Deze week viert de Neve Shalom Synagoge in Istanbul zijn zestigste verjaardag. In de wijk Galata/Sishane waar de synagoge is gevestigd, wonen tegenwoordig niet veel joden. Vroeger, in de Ottomaanse periode, was dat anders en ook in de eerste helft van de twintigste eeuw groeide het aantal joden nog in Galata. Destijds waren verschillende kleinere synagogen in het gebied gevestigd. In 1951 werd besloten deze samen te voegen tot een grote synagoge, met de Neve Shalom als gevolg. Het is tegenwoordig de belangrijkste synagoge voor de joodse gemeenschap in Istanbul. Er vinden reguliere gebedsdiensten plaats, maar ook huwelijken, besnijdenisfeesten en uitvaartdiensten. De meest druk bezochte uitvaartdienst was in 2001, na de moord op de joods/Turkse zakenman Üzeyir Garih. Zijn naam noemden we onlangs nog op deze pagina aangezien hij een rol speelde bij het bezoek in 1998 van de islamitische prediker Fethullah Gülen aan Paus Johannes Paulus II. Garih stelde Gülen verder voor aan Abraham Foxman, de leider van de ‘Anti-Defamation League of B’nai B’rith’, een organisatie die critici van de staat Israël graag van het etiket antisemitisme voorziet. De moord op Üzeyir Garih is later in verband gebracht met Ergenekon, het netwerk dat voornemens was de AK-partij regering omver te werpen.
De Neve Shalom was doelwit van verschillende terroristische aanslagen. Daarom is de synagoge tegenwoordig zwaar beveiligd, wat niet wegneemt dat belangstellenden het gebedshuis kunnen bezoeken. De laatste aanslag vond plaats in 2003, op de dag waarop ook de Britse HSBC-bank en het Britse consulaat in Istanbul met zware bommen werden bestookt. Bovendien werd toen ook een bomaanslag gepleegd op de Bet Israël synagoge in de wijk Sisli van Istanbul. Aanvankelijk werd er niet aan getwijfeld dat een cel in Turkije van de terreurgroep Al-Qaeda verantwoordelijk was. Daar begon verandering in te komen nadat de politie documenten vond in verband met ‘Operatie Balyoz’, een samenzwering in 2003 binnen de Turkse strijdkrachten die eveneens tot het omverwerpen van de AK-partij regering had moeten leiden. Volgens de aangetroffen documenten wilden de militairen via een aaneenschakeling van geweld zoveel chaos ontketenen dat een militaire staatsgreep het logische vervolg zou zijn. Onder de aangetroffen documenten bevond zich een kaart van Istanbul waarop de Bet Israël en de Neve Shalom synagogen met een pen omcirkeld waren, wat suggereert dat beide gebedshuizen als doelwit waren geselecteerd door de militairen. Verder is al vaker verondersteld dat leden van de Turkse vertakking van al-Qaeda afkomstig waren uit Hizbullah. En het is geen groot geheim dat deze islamitische terreurgroep in hoge mate geïnfiltreerd werd door militaire organisaties in Turkije. Die infiltratie hield verband met de oorlog van de Turkse overheid tegen de Koerdische bevrijdingsbeweging PKK. De connectie tussen militairen en kringen die voorheen aan Hizbullah waren verbonden zou zich later echter ook in andere richtingen gemanifesteerd kunnen hebben.
Het is eerder voorgekomen dat aanslagen op joodse doelen uiteindelijk in een andere richting wezen dan aanvankelijk werd aangenomen. Dat was het geval met de aanslagen begin jaren vijftig op joodse doelen in Irak. Destijds wees alles op een islamitische achtergrond, maar later doken aanwijzingen op dat de Mossad er achter schuilging. Doel van deze Israëlische inlichtingendienst was het verjagen van joden uit Irak naar Israël, waar men hem hen graag zag komen om het zware werk te doen waar de Ashkenazische elite zich te goed voor voelde.
Tenslotte: in Istanbul zijn de woorden Neve Shalom (‘oase van vrede’) verbonden aan de in dit artikel beschreven synagoge, maar in Israël/Palestina kent men er ook een andere betekenis van. Daar is Neve Shalom de naam van een dorp tussen Tel Aviv en Jeruzalem, waar zowel Palestijnen en Israëliërs wonen. Zij kwamen in de jaren zeventig tot het initiatief om aldus aan te tonen dat een vreedzame samenleving van joden en moslims geen onmogelijkheid is. De Neve Shalom synagoge in Istanbul kent die betekenis in feite ook, als een joods gebedshuis in een stad die eeuwenlang het bolwerk van de islam was, maar waar joden in vrede en veiligheid konden wonen. Het is erg jammer dat de verschillende aanslagen op de Neve Shalom synagoge dit beeld hebben verstoord.
(Peter Edel/Istanbul)
of de AKP ook echt werk maakt met het opdoeken van paramilitaire, nationalistisch militaristische leger eenheden met het doel een transparante democratie te verstevigen blijft natuurlijk de vraag. De richting is goed, maar het lijkt er soms op dat men niet al te ongewenst ‘collateral damage’ maakt in AKP kritische journalistieke kringen…desalniettemin moet de ingeslagen weg worden vervolgd. Turkije kan geen speeltuin meer zijn van militaristische enge nationistische belangen van fossiele typpjes uit het verleden…