door partijgenoten in de Gülen-hoek te zetten is iets dat de president zeker lollig zal vinden. Omgekeerd eiste Bahceli keiharde maatregelen tegen de Koerdische PKK, en die kreeg hij met karrenvrachten van Erdogan.
Zoveel wederzijds begrip opent de weg naar omstandigheden waarin Bahceli misschien wel verleid kan worden tot medewerking aan een nieuwe grondwet, waarbinnen het door Erdogan zo fel begeerde presidentieel systeem een prominente plaats inneemt.
Wederopstanding
Daarom is het in Erdogans belang dat Bahceli het hoger beroep van zijn partijgenoten wint ten einde de buitengewone partijbijeenkomst te voorkomen die mogelijk het einde van zijn leiderschap impliceert.
Verliest hij, dan is het niet uitgesloten dat de MHP onder een nieuwe leiding tot een voor conservatieve Turken aantrekkelijke wederopstanding komt. Erdogan zal daar niet aan willen denken, verzot als hij is op een zwakke MHP. Dat is hij over het algemeen, maar nu helemaal, want het gerucht gaat dat een aantal gematigde AKP-politici de buik vol heeft van zijn autoritaire optreden en de overstap naar de MHP overweegt als de partij een nieuwe gedaante aanneemt.
De enige manier om aan die situatie te ontsnappen is Bahceli op zijn plaats houden als leider van de MHP. Daarvoor moet hij het hoger beroep winnen van zijn partijgenoten. Nu verschijnt er nog wel eens een bericht waaruit naar voren komt dat de president een beetje invloed heeft op de rechtelijke macht. Maar zal je altijd zien dat uitgerekend Bahceli iemand met een mooie cape treft die nog wel voor een onafhankelijke rechtspraak in Turkije staat. Even afwachten dus nog voordat we weten hoe de politieke toekomst van Bahcel er voor staat.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politiek biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
@ Peter
Een ding begrijp ik niet. Je schrijft: ‘Verliest hij [Bahceli] dan is het niet uitgesloten dat de MHP onder een nieuwe leiding tot een voor conservatieve Turken aantrekkelijke wederopstanding komt.’
.
Maar waar moet ik dan aan denken? Waarin verschilt het politieke denken van oude en jonge fascisten? Of gaat het alleen maar om kosmetische verschillen, waarbij een nieuwe jonge [on]frisse leiden met een Hitlersnor verschijnt?
beste Kees . ik ben geen Peter maar wil toch een reaktie geven: een nationalist hoeft per definitie geen fascist te zijn. Kijk naar Meral Aksener een nationalist( een aantrekkelijke wederopstanding van democratische en rechterlijke waarden) met een hoge dosis sociale vaardigheden.
Er is geen politieke partij zonder verschillende vleugels. En hoe verwerpelijk een partij ook is, de ene vleugel valt nu eenmaal te prefereren boven de andere. In dit geval geef ik de voorkeur aan de vleugel van de MHP die niet meegaat in Erdogans verlangen naar een presidentieel systeem.
@ Bliksemschicht
Ik denk dat jij het MHP-nationalisme verwart met fascisme. Is Meral Aksener geen fascist? Waarom is ze dan lid van de MHP? Of is de MHP niet fascistisch? Of meent Aksener dat de oorlog tegen Turkse burgers onmiddellijk beëindigd moet worden? Ik dacht het niet. Wanneer die juffrouw ‘sociaal vaardig’ is, komt ze mij niet als beter, maar als gevaarlijk voor. Dan zal ze er eerder dan de proleet Bahceli in slagen om Turkse kiezers te misleiden.
@ Peter Edel
Ten eerste is het van belang te weten waarom de MHP zich tegen het door Erdogan gewenste presidentiële systeem keert. Is dat vanuit een democratische overtuiging of geven opportunistische redenen de doorslag? Ik vrees het laatste en dat betekent dat de fascistenclub morgen weer iets anders kan of zal vinden. En ten tweede: hoeveel maakt het uit wanneer Erdogan zijn zin niet krijgt, maar intussen door de MHP wordt aangevuurd in zijn burgeroorlog tegen de Koerden?
Kees, als de keuze bestaat tussen een MHP die zowel de oorlog steunt als een presidentieel systeem, en een MHP die de oorlog steunt, maar niet het presidentieel systeem, waar ga jij dan voor? Ik ben de eerste om toe te geven dat het een keuze tussen twee kwaden is, maar ik zou het toch wel weten.
Ik heb een recent interview gezien waarin ze zich gematigd en vriendelijk uitdrukt over de HDP dus in die zin vind ik het wel sociaal, anders dan Bahceli
Nou Peter, ik ben wat minder stellig. Wanneer de MHP haar zin krijgt is de kans groot dat Turks-Koerdische bevolking op termijn wordt gedecimeerd (en als het aan hen ligt mogelijk ook de Syrische en Irakese Koerden). Het menselijk leed in aantallen van doden, gewonden en verminkten (ook aan Turks-Turkse kant) zal onmetelijk zijn en – wat belangrijker is – niet meer terug te draaien.
.
Wanneer daarentegen bij de AKP-kiezers (al is het maar een voor een deel) vroeg of later de schellen van de ogen vallen, kan de komst van een presidentieel systeem wel worden teruggedraaid. Maar ik geef graag toe dat het kiezen is uit twee kwaden.
Weet je Kees , ik geef op dit moment geen ene moer om de koerden als ik eerlijk mag zijn. Als we maar op de ene of andere manier van die idioot afkomen, zodat Turkije weer zijn ingeslagen weg kan volgen naar een modern democratische land waar ratio wordt gepredikt ipv de poetische verhalen van onze tv imam erdogan. Ook de rechten van minderheden zullen dan makkelijker worden besproken. de MHP met een charismatische leider is hopelijk een betere concurrent dan Kilicdaroglu , die bij elke tv optreden zn lege handen laat zien . ( iemand zou die man eens een media cursus moeten geven 🙂
@ Bliksemschicht
Ik zou écht, heel erg graag willen dat je gelijk had. En dat ik ongelijk zou hebben, want wie gunt Turkije en de Turken niet het beste van de wereld toe? Maar veel meningsverschillen (ook in Nederland) zijn te herleiden tot verschillen in mens- en maatschappijbeelden. Want waaruit maak jij op dat een nieuwe ‘charismatische’ MHP-leider plotseling een andere kijk op de Koerdische kwestie heeft (en dan heb ik het niet over de afkeuring van PKK-geweld, maar aan het tegemoetkomen aan eisen als culturele autonomie en andere concessies). Die vraag moet ook aan de Koerden worden voorgelegd, want voor een werkelijke oplossing zijn immers twee (en in dit geval misschien wel meer) partijen nodig.
.
Over de povere uitstraling van Kilicdaroglu zijn we het denk ik wel eens. Aan de andere kant zou het wel eens zo kunnen zijn dat de man een CHP-compromis vertegenwoordigt. Ook heb ik vaak begrepen dat het aan de interne democratie in de CHP – maar ook binnen de overige partijen – nogal eens hapert. Zo herinner ik mij dat Deniz Baykal indertijd pas ophoepelde omdat hij was gefilmd met een dame in bed – of zoiets.
.
Misschien een idee voor Peter om eens wat te melden over het democratisch gehalte van de interne partijdemocratie in Turkije.
Eigenlijk ben ik ook benieuwd naar de stand van zaken in het wijlen Turks-Koerdische vredesproces. Wat en hoe groot waren de Turks-Koerdische tegenstellingen? En waar liggen (afgezien van de strapatsen van Erdogan) de echte blokkades?