Drie weken Turkije [COLUMN]

[Door Peter Edel/Istanbul] – Ga drie weken op vakantie en je merkt hoeveel er in betrekkelijk korte tijd kan gebeuren in de Turkse politiek. Op mijn vakantieadres kwam ik er niet aan toe om er een artikel over te schrijven, maar ik maakte wel een aantal notities. Hierbij een greep daaruit.

Gezipark
Over de eerste verjaardag van de bezetting van Istanbuls Gezipark kan ik kort zijn. Een herdenking op het nabijgelegen Taksimplein lag voor de hand. De regerende Partij voor Ontwikkeling en Rechtvaardigheid (AKP) staat demonstraties op Taksim echter niet meer toe. Met voorspelbare gevolgen: traangas en waterkanonnen tegen demonstranten die zich niet wilden laten tegenhouden door de politie. Het begint eentonig te worden.

Iemand vroeg wat er na een jaar van de Geziparkbeweging over is. In de tussenliggende tijd zijn er alleen maar redenen tot protest bij gekomen, zoveel is duidelijk. Maar wat zijn de mogelijkheden van een protestbeweging onder een repressief regime dat door een groot deel van de bevolking wordt gesteund?

Verleden jaar bestond nog de hoop dat de lager gesitueerde groepen op het Anatolische schiereiland zich bij het protest zouden aansluiten. Met de uitslag van de verkiezingen op 30 maart jl. vervloog die hoop. Zij die streven naar een betere mensenrechtensituatie en een gebalanceerde democratie in Turkije, moeten constateren dat de situatie zo vast zit als een huis.

Israël
In mei doken berichten op over onderhandelingen tussen Turkije en Israël over normalisering van de betrekkingen, die na de Israëlische aanval op het Turkse passagiersschip Mavi Marmara in 2010 tot een minimum werden teruggebracht.

Ankara stelde drie eisen: excuses, financiële compensatie voor de nabestaanden van de slachtoffers en een einde van de Israëlische blokkade van Gaza. Die excuses gaf Israël eerder al en wat betreft geld viel ook te praten. Toen premier Erdogan zich vervolgens bereid verklaarde om water bij de wijn te doen over de blokkade van Gaza, leek een toenadering aanstaande.

Een herstel van de betrekkingen kan positief uitwerken voor zowel voor Israël als Turkije. Transport van Israëlisch aardgas via Turkije is voor de zionistische staat een aantrekkelijk traject. Turkije zou door dat gas op zijn beurt minder afhankelijk worden van Rusland. Bovendien kan een deal met Israël Erdogans bezoedelde imago opkrikken in Brussel en Washington.

Een Turkse rechter vaardigde eind mei een arrestatiebevel uit omtrent een aantal hooggeplaatste Israëlische militairen, die vier jaar geleden betrokken waren bij het incident op de Mavi Marmara, en gooide daarmee onverwacht een dosis roet in het eten.

De regeringsgezinde Turkse columnist Rasim Ozan Kutahyali koos voor een bekende benadering van de AKP als het om onwelgevallige uitspraken van rechters gaat. Voor Kutahyali ging Erdogans aartsvijand, imam Fethullah Gülen, schuil achter het arrestatiebevel. Met de kennelijke bedoeling de toenadering tussen Israël en Turkije te saboteren.

Dat voor Gülen weinig middelen te ver gaan om de poten onder Erdogans stoel vandaan te zagen is een gegeven dat alleen nog door de imams volgelingen wordt ontkend. In die zin heeft Kutahyali een punt. Hij ging echter voorbij aan de goede banden tussen de Gülenbeweging en Israël. Het is onwaarschijnlijk dat Gülen die wil riskeren om Erdogan een hak te zetten. Op die manier zou hij zijn Amerikaanse gastheren ook zeker teleurstellen.

In ieder geval is sindsdien een oorverdovende stilte ontstaan over een toenadering tussen Israël en Turkije. In plaats daarvan kwam de Iraanse president Rouhani naar Ankara om de handelsbetrekkingen tussen Iran en Turkije een impuls te geven. Tussen neus en lippen liet Rouhani vallen dat hij de nucleaire ambities van Turkije steunt. Zullen ze in Israël niet blij mee zijn geweest.

Al-Nusra
Syrië blijft een breekpunt tussen Iran en Turkije. Aan Teheran zullen de berichten dat tegen al-Assad strijdende jihadisten de laatste jaren steun ontvingen uit Ankara zeker niet voorbij zijn gegaan. Vooral het aan al-Qaeda gelieerde al-Nusra werd in dat verband genoemd.

Toch zei Rouhani zich te verheugen op een samenwerking met Turkije bij de bestrijding van terrorisme in de regio. Kon hij zeggen omdat de Turkse regering al-Nusra toevallig een paar dagen voor zijn bezoek op de lijst van terroristische organisaties had geplaatst.

Toen de VS dat twee jaar geleden deden waren de Turkse protesten niet van de lucht. Maar toen meende de AKP nog dat al-Assad met hulp van al-Qaeda-achtigen binnen onafzienbare tijd vervangen kon worden door een regime dat aansloot bij haar neo-Ottomaanse droom.

Ondertussen zijn Erdogan & Co. met de neus op het feit gedrukt dat het westen vrede heeft met het aanblijven van al-Assad, omdat een fundamentalistisch bewind dat de regio naar de Middeleeuwen terug wil voeren, als bedreigender wordt ervaren.

Kan de nieuwe Turkse typering van al-Nusra als terroristische organisatie anders worden geïnterpreteerd dan het fiasco van het Syrië-beleid dat de AKP-regering de laatste jaren in de praktijk bracht?

Koerden
De problemen stapelen zich op voor Erdogan. Zijn eind 2012 met veel enthousiasme ontvangen vredesproces met de Koerden dreigt op een mislukking uit te lopen. Dat hij een wapenstilstand met de PKK wist te bewerkstelligen geldt zeker als een verdienste, maar de Koerdische separatisten hadden in ruil daarvoor meer verwacht. Bovendien groeide argwaan over de aanleg van nieuwe gendarmevestigingen. Die passen niet in het concept van decentralisatie van bestuur dat tot een vorm van Koerdische autonomie zou moeten leiden.

Vorige week werd in de provincie Diyarbakir gedemonstreerd tegen de nieuwe gendarmevestigingen. Tijdens een confrontatie werden twee Koerdische demonstranten doodgeschoten en raakten een aantal militairen gewond.

Toen een Koerdische jongeling vervolgens in een vlaggenmast van een luchtmachtbasis klom om de Turkse vlag naar beneden te halen, was de boot aan. Turkse nationalisten van verschillende pluimage stonden op hun achterste poten. Een lastige situatie voor Erdogan, die bij de presidentsverkiezingen in augustus geen stemmen wil kwijtraken aan de ultranationalistische Nationale actiepartij (MHP). Aan de andere kant wil hij de Koerden te vriend houden, omdat hij op hun steun rekent bij die verkiezingen.

De opstelling van de Koerden in deze is niet eenduidig. De tot levenslang veroordeelde PKK-oprichter Abdullah Öcalan en de Koerdisch georiënteerde Partij voor vrijheid en democratie (BDP) lijken door te willen gaan op het pad van onderhandelingen met de AKP. Cemil Bayik van de Unie van Koerdische gemeenschappen (KCK) meent echter dat Erdogan met het oog op de presidentsverkiezingen slechts tijd wil winnen via het vredesproces. Voor hem rest de Koerden weinig anders dan de strijd te hervatten. Bayik heeft weinig vertrouwen in de BDP. Direct contact met Öcalan heeft voor hem de voorkeur.

Tübitak
Er valt ook nog een ontwikkeling te vermelden in het corruptieschandaal dat Turkije de eerste maanden van dit jaar in de ban hield. In februari plaatsten volgelingen van Fethullah Gülen een telefoonopname op Youtube waarin Erdogan zijn zoon opdracht gaf om een grote hoeveelheid geld in veiligheid te brengen.

Volgens Erdogan was het een ‘montage’ en zelf hield ik aanvankelijk ook rekening met die mogelijkheid. Vooral omdat Gülens volgelingen er niet voor schromen om bewijzen te vervalsen. Het gefabriceerde bewijs dat Gülens aanklagers aanvoerden in de beruchte Ergenekon- en Balyozprocessen toonde dat haarfijn aan.

Pas na vier maanden stelde Tübitak, het technisch onderzoeksinstituut van de Turkse staat, vast dat het bewuste telefoongesprek een montage was. Zijn we er daarmee? Nee, zeker niet, want de door Erdogan ontketende heksenjacht ging ook aan Tübitak niet voorbij. De laatste maanden zijn daar tientallen medewerkers ontslagen. Wie in die situatie het gesprek tussen Erdogan en zoonlief authentiek noemt doet zijn carrière geheid de das om. Dat geldt zeker niet alleen voor Gülenvolgelingen.

Verder is het de vraag hoe capabel Tübitak nog is sinds de zuivering. De AKP heeft vaker problemen bij het invullen van belangrijke posten. Dat was ook precies de reden waarom Erdogan met Gülen in zee ging. Nu moet de AKP het zonder de opleidingsinstituten van de imam stellen en dat leidt tot bonte taferelen. Dat een belangrijke positie bij Tübitak thans bekleedt wordt door de voormalige directeur van de dierentuin in Ankara deed veel wenkbrauwen fronzen. Geen omstandigheden waarin van de oppositie verwacht kon worden dat zij zonder meer genoegen nam met het Tübitak-rapport. Deed men dan ook niet.

Mosul
Alles bij elkaar opgeteld waren het tijdens mijn vakantie een paar drukke weken in Turkije. Ik heb echter het donkerbruine vermoeden dat de komende weken daar niet voor onder gaan doen.

Op de dag waarop ik mijn notities van de afgelopen weken tot een artikel transformeerde, verscheen het nieuws dat de Islamitische staat voor Irak en Levant (ISIS) de stad Mosul in Irak heeft ingenomen. Daarbij nam ISIS in eerste instantie al 32 Turkse vrachtwagenchauffeurs in gijzeling. Een dag later werden na een inval bij het Turkse consulaat in Mosul 49 diplomaten en militairen naar het plaatselijke hoofdkwartier van ISIS afgevoerd.

Deze ontwikkeling is op het moment van schrijven nog erg vers. Nu bestaat echter al de indruk dat de AKP doof was voor een waarschuwing die aan de inval bij het consulaat in Mosul voorafging. Die waarschuwing kwam van MHP-parlementariër Sinan Ogan. Hij informeerde zijn collega’s van de AKP dat het consulaat in Mosul door ISIS omsingeld was en riep op tot actie van de regering. Ogan werd door AKP-parlementariërs onderbroken. Zijn waarschuwing was niet meer dan een ‘ongefundeerde beschuldiging’…

Peter Edel/Istanbul

Van Peter Edel verscheen onlangs De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen).

Volg Peter Edel op twitter.