Istanbul/Peter Edel (ANALYSE) – Peilers spreken elkaar ook deze week nog tegen over de uitslag van het referendum komende zondag in Turkije. Daardoor blijft het afwachten. Maar tot welke conclusie te komen wanneer het percentage ja-stemmen slechts een paar procent hoger uitvalt dan de nee-stemmen? De na de mislukte staatsgreep van vorig jaar ingevoerde noodtoestand kan dan heel goed de doorslaggevende factor zijn geweest bij de overwinning voor president Erdogan en zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP).
Zo kunnen voorstanders van een presidentieel systeem dankzij een onder de noodtoestand doorgevoerde wet aanmerkelijk meer campagne voeren op TV dan tegenstanders. Bovendien kunnen critici maandenlang zonder tenlastelegging worden opgesloten. Voor een autocratisch bestuur dat zijn wensen aan de stemmers op wil leggen zijn dat geen geringe voordelen bij een referendum.
Mehmet Disli
De noodtoestand dient vele doelen, maar het vinden van antwoorden op de vragen waar de couppoging nog altijd door omgeven is, behoort daar niet toe. Eerder schreef ik al over de merkwaardige gedragingen van Hakan Fidan, de chef van de nationale inlichtingendienst MIT, op de dag van de couppoging. Die van opperbevelhebber Hulusi Akar op dezelfde dag mogen er echter ook zijn.
De coupplegers brachten Akar op de avond van 15 juli naar de luchtmachtbasis Akinci, waar hij naar eigen zeggen onder druk werd gezet om een verklaring te ondertekenen. Akar weigerde, waarna zijn secretaris, generaal-majoor Mehmet Disli, de loop van een pistool op zijn hoofd zette.
Als het inderdaad zo ging kan het niet anders dan dat Disli tot de coupplegers behoorde. Daarom zou je verwachten dat Akar hem na het verijdelen van de couppoging direct in de boeien liet slaan. Niet dus.
Cankaya-paleis
In plaats daarvan vloog Akar samen met een ongeboeide Disli naar Ankara. Toen ze naast elkaar van de helikopter wegliepen om op weg te gaan naar het Cankaya-paleis van premier Yildirim, werd een foto gemaakt die tot veel vragen leidde in Turkije.
Nog vreemder is dat Disli in het crisiscentrum van het Cankaya-paleis aan het werk ging alsof Akar tegen die tijd vergeten was dat hij hem kort daarvoor nog met de dood had bedreigd.
Tijdens die werkzaamheden, waarvan de aard niet bekend is, had Disli onder andere contact met zijn broer. Deze Saban Disli is vicefractievoorzitter in het parlement van de AKP (1).
Volgens de regeringsgezinde columnist Abdulkadir Selvi sprak Disli in die uren verder met verschillende andere mensen van de AKP. Op zich verklaarbaar, want Disli stond voorheen bekend als een graag geziene gast bij de regeringspartij. Die avond en nacht vroegen ze hem wat er gaande was. Volgens Selvi antwoordde Disli hen dat het niet veel voorstelde.
Niet ultrageloofwaardig
Pas zeven uur later werd Mehmet Disli door een politieagent aangehouden, waarna een rechter zijn arrestatie gelaste. De grote vraag is waarom dat niet veel eerder gebeurde.
De vreemde gang van zaken maken Akars verklaring over wat hij die avond op de Akinci-luchtmachtbasis meemaakte niet ultrageloofwaardig. Loog hij over Disli dan ontstaat de vraag in hoeverre hij verder de waarheid sprak. Zoals over het voorstel dat hij van een andere couppleger, luchtmacht brigadegeneraal Hakan Evrim, ontving om een telefoongesprek met imam Fethullah Gülen te hebben. Belangrijk, want dit deel van Akars verklaring vormt voor de AKP de hoeksteen van de beschuldiging dat Gülen opdracht gaf tot de couppoging.
Het had in ieder geval voor de hand gelegen dat Akar aan de tand was gevoeld over de vraag waarom hij Disli niet direct liet aanhouden. Maar niets daarvan. Toen Disli door een aanklager werd verhoord vond deze het niet nodig om Akar die vraag te stellen.
Commissie Petek
Een bont gezelschap legde verklaringen af voor de naar aanleiding van de couppoging in het leven geroepen commissie Petek. Van de voormalige politiechef en minister Mehmet Agar, tot en met de Russische ultranationalist Alexander Dugin, die ooit een lofbetuiging afstak over de Jodenmoordenaar Reinhard Heydrich. Akar was echter in geen velden of wegen te bekennen toen de commissie Petek de getuigenis aanhoorde. De AKP voorkwam dat hij en MIT-baas Fidan iets zouden verklaren.
Na 141 personen te hebben gehoord kwam in december een einde aan de zittingen van de commissie Petek. Voorzitter Resat Petek, die in het dagelijks leven volksvertegenwoordiger is namens de AKP, beloofde die maand dat een onderzoeksrapport zo snel mogelijk zou worden gepresenteerd.
Ondertussen is dat rapport er echter nog steeds niet. Er is zelfs nog niets op papier gezet, zei volksvertegenwoordiger Aytun Ciray, die namens de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) zitting heeft in de commissie. Ciray merkte verder op dat geen juridische specialisten van de andere partijen bij het opstellen van het rapport worden betrokken. In plaatst daarvan wordt dat aan regeringsvertegenwoordigers overgelaten. De andere partijen blijven zo in het ongewisse.
Een van de door Petek genoemde redenen voor het oponthoud is dat hij het te druk heeft met de campagne van de AKP voor het referendum. Zo liggen de prioriteiten dus. De 249 slachtoffers van de couppoging zijn voor de AKP een belangrijk propagandapunt bij het referendum, maar duidelijkheid over de factoren die tot hun dood leidden mag best even wachten.
Vragen
Petek is echter eerlijk genoeg om toe te geven dat een onderzoeksrapport zonder verklaringen van Fidan en Akar het publiek minder zal bevredigen. Daarom heeft hij vragen over hun handelen naar de generale staf en MIT gestuurd. Antwoord kreeg hij niet.
Als dat zo blijft zullen volgens Petek mogelijk mediaberichten over het handelen van Fidan en Akar op 15 juli in het rapport worden opgenomen. Aangezien Petek aan de AKP verbonden is zullen dat naar alle waarschijnlijkheid dan echter geen berichten uit regeringskritische media zijn. Dat zal me een rapport worden…
Afspraak
De laatste ontwikkeling in dit verhaal is dat Mehmet Disli vanuit de gevangenis van zich liet horen. Hij ontkende bij hoog en bij laag betrokken te zijn geweest bij de couppoging. Was dat wel het geval geweest dat had Akar hem nooit zeven uur in het Cankaya-paleis laten werken, zei hij. Daar heeft hij een punt.
Disli had nog een ander argument waardoor het volgens hem uitgesloten is dat hij iets hij iets met de couppoging van doen had. Hij zegt dat in de agenda van Erdogan voor 18 juli een afspraak met hem stond genoteerd. Naar zijn zeggen om overleg te voeren over ‘466 projecten, waaronder de ‘strategische transformatie van de Turkse strijdkrachten’.
Nu kan Disli veel beweren, maar hij zei ook dat die afspraak met Erdogan door zijn broer Saban werd gemaakt en dat die daar over kan getuigen. Zo zet Mehmet Disli niet alleen Akar en de AKP, maar ook zijn broer voor het blok.
Het moet natuurlijk nog blijken of Saban Disli daarover gaat getuigen, maar indien het zo ver komt kan hij kiezen tussen het verraden van zijn broer of Akar. Geen eenvoudige keuze. Familiebanden wegen zwaar voor Turken, maar beschermt hij zijn broer dan heeft hij niet alleen een probleem met Akar, maar zeer waarschijnlijk ook met Erdogan.
Akar is sinds de couppoging Erdogans vaste metgezel geworden, in uniform dan wel in burger. Betekent dit dat de opperbevelhebber het volledige vertrouwen geniet van de president? Kan zijn, maar ‘keep your friends close, but your enemies even closer.’
Gezicht
De indruk dat iets verborgen wordt gehouden kan alleen door een struisvogel ontkend worden. In Europa zal dit als een bevestiging worden gezien voor de daar alom levende aanname dat Erdogan de couppoging in scene zette in het kader van zijn onbedwingbare ambitie naar alleenheerschappij. Zoals het begin van dit artikel aangaf is Erdogan ook zeker de grote winnaar van de couppoging. Dat wist hij die bewuste avond zelf al. Niet zomaar noemde hij de couppoging toen een geschenk van God.
Het door juristen vaak gehanteerde principe waarin hij die het meest profiteert van een misdaad de vermoedelijke dader is, vormt op zich echter geen bewijs. Bovendien was er het gezicht van Erdogan toen hij op die avond via FaceTime de bevolking toesprak op het nieuwskanaal CNN Türk. Dat was toch echt het gezicht van iemand die zich een ongeluk was geschrokken. Of hij moet het gespeeld hebben, maar in dat geval verdient hij een Oscar (2).
Dat geschrokken gezicht plaatst tevens vraagtekens bij de vaak gehoorde veronderstelling dat Erdogan wist van een ophanden zijnde staatsgreep. Maar was hij in dat geval in een moeilijk te beveiligen hotel gebleven? Er waren veiliger locaties denkbaar geweest.
Onderschat
De vraag is niet of Erdogan vooraf wist van de staatsgreep, maar juist waarom hij dat niet deed. Dat hij het nieuws naar eigen zeggen van zijn zwager moest vernemen is absurd, in aanmerking genomen dat Hakan Fidan rond 15.00 al wist over irreguliere bewegingen binnen de strijdkrachten. Bovendien nam Fidan daar kort daarop contact over op met Akar.
Geen van beide vond het echter nodig om Erdogan of Yildirim te infomeren. Werd de situatie door hen onderschat? Dat is mogelijk, maar dienen de president en de premier van een land dat vier keer door een staatsgreep werd getroffen niet over de minste geringste irreguliere beweging binnen de strijdkrachten op de hoogte te worden gebracht?
Waarom kregen Fidan en Akar daar niet de rekening voor gepresenteerd door Erdogan? Mogelijk hield hij hen de hand boven het hoofd om de indruk te vermijden dat hij op die dag niet de sterke man met volledige controle over alles was die hij met het oog zijn droom over alleenheerschappij wil zijn in de ogen van het publiek.
Zeker, volgelingen van imam Fetullhah Gülen waren bij de couppoging betrokken, maar het volledige verhaal is dat zeker niet. Daarvoor zijn er negen maanden na dato te veel vragen die in de tussenliggende tijd beantwoord hadden kunnen worden. En die vragen centreren zich vooral rond Fidan en Akar.
Voetnoten:
1. Saban Disli bracht in 2008 de reputatie van de AKP aangaande onkreukbaarheid in het geding. Hij ontving een miljoen dollar van de zakenman Mehmet Karasu in ruil voor de aanpassing van een bestemmingsplan over een groengebied. Het werd de eerste corruptieaffaire van de AKP. Althans, de eerste die in de openbaarheid kwam, want daarvoor waren er al geruchten. Karasu was overigens project adviseur bij de EA groep, de onderneming van Ekim Alptekin, de Turkse Nederlander die vorig jaar $530.000 betaalde aan Michael Flynn, de voormalige veiligheidsadviseur van Donald Trump, voor een lobby in de VS tegen Gülen. En om de cirkel dan nog maar even rond te maken: bij de voltrekking van Alptekins eerste huwelijk trad Saban Disli op als getuige. Het is een kleine wereld. Ook voor Ekim Alptekin, die links en rechts laat vallen dat hij niet alleen een hekel heeft aan Gülen, maar ook aan Erdogan.
2. Erdogan speelde tijdens zijn studietijd in een anticommunistisch en antisemitisch getint toneelstuk, maar het gaat te ver om hem daarom een groot acteur te noemen.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
