Vorige week hield president Erdogan een toespraak in de Koerdisch/Turkse stad Diyarbakir. ‘We zijn geen Turkse natie, maar een natie’, zei hij daar. Klonk zowaar als een gebaar naar de Koerden. Zou hij dan toch bereid zijn tot een nieuw Koerdisch vredesproces? De kansen daarop dienen erg laag ingeschat te worden.
Rationeel beschouwd zou het de beste keuze zijn voor Turkije. In meer dan 35 jaar oorlog is geen Turkse regering erin geslaagd definitief met de Koerdische PKK af te rekenen. Evenmin zal een regering daar in de toekomst in slagen. Zeker, de PKK kan voor een korte of langere periode terug worden geslagen, maar voor iedere door Turkije gedode PKK-strijder staan meerdere jonge Koerden op om het over te nemen. Deze cirkel kan alleen doorbroken worden door een politieke oplossing, met concessies van beide kanten.
Tillerson
We gaan het over Syrië hebben. Vorige week kwam de Amerikaanse buitenlandminister Tillerson naar Ankara. Zijn Turkse collega Cavusoglu legde een weinig verrassend wensenpakket voor hem op tafel. Bovenaan het verlanglijstje van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) stond de uitlevering van imam Fethullah Gülen. Daarnaast verwacht de AKP dat Washington afstand neemt van de YPG, de militare vleugel van de aan de PKK gelieerde Democratische Eenheidspartij (PYD) in Syrië. De AKP zou graag zien dat de VS die verruilt voor de jihadisten van het Vrije Syrische Leger en de Turkse strijdkrachten (TSK), om samen daarmee tegen de Islamitische Staat (IS) in Raqqa ten strijde te trekken.
Tillerson hoorde het aan en vertrok, zonder de AKP op geen van beide punten ook maar de geringste toezegging te hebben gedaan. Gülen zit voorlopig veilig in de VS en de Amerikanen blijven de voorkeur geven aan YPG/PYD om Raqqa van IS te bevrijden.
Niet zo vreemd dat laatste. Het is Washington uiteraard niet ontgaan dat de TSK en hun jihadistische bondgenoten er weinig van bakten bij al-Bab. Goed, het stadje werd uiteindelijk ingenomen op IS, maar het leek een eeuwigheid te duren en de schade was aanzienlijk. Dat het zo moeizaam ging had alles te maken met de crisis binnen de TSK naar aanleiding van de grootschalige zuiveringen sinds de mislukte staatsgreep van vorig jaar. Zo wordt het verklaarbaar dat VS liever in zee gaan met de Syrische Koerden, die in tegenstelling tot de TSK een uitstekende reputatie hebben als IS-verdelgers.
De consequentie is dat Turkije niet alleen aan de zijlijn komt te staan bij de bevrijding van Raqqa, maar ook wanneer over de toekomst van Noord-Syrië beslist gaat worden. Daarom zou het vanuit het Turkse perspectief slimmer zijn om te trachten met de VS tot een vergelijk te komen over YPG/PYD. Dan bestaat er nog een beetje kans dat er naar Ankara geluisterd wordt als het er op aankomt.
Eufraat Schild
Erdogan lijkt andere plannen te hebben. Onlangs verklaarde hij ‘Eufraat Schild’ voor beëindigd. Het officiële argument voor deze in deze in augustus begonnen militaire operatie in Syrië was het terugdringen van IS. Een late roeping, want de AKP zei lang dat IS een secundair probleem was.
IS was dan ook niet meer dan een argument voor Ankara om met Operatie Eufraat Schild te beginnen. Op een niet al te ver gelegen achtergrond daarvan bevond zich de intentie om aansluiting tussen twee door Koerden gecontroleerde gebieden te voorkomen. Die aansluiting kwam er niet, en dat zal Erdogan vooral bedoeld hebben toen hij zei dat Eufraat Schild een succes was.
Dat laatste neemt niet weg dat de politieke factor die de Koerden in de regio zijn gaan vormen zo langzamerhand een voldongen feit is. Dat begon in feite met het ontstaan van een autonoom Koerdisch gebied in Irak. Daar kon de AKP goed mee leven, ook al omdat president Barzani van de Koerdische regionale regering (KRG) niet aan de kant van de PKK staat. Het kwam tot diverse overeenkomsten tussen hem en Ankara, vooral over de leverantie van olie.
Een autonoom Koerdisch gebied in de buurt vindt Erdogan echter genoeg. Aan een tweede moet hij al helemaal niet denken als die onder controle staat van een aan de PKK verbonden organisatie. Vandaar dan ook Operatie Eufraat Schild.
Het gaat Erdogan echter niet voor de wind in Syrië. YPG/PYD vindt niet alleen steun vindt bij de VS, maar ook bij Rusland, en dat maakt hem nerveus over het voorstel van Barzani om een referendum te houden over volledige onafhankelijkheid. Verklaarbaar die nervositeit, want het plan van Barzani zal de Koerden in andere landen binnen de regio dan Irak zeker een hart onder de riem steken.
Operatie Eufraat Zwaard
Erdogan combineerde zijn verklaring over het afsluiten van Eufraat Schild met de aankondiging van nieuwe militaire operaties in Irak en Syrië. ‘Operatie Eufraat Zwaard’ zou het gaan heten. In Syrië zal Erdogan ongetwijfeld willen voorkomen dat de twee door Koerden gecontroleerde gebieden alsnog aansluiting vinden. Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan.
Het gebied ten westen van de Eufraat wordt door Rusland als invloedssfeer beschouwd, dus daar bevinden zich weinig mogelijkheden voor Turkije. Oostelijk van de Eufraat liggen die er meer. De VS zien dat gebied weliswaar als hun invloedssfeer, maar Turkije heeft ten opzichte van de Amerikanen een aantal troeven in handen, waaronder de voor de VS belangrijke luchtmachtbasis Incirlik. Toch ligt er een nieuw conflicten op de loer met Washington als de TSK te veel in de weg loopt in Syrië.
Sinjar
Operatie Eufraat Zwaard zou echter ook uit een militaire operatie in Irak bestaan. In Mosul heeft Turkije geen invloed meer, maar bij Sinjar kan de strijd worden aangegaan tegen de door de PKK geleidde Yezidi-milities.
Verre van uitgesloten. Buitenlandminister Cavusoglu zei al dat Turkije naar een militaire optie zal grijpen wanneer de PKK in Sinjar blijft. Het zou een van de weinige overgebleven kansen zijn om te tonen Turkije nog iets voorstelt in de regio als het in Syrië grotendeels aan de zijlijn blijft staan.
Referendum
Loop het aldus dan is een nieuw vredesproces met de PKK uiteraard uitgesloten in de komende jaren. Maar daar ging het Erdogan ook niet om toen hij in Diyarbakir ‘Wij zijn geen Turkse natie, maar een natie’ riep. Die uitspraak dient in plaats daarvan geheel in het kader van het referendum in Turkije op de zestiende van deze maand begrepen te worden.
Deze volksraadpleging werd mogelijk nadat Devlet Bahceli, de leider van de extreemrechtse Partij van de Nationale Beweging (MHP), ermee akkoord was gegaan, op voorwaarde van een snoeiharde aanpak van de PKK en de PYD. Een groot deel van de MHP-aanhang is het echter niet eens met deze overeenkomst, waardoor Erdogan erg onzeker is over het percentage ja-stemmen dat hij uit deze richting kan verwachten. Daarom trachtte hij in Diyarbakir ter compensatie een beroep te doen op conservatieve Koerden. Dit betekent dansen op het slappe koord voor hem, want iedere uitspraak die hij doet om Koerden over te halen kan hem meer ja-stemmen van de MHP kosten.
Als er een conclusie aan Erdogans toespraak in Diyarbakir kan worden verbonden is het dan zijn zelfverzekerdheid van twee weken geleden over een voor hem positieve uitslag van het referendum met meer dan een korreltje zout dient te worden genomen. Een ruime week voor die belangrijke dag kan niemand ergens zeker van zijn. Het nee-kamp niet, maar Erdogan evenmin. Het gaat spanned worden, we tellen de dagen af bij Turksnieuws.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
