Turkije en Iran komen tot overeenkomst over Koerden in Syrië (COLUMN)

0
42

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Een half jaar geleden wees ik op een column van de Turkse journalist Ibrahim Karagül, de hoofdredacteur van de regeringsgezinde krant Yeni Safak. Volgens Karagül, die de reputatie heeft een spreekbuis te zijn van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, koesterde het land van de ayatollahs plannen om Mekka te veroveren.

Iran hield er volgens Karagül ‘imperialistische dromen’ op na, legde de fundamenten voor een islamitische burgeroorlog, en blokkeerde de Turkse plannen in de regio. ‘Via Syrië valt Iran Turkije aan, zoals het vanuit Saoedi Arabië Jemen aanvalt,’ schreef Karagül. Het was duidelijk, hij gooide modder naar Iran en hield zo het regime in Riyad de hand boven het hoofd.

Transformatie

Althans, dat deed hij een half jaar geleden, want ondertussen denkt Karagül heel anders over Iran. In een recente column schreef hij:

‘De Turkse Republiek wordt geconfronteerd met de grootste bedreiging in haar geschiedenis. Omdat het voor het eerst geconfronteerd wordt met een multinationaal front. Daarom is het noodzakelijk om tot bredere, diepere en langdurige overeenkomsten te komen met Iran, Rusland en (het regime in) Damascus.’

Kortom, Iran maakte voor Karagül binnen een half jaar tijd een transformatie door van het kwaad in zijn puurste vorm tot een potentiële bondgenoot. Nu is er in die zes maanden ook wel het een en ander gebeurd. Meer dan genoeg om de verhoudingen binnen de regio danig door elkaar te schudden.

Zo waren er de maatregelen van onder andere Saoedi Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten tegen Qatar, het enige land in de buurt waar Turkije optimale betrekkingen mee onderhoudt.

Dat laatste komt omdat Qatar evenals Turkije, doch in tegenstelling tot de rest van het Midden-Oosten, aan de kant van de Moslimbroederschap staat. Die rest is uiteraard niet blij met de pro-Qatar opstelling van Turkije.

Verder wordt Qatar door Saoedi Arabië etc. verweten wat al te knus te zijn met het daar als aartsvijand beschouwde Iran. Ook om die reden werd Qatar echter niet in de steek gelaten door Turkije.

Mohammed Bagheri

Wat deze factoren voor de hand deden liggen gebeurde: de afstand tussen Ankara en Teheran werd kleiner – wat de afstand met Riyad onherroepelijk groter maakte.

Vorige week bracht de opperbevelhebber van de Iraanse strijdkrachten, Mohammed Bagheri, een driedaags bezoek aan Turkije. Bijzonder, want zoiets gebeurde niet eerder sinds de revolutie in Iran van 1979. Bagheri sprak onder andere met zijn counterpart Hulusi Akar en inlichtingenchef Hakan Fidan.

In een verklaring werd een uitbreiding van militaire samenwerking aangekondigd. Verder werd bekend gemaakt dat Erdogan een bezoek aan Teheran zal brengen.

YPG/PYD

Vanwaar al die plotselinge warmte tussen Iran en Turkije? Enerzijds als gevolg van de crisis rond Qatar, maar daarnaast is vooral de gewapende vleugel (YPG) van de pro-Koerdische Democratische Eenheidspartij (PYD) in Syrië het lijdend voorwerp in deze.

Gesteund door de VS strijdt de YPG/PYD in Syrië tegen de Islamitische Staat (IS), waarbij de Koerdische militie veel territorium heeft weten te veroveren. Tot ongenoegen van Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP), waar de vrees leeft dat de Koerdische autonomie die zo in Noord-Syrië aan het ontstaan is een bedreiging zal worden voor Turkije. Vooral omdat YPG/PYD banden onderhoudt met de PKK in Turkije

In Iran verheugt men zich evenmin op Koerdische autonomie in Syrië, wat een doorbraak van de eerste orde zou betekenen voor de Koerdische zaak. Het zou de Turkse Koerden een hart onder de riem steken, maar de geest van overwinning zou ook over kunnen waaien naar Iran, waar de PKK met de organisatie PJAK een vertakking kent.

Donald Trump

Erdogan hoopte dat Donald Trump bij zijn aantreden als U.S. President een einde zou maken aan de onder Barack Obama ontstane samenwerking tussen het Pentagon en de YPG/PYD. Maar wat Erdogan ook ondernam om zijn Amerikaanse collega te overtuigen, die zette het beleid van zijn voorganger op dit punt voort. Al is het op basis van andere beweegredenen dan Obama, want Trump zou de YPG/PYD als een belangrijke pion beschouwen in een scenario waarin het tot een Amerikaanse aanval op Iran komt.

Geen situatie waarin veel sympathie voor de Syrische Koerden te verwachten valt in Teheran. Het gevolg van Trumps spierballentaal is uiteraard dat men daar in tegenstelling tot onder Obama, beducht aan het worden is voor een Amerikaanse aanval. Daar vinden de Iraniërs de AKP-regering, die meent dat westerse machten onder aanvoering van de VS, en met behulp van PKK/YPG/PYD, Turkije aan stukken willen slaan.

Wladimir Poetin

De negatieve gevoelens over de VS in Iran en Turkije nemen niet weg dat beide landen erg verschillende relaties hebben met Washington. Turkije is per slot van rekening een NAVO-partner van de VS en Iran absoluut niet. Dat kan een hindernis worden, maar er zijn meer redenen om aan te nemen dat een nauwere samenwerking tussen Iran en Turkije niet zo’n lang leven beschoren zal zijn als Ibrahim Karagül nu hoopt.

Turkije zou graag zien dat Iran zich inzet om het regime van Al-Assad in Damascus tegen de YPG/PYD te keren. Lastig, want al-Assads bondgenoten in Moskou zouden dat waarschijnlijk liever niet zien. Erdogan vangt dan ook niet alleen bot bij Trump over de YPG/PYD, maar ook bij de Russische president Wladimir Poetin. De Russen menen er goed aan te doen meer dan on speaking terms met de Syrische Koerden te blijven, omdat ze hun belang in de regio onderkennen. Moskou gaat ook niet uit hun dak van door Turken en Iran gewekte schrikbeelden over een autonoom Koerdische gebied in Syrië.

Referendum/KRG

Dus bleef alleen Iran voor Turkije over om mee tot een bondgenootschap tegen de YPG/PYD te komen. Iran zou op zijn beurt graag Turkse inspanningen zien om het referendum over onafhankelijkheid te voorkomen dat de Koerdische regionale regering (KRG) in Irak in het vooruitzicht heeft gesteld. Teheran wil geen Koerdische onafhankelijkheid of autonomie voor Koerden. Waar dan ook; niet in Syrië, maar ook niet in Irak.

Erdogan heeft zich tegen het referendum van de KRG uitgesproken, maar erg overtuigend klonk het niet. Volgens de columniste Amberin Zaman zegt hij het vooral om de nationalisten binnen zijn aanhang te plezieren. Erdogan kent redenen om niet zo hard te lopen ten einde aan deze wens van Iran gehoor te geven. In 2013 kwam de AKP immers tot een overeenkomst met de KRG over de leverantie van aardgas. Mede daardoor is de verstandhouding tussen Ankara en de KRG, ondanks dat er in het afgelopen jaar meningsverschillen de kop opstaken, doorgaans goed.

Kandil-bergen

Ook dat laatste kan een hindernis worden bij een nauwere samenwerking tussen Iran en Turkije. De Iraanse opperbevelhebber Bagheri kon dan verklaren dat beide landen het eens zijn over hun afkeuring van een referendum in Irak over Koerdische onafhankelijkheid, maar dat lijkt eerder wishful thinking. Om de neuzen wat dat betreft in dezelfde richting te krijgen moet er nog heel wat gebeuren.

Maar hoe dan ook, op 21 augustus, kort voordat hij op reis ging voor een bezoek aan Jordanië, suggereerde Erdogan dat het tot een samenwerking met Iran zou kunnen komen bij een aanval op de Kandil-bergen van Noord-Irak, waar zich het hoofdkwartier van de PKK bevindt.

Niets uitgesloten

Geen omstandigheden waarin we nog van Ibrahim Karagül hoeven te verwachten dat hij Iran als het kwaad in de regio beschrijft, zoals hij dat een half jaar geleden deed in Yeni Safak. Hoewel, wie weet hoe het over een half jaar gesteld is met de verhoudingen in de regio. Zoals gesteld is daar de laatste zes maanden veel in veranderd.

Maar wie zegt dat dit niet nogmaals kan gebeuren? Aan de tegenstelling tussen het sjiitische Iran en het soennitische Saoedi Arabië komt geen einde, maar verder is niets uitgesloten. Een nieuwe ruzie tussen Iran en Turkije evenmin, en daarmee een einde van de nu nog prille samenwerking. De contouren van de oorzaken zijn zoals beschreven nu al herkenbaar.

Vooralsnog lijkt het er echter op dat Iran en Turkije de krachten trachten te bundelen tegen de YPG/PYD en de PKK. Dat zat er aan te komen. Vandaar dat het met terugwerkende kracht gevolgen heeft. De YPG/PYD zou nu namelijk steun kunnen vinden bij Saoedi Arabië. De eerder genoemde columniste Amberin Zaman suggereerde dat Saoedi Arabië vorig jaar al de hand had in een opleving van de Koerdische opstand in Iran, die vanuit de bergen in Irak werd gecoördineerd.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here