Geen sterker tegengif tegen nazisme dan het besef over een fout verleden (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Na volop van mijn rustpauze genoten te hebben kruip ik met frisse tegenzin achter de computer. Er is in de tussenliggende tijd zeker het een en ander in en rond Turkije gebeurd dat aandacht behoeft, maar laten we beginnen met waarmee we vorige week eindigden: het artikel Moslims en de nazi’s; nader beschouwd. Zo te zien ging dit niet onopgemerkt aan de lezers van Turksnieuws voorbij, want er kwamen een aantal reacties op binnen. We beschouwen er een paar.

Maho

Volgens een lezer die zich van de naam ‘Maho’ bedient stemde vijftien procent van de Nederlanders op de met de nazi’s collaborerende NSB. Uiteraard heeft Maho het recht om zijn mening kenbaar te maken. Hij heeft zelfs het recht om onwaarheden te verkondigen. Hij moet er in dat geval alleen op rekenen dat hij van repliek wordt gediend door andere lezers, alsmede door mij persoonlijk.

Dat gebeurde dan ook, en zo werd Maho er aan herinnerd dat zelfs toen de NSB in 1935 de meeste stemmen haalde, deze weerzinwekkende partij onder de acht procent bleef steken. Ook in Limburg en Drenthe, waar de NSB de meeste stemmen haalde, kwam de club van Anton Mussert nog niet aan de vijftien procent. Maho, dat percentage kreeg de NSB dus nooit.

Leden

Hoe Maho dacht ermee weg te komen met een dergelijke ongefundeerd bewering is me een raadsel, want als lezers de cijfers niet uit het hoofd weten op te dreunen, hebben ze die in twee minuten op internet gevonden.

In 1939, bij de laatste verkiezingen voor het uitbreken van WOII, bleef er van die bijna acht procent van de NSB nog geen vier over. Daarentegen nam het aantal leden toe, ook tijdens de oorlogsjaren. Dat waren er in 1941 ruim 75.000.

Dit zijn door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie verstrekte cijfers. Maho zal daar wellicht vraagtekens bij plaatsen, want zoals hij schrijft wordt de geschiedenis door de overwinnaars geschreven. Dat zal vaak opgaan, maar ik stel daartegenover dat WOII meer verliezers dan winnaars kende. Nederland kan gezien de geleden verliezen onmogelijk een winnaar genoemd worden, zoveel staat vast. Nog een onzinnige opmerking dus van Maho.

Schaamte

Belangrijker dan cijfers ten aanzien van de relevantie van de uitspraak ‘nazaten van nazi’s’, is hoe het nageslacht van NSB-ers over het oorlogsverleden van hun voorouders denkt. Een mens kan zijn voorouders immers niet kiezen en het kind is niet verantwoordelijk voor de daden van de vader.

Dat laatste verandert wanneer dat kind weigert de daden van de vader onder ogen te zien. Maar is dat het geval? Hoeveel Nederlanders zijn er die de foute opstelling van het voorouders tijdens de oorlog vergoelijken? Op de uitspraken van een handjevol dwaze neonazi’s gebeurt dat niet. In plaats daarvan zie ik alleen maar schaamte.

Armeense kwestie

Toch een verschil dan tussen Nederland en Turkije. Het is aardig dat Maho zelf de ‘Armeense kwestie’ noemt, want als het om schaamte in dat verband gaat liggen de verhoudingen tussen Nederlanders en Turken precies omgekeerd.

In plaats van schaamte zie ik in de Turkse context veel vaker een krampachtig zoeken naar argumenten tot ontkenning, of zelfs tot een rechtvaardiging omtrent de ‘gebeurtenissen van 1915’. Of die de term ‘genocide’ rechtvaardigen laat ik hier in het midden, maar het is een gegeven dat honderdduizenden mensen werden vermoord, alleen vanwege hun etnisch/religieuze achtergrond.

Les uit het verleden

Als we de overheersende opstelling in Turkije ten opzichte van de ‘Armeense kwestie’ naar Nederland verplaatsen, zouden we zien dat verreweg de meeste kinderen en kleinkinderen van NSB-ers de beslissing van hun ouders of grootouders rechtvaardigen om op de partij van Anton Mussert te stemmen. Zoals gesteld wijst niets in die richting, integendeel. Maho projecteert zijn eigen mentaliteit op die van anderen.

Of je moet de weigering van de Nederlandse regering om Turkse ministers propaganda te laten maken voor antidemocratische praktijken als een hang naar nazisme zien, zoals president Erdogan dat doet. In die beslissing van Den Haag lees ik zelf echter veel eerder een les uit het verleden.

Tegengif

Er is geen sterker tegengif tegen nazisme dan een ‘nazaat van een nazi’ te zijn. Ik prijs de Turken gelukkig dat hen dit tegengif bespaard is gebleven, maar het verklaart tegelijkertijd voor een belangrijk deel waarom meer dan vijftig procent onder hen nu meegaat in een massahysterie die aan de jaren dertig doet denken.

Nergens is men ruimer van dit tegengif voorzien dan in Duitsland. Dat verklaart waarom de dreiging die van de massahysterie in Turkije uitgaat nog beter herkend wordt door Duitsers dan door Nederlanders.

Klikcultuur

Maho gaat maar door met zijn kreten. ‘Aan de basis van die 250.000 Nederlandse oorlogsdoden stonden hoofdzakelijk Nederlandse NSB-ers’, schrijft hij. Dus de nazi’s in Duitsland hadden daar maar in beperkte mate mee te maken? Zou Maho even kunnen laten weten waar hij deze wijsheid op baseert? Komt het uit dezelfde bron als die vijftien procent stemmen voor de NSB? Heet die bron misschien zijn grote duim?

Zeker, er waren Nederlanders die verraad pleegden door hun Joodse landgenoten bij de nazi’s aan te geven. Brengt me bij de vraag of dit in Turkije niet was gebeurd wanneer men daar met de nazi’s in zee was gegaan, zoals de pan-Turkisten graag hadden gezien. Zou het er dan tot een vergelijkbare klikcultuur zijn gekomen die we nu tot ver buiten Turkije zien ten opzichte van Erdogans tegenstanders?

Varlik Vergisi

De oprichter van de Turkse Republiek, Mustafa Kemal Atatürk, bood Joodse intellectuelen en kunstenaars uit Duitsland een uitwijkplaats. Daarnaast spanden een paar Turkse diplomaten zich in om Joden te redden.

De andere kant van de medaille leert dat het in 1934 al tot een anti-Joodse pogrom kwam in West-Turkije en dat Joden tot de minderheden behoorden die zwaar werden getroffen door een speciale belastingplicht (Varlik Vergisi) die tijdens de oorlogsjaren werd ingevoerd. Wie niet in staat was om te betalen ging naar een werkkamp, waar het er niet best aan toeging. Veel Joden hielden het daardoor voor gezien in Turkije en vertrokken.

Dit zijn van die feiten waardoor ik er niet aan moet denken hoe het de Turkse Joden vergaan was wanneer de besprekingen van de pan-Turkisten met de nazi’s een aansluiting van Turkije tot Duitsland als gevolg hadden gehad.

Onderduikadres

Waar Maho verder totaal aan voorbijgaat is dat 25.000 Joden een onderduikadres wisten te vinden bij Nederlanders. Naast het verraad door foute Nederlanders is dat ook een feit, maar Maho vergeet dat voor het gemak maar even.

Over eenzijdigheid gesproken. En dan verwijt hij mij alleen negatief over Turkije te schrijven. Ja, ik weiger de mensenrechtenschendingen onder de AKP achter mooie autowegen, bruggen en tunnels te verbergen.

Maho behoort wat mij betreft tot hetzelfde soort als de foute Nederlanders die de misdaden van de nazi’s bagatelliseerden omdat Hitler van die prachtige Autobahnen liet bouwen.

Oppleuren

Maho brengt ook de ‘oppleuren’ kwestie in stelling. Heb ik al vaker gezien in reacties van lezers die sympathiseren met de in Turkije regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Als ze dat doen naar aanleiding van wat anderen in dit verband hebben geschreven mogen ze wat mij betreft hun gang gaan, maar onder mijn artikelen geeft het slechts blijk van een gebrek aan argumenten.

Ik heb zelf namelijk nooit, met ook maar een enkel woord, geschreven dat Turkse Nederlanders aan de kant van de AKP naar Turkije zouden moeten vertrekken als ze denken daar een beter leven te kunnen hebben dan in Nederland.

Tot de vraag waarom ze dat niet doen ben ik evenmin gekomen. Om de simpele reden dat ik weet hoe complex de redenen kunnen zijn waardoor iemand tot de beslissing komt om op een bepaalde plaats op aarde te wonen en te blijven wonen. Zolang ik die redenen niet ken kan ik daar geen uitspraken over doen.

In het denkbeeldige geval waarin Maho, of welke AKP-Turk dan ook, ooit in Nederland onder druk wordt gezet om het land te verlaten, zal ik vooraan staan om zijn recht te verdedigen te wonen waar hij wenst, alsmede zijn recht om kritiek te uiten op waar het volgens hem aan schort in Nederland.

‘Positiviteit’

Ondertussen kent Maho zich het recht toe om te oordelen dat een buitenlander die perioden in Turkije verblijft en kritiek heeft op de AKP maar ‘op moet pleuren’. Veel schever kan niet. Val een andere lastig met deze hypocrisie, maar niet mij.

Over de door mij benoemde negatieve feiten omtrent de AKP schrijft Maho: ‘om die te vinden in de enorme berg positiviteit in Turkije moet hij nog enorm zijn best doen ook’ (echt, hij schreef het…). Nee, Maho, dat gaat vanzelf. Ik hoef er alleen maar voor te luisteren, naar die andere vijftig procent; de Turken die zich in tegenstelling tot jou aan de massahysterie weten te onttrekken en voor wie die ‘enorme berg positiviteit’ daardoor in geen velden of wegen te bekennen is. Moeten die ook maar uit Turkije ‘oppleuren’? Wie weet, Maho’s goeroe houdt vol dat wie niet op de AKP stemt onmogelijk een echte Turk kan zijn, dus ik sta nergens van te kijken.

Tolga

Tot zover Maho. Begrijp me niet verkeerd. Ik wens geen discussie met hem. Ik denk in plaats daarvan dat de discussie over hem zou moeten gaan, maar die kant ging het gelukkig aardig op in de reacties.

Naast de rij reacties van Maho’s kant was er een van een lezer met de naam ‘Tolga’. Daarin wordt terecht gesteld dat ik in plaats van ‘pan-turanisme’ ‘turanisme’ had moeten schrijven.

Verder vindt dat Tolga dat ik Nuri Killigil niet met Mussert mag vergelijken. Kennelijk ziet Tolga het feit dat Nuri tegen Rusland vocht als excuus voor zijn aansluiting bij de nazi’s. Neem me mijn gebrek aan nuance niet kwalijk, maar ik zie als kind van een moeder die zwaar onder nazi-Duitsland heeft geleden geen enkel excuus voor collaboratie met nazi’s. Of Nuri dat nu deed, of Mussert; even fout, punt uit. Trouwens, moet ik hier de conclusie aan verbinden dat Tolga even vergevingsgezind is ten opzichte van foute Nederlanders die voor de nazi’s aan het Oostfront vochten?

Kees

Tenslotte nog iets over een opmerking van lezer ‘Kees’. Volgens hem besloten de nazi’s pas drie maanden na de ontmoeting tussen grootmoefti al-Hussaini en Hitler, tijdens de Wannsee conferentie, tot de Holocaust.

Kees schrijft zelf al ‘dat na de Duitse inval in de Sovjet-Unie in juni 1941 de moordpartijen op Joden al in volle gang waren.’ Dat is helemaal waar. Bovendien weten we dat SS-chef Reinhard Heydrich op 31 juli 1941 een beleidslijn ontving over ‘de totale oplossing van het Joodse vraagstuk’ en dat er al concentratiekampen werden gebouwd voor de Wannsee conferentie. Tegenover al-Hussaini bevestigde Hitler ook dat de beslissing om de Joden massaal te vermoorden al was genomen.

Ik wijs Kees op het boek De Hakenkruistocht van Arno Mayer. Daaruit komt naar voren dat de Wannsee conferentie niet ging over het besluit tot de Jodenmoord, maar over de manier waarop die vorm zou krijgen. De discussie ging daarbij tussen de ideologische en meer praktisch ingestelde nazi’s.

De eerste groep vond dat de Joden zo snel mogelijk uit de weg geruimd moesten worden. De tweede groep wilde de Joodse gevangenen eerst producten laten maken die de Duitse oorlogsmachine nodig had, om hen uiteindelijk alsnog te vermoorden. Een definitieve keuze daartussen lijkt nooit te zijn genomen, maar beide uitgangspunten kregen een uitwerking. Er waren vernietigingskampen, waar Joden direct na aankomst de gaskamer in gingen. Daarnaast was er Auschwitz dat een combinatie was van een werkkamp en een vernietigingskamp.

Na drie artikelen over dit onderwerp denk ik dat we aan iets anders toe zijn…

PS
Op advies van een lezer – waarvoor dank – heb ik de titel van dit artikel aangepast.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)