Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – In de dagen waarin de Islamitische Staat (IS) voor het eerst van zich deed spreken zei de Turkse premier Ahmet Davutoglu:
‘Woede uit het verleden, vervreemding en beledigingen [ten aanzien van soennitische moslims] hebben een reactie veroorzaakt [IS]. Een dergelijke opeenstapeling van woede [de woede bij IS] zou nu niet bestaan als soennitische Arabieren in Irak niet vervreemd waren geraakt.’
Davutoglu had hetzelfde over Koerden in Turkije en het geweld van de Koerdische PKK kunnen zeggen, maar verder valt er weinig tegen in te brengen wat hij destijds zei. Zo noemt ook de Amerikaanse linguïst en politicoloog Noam Chomsky de positie van soennieten in Irak na de Amerikaanse oorlog tegen Saddam Hoessein als reden voor het ontstaan van IS.
Vervreemding speelt IS vaker in de kaart. Ook in Europese steden draagt dit aspect bij aan haar populariteit onder de meest radicale soennieten.
AKP
Wat betreft Turkse aanhangers van IS moet echter aan andere factoren worden gedacht dan vervreemding. Er staat met de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) immers al veertien jaar een regering aan het roer in Ankara die het als een van haar primaire taak beschouwt om het niet-seculiere soennieten zoveel mogelijk naar de zin te maken.
Dus moeten er andere oorzaken zijn waardoor sommige Turken ertoe gedreven worden om zich door de ideologie IS te laten inspireren tot het plegen van aanslagen. Daarbij dient gedacht te worden aan in Turkije levende fundamentalistische opvattingen.
Hizb ut-Tahrir
Begin deze maand organiseerde de fundamentalistische organisatie Hizb ut-Tahrir een door 5000 aanhangers bezochte bijeenkomst in Ankara. Uit de woorden van mediachef Mahmut Kar bleek dat Hizb ut-Tahrir naar een wederopstanding van het kalifaat streeft:
‘Ongelovigen die vijandig tegenover de islam staan meenden dat zij de islam in de diepte van de geschiedenis hadden begraven… We zijn hoopvol, enthousiast en gelukkig. 92 jaar na 3 maart 1924, de dag waarop het kalifaat werd afgeschaft, zeggen we luid en duidelijk dat we het kalifaat opnieuw op zullen richten; hier, naast het parlement.’
Hizb ut-Tahrir pleit ook voor de invoering van sharia. IS huldigt vergelijkbare standpunten, ook daar draait veel om kalifaat en sharia, wat een onplezierige associatie oplevert. Maar goed, vrijheid van meningsuiting, dus moet het mogelijk zijn om dit kenbaar te maken in een democratie. De AKP-regering vond het dan ook niet nodig om de bijeenkomst van Hizb ut-Tahrir te verbieden.
Academici
Als het om vrijheid van meningsuiting gaat gelden echter uiteenlopende criteria in Turkije. Zo kregen academici die een petitie ondertekenden waarin de regering opgeroepen werd een einde te maken aan de oorlog tegen de Koerdische PKK, met vervolging te maken. Drie van hen werden onlangs zelfs achter de tralies gesmeten, omdat ze zich aan ‘steun aan terrorisme’ schuldig zouden hebben gemaakt.
Op basis van dezelfde beschuldiging worden de leiders in het parlement van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) bedreigd met vervolging. Omdat zij in een democratisch kader naar autonomie voor de Koerdische gebieden streven, sluiten zij volgens de AKP aan bij de PKK, en daarmee bij ‘terrorisme’.
Gematigd islamisme
Volgens dezelfde redenering zou het aansluiten van Hizb ut-Tahrir bij voor IS kenmerkende opvattingen eveneens neer moeten komen op ‘steun aan terrorisme’. Maar zo werkt het dus niet, want daar maakt de AKP geen punt van. Aldus plaatst de AKP zelf vraagtekens bij haar bewierookte status van ‘gematigd islamistische’ partij. Sterker nog, de dubbele moraal van de AKP over vrijheid van meningsuiting benadrukt de vraag of ‘gematigd islamisme’ in een democratische context überhaupt mogelijk is.
Bovendien is het de vraag of de AKP op deze manier recht heeft om kritiek te uiten op België, omdat sympathisanten van de PKK daar werd toegestaan een tent op te zetten tijdens de onderhandelingen tussen Turkije en de EU, ten einde aandacht te vragen voor het Koerdische probleem. Dat gebeurde onder de vrijheid van meningsuiting, een recht waar in Turkije onder de AKP alleen fundamentalistische organisaties als Hizb ut-Tahrir zich dus volledig op kunnen beroepen. En dan hebben we het nog niet over de IS-vlaggen waar in Turkije hier en daar nog altijd vrolijk mee gezwaaid wordt…
Tegenstrijdig
Bij IS-aanslagen onderstreept de AKP telkens dat terrorisme een probleem is voor de wereld als geheel, dat alleen met een eensgezinde aanpak bestreden kan worden. Prachtig, er is geen enkele regering in de wereld die dat niet zegt. Het wordt echter tamelijk tegenstrijdig wanneer de AKP dezelfde wereld verantwoordelijk houdt voor aanslagen in Turkije.
Op de dag van de IS-aanslag in Brussel zei premier Davutoglu:
‘Er gaat een verraderlijk plan schuil achter de recente aanslagen. De aanslagen tegen Turkije worden gesteund door een kwaadaardige alliantie van sommige media, academici, politici en internationale actoren… Dit is een strijd voor onze onafhankelijkheid en onze toekomst…De as van het kwaad, die geweld en instabiliteit in Turkije willen veroorzaken, brengt deze terroristische groepen bijeen en mobiliseert hun civiele vertegenwoordigers. Journalisten, zogenaamde intellectuelen en politieke partijen die overgehaald werden om zich aan te sluiten bij de alliantie van het kwaad worden gemobiliseerd om een visie te coördineren over deze aanslagen. ’
Kortom, de aanslagen in Turkije zijn het werk van de boze buitenwereld, terwijl op geen enkele manier de hand in eigen boezem wordt gestoken. Terwijl daar met bijvoorbeeld een radicaal falend buitenlandbeleid toch all reden toe is.
Excuses dat ik me ertoe laat verleiden de verguisde vergelijking te maken, maar de woorden van Davutoglu doen me lichtelijk denken aan het gebral van de nationaalsocialistische propagandaminister Joseph Goebbels, die de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog voorhield dat ze geen keuze hadden, omdat ‘internationale actoren’ Duitsland wilden vernietigen.
Diffuus
Bij dergelijke uitspraken van AKP-politici valt verder altijd weer het diffuse taalgebruik op. Want wie zijn die ‘internationale actoren’? Nooit worden die specifiek genoemd. We kunnen er echter vanuit gaan dat de landen die tussen 2002 en 2007 zeer te spreken waren over de door de AKP betrachte hervormingen op het gebied van democratisering daartoe behoren.
Dit zijn niet toevallig echter ook de landen die het nu betreuren dat de periode van hervormingen tot een einde kwam en dat veel van wat destijds bereikt werd ondertussen terug is gedraaid. Kritiek in dit verband uit die landen leidt bij Davutoglu tot het verwijt van ‘steun aan terrorisme’, met als een van de weinige argumentatieve bewijzen een tent in Brussel…
Anti-Turks
Davutoglu zei verder dat:
‘terroristische organisaties deze aanslagen in Turkije kunnen plegen omdat ze zich gesteund weten door internationale mediagroepen die bekend staan om hun anti-Turkse vijandigheid.’
Het lijdt geen twijfel dat Davutoglu kritiek op zijn beleid (en vooral op dat van zijn patroon president Erdogan) als ‘anti-Turkse vijandigheid’ interpreteert. Onzin natuurlijk. Zeker zolang vijftig procent van de bevolking niet op de AKP stemt kan kritiek op die partij onmogelijk gelijk staan aan een anti-Turkse opstelling. Zelfs als de volle honderd procent op Davutoglu, Erdogan & Co. stemt gaat die vlieger niet op, want Turkije en de Turken zijn meer dan alleen politiek
Het is niet meer dan een goedkoop demagogisch trucje om kritiek op een partij te vertalen als haat jegens een land.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)
