Erdogan potpourri; is hij een dictator? (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Wat ging er door het hoofd van president Erdogan toen hij het nieuws vernam over de aanslag in Londen? Het volgde immers kort op zijn uitlating dat Europeanen ‘nergens meer veilig over straat konden als ze zo doorgaan.’ Pijnlijk toeval, dat geaccentueerd werd door het feit dat Europa sinds de aanslag van 19 december in Berlijn niet meer door terrorisme werd getroffen.

Erdogan bedoelde het niet als bedreiging en zijn uitspraak was verdraaid, zeiden zijn trawanten bij de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). In plaats daarvan was het een waarschuwing. Erg geloofwaardig, hij maakt de Europeanen uit voor rotte vis, en richt kort daarop met de beste intenties een waarschuwing aan hen.

Maar bedreiging, of waarschuwing, het blijft voorstelbaar dat jihadistisch gespuis inspiratie kan putten uit wat hij zei. Daar verandert het door hem betoonde medeleven met met de Britten weinig aan. Tegelijkertijd lieten zijn trollen op internet overigens weten dat hun Reis (leider) ‘gewaarschuwd’ had.

Ik vraag me af. Erdogans adviseur Yigit Bulut zei niet al te lang geleden dat Turkije over raketten beschikt waarmee Europa bestookt kan worden. Was dat ook een welgemeende waarschuwing?

Journalisten

Dezelfde dag nog veroorzaakte Erdogan wereldwijd trieste lachstuipen met zijn ontkenning dat in Turkije journalisten gevangen zitten. Dat zijn volgens hem ‘kinderverkrachters, dieven en terroristen.’ Bijzonder, zijn keuze voor dit rijtje, in aanmerking genomen dat hij en zijn partijgenoten zelf beschuldigd zijn van het beschermen van kinderverkrachters, diefstal en steun aan terroristen.

Waar Erdogan totaal aan voorbijging is dat de sinds de couppoging van vorig jaar gearresteerde journalisten geen idee hebben waar ze van beschuldigd worden, want na maanden voorarrest is er nog steeds geen tenlastelegging tegen hen. Waar het op neerkomt is dat ze zonder enige vorm van proces een gevangenisstraf hebben gekregen. Dat past uiteraard niet in een rechtsstaat.

De cirkel wordt vervolgens gesloten wanneer journalisten met kritiek op het verval van de Turkse rechtsstaat worden gearresteerd en door Erdogan ‘kinderverkrachters, dieven en terroristen’ worden genoemd.

Nazi’s

Erdogan wil vrienden thuis creëren door in het buitenland vijanden aan te kweken, schreef Michael Hornsby of de website Washington Hatti. Helemaal waar. Erdogan doet dat met uiterst fijnzinnige middelen. Zoals door Nederlanders en Duitsers nazi’s en fascisten te noemen.

Alweer een bijzondere keuze, gezien de positieve woorden over nazi’s in de met Erdogan sympathiserende krant Yeni Akit, en van Melih Gökcek, zijn trouwe burgemeester in Ankara. Zoals ik onlangs al schreef noemde Erdogan nazi-Duitsland bovendien als voorbeeld van een geslaagd presidentieel systeem. Over de psychologische gelijkenissen tussen Erdogan en Adolf Hitler hebben we het hier dan maar verder niet…

Door Erdogan uitgeslagen beschuldigingen hebben vaak meer betrekking op hem zelf dan op anderen. Dat blijkt uit wat hij over gevangen journalisten zegt, maar ook uit zijn aantijging dat Europeanen nazi’s en fascisten zijn. ‘Wat je zegt ben je zelf’, zoiets.

Dictator/democraat

Een dag nadat Erdogan de Europeanen de stuipen op het lijf had gejaagd met zijn ‘waarschuwing’ zei hij hen nazi’s en fascisten te blijven noemen zolang zij hem als dictator aanmerken. Wat een logica… Omgekeerd betekent het dat Europeanen geen nazi’s en fascisten meer zijn als ze hem niet meer als dictator aanmerken. Moeten de woordenboeken nog maar eens aangepast worden?

Vorige week was het nog:

Nazi + fascist = regeringen die Turkse minister campagnevoeren verbieden.

Nu wordt het:

Nazi + fascist = een ieder die de Turkse president Erdogan een dictator noemt.

Omdat er zo nu en dan stembussen in Turkije staan is Erdogan in politieke zin heel erg strikt genomen geen dictator, al heeft een referendum onder een noodtoestand bepaald geen hoog democratisch gehalte.

Indien uitgelegd volgens psychologische termen gaat de definitie van de dictator echter voorbij aan stembussen. Dan gaat het om iemand die anderen de wil wenst op te leggen. Een psychologische dictator kan zich binnen een gezin bevinden, op school, op het werk,… of binnen een democratie.

Erdogan vindt zichzelf echter een groot democraat en meent zelfs dat hij Europa de les kan lezen over democratie. Als gevolg is ook de uitleg van het woord democraat aan revisie toe in de woordenboeken:

Democraat = leider van een land die de constitutionele orde naast zeer neerlegt, via de decreten regeert, vrijheid van meningsuiting aan banden legt en politieke tegenstanders laat opsluiten.

Hakan Albayrak

En wat deed Erdogans buitenlandsminister Mevlüt Cavusoglu deze week? Die stuurde een tweet rond over het interview met hem door Breitbart. U weet wel, Breitbart, de extreemrechtse website die graag door Amerikaanse neonazi’s en andere fascisten wordt gelezen.

De islamistische columnist Hakan Albayrak verweet Cavusoglu – en daarmee indirect ook Erdogan – zijn aan Nederland gerichte dreigementen. Niet dat Albayrak begrip had voor de opstelling van de Nederlandse regering, maar hij vond dat Cavusoglu de reputatie van Turkije had beschadigd door bedreigingen te uiten waar geen gevolg aan kan worden gegeven.

Daar had de columnist van de krant Karar een punt, want de door Ankara afgekondigde sancties tegen Nederland konden in Den Haag niet tot grote opwinding leiden. De AKP beeldt Turkije bij voorkeur af als supermacht, maar zo wordt het een tandeloze tijger. Daarom richtte Albayrak zich tot Cavusoglu en schreef: ‘Denk eerst eens na voor je iets zegt.’

Hakan Albayrak staat zeer waarschijnlijk niet alleen in zijn bedenkingen. Het is in ieder geval niet voor het eerst dat Erdogan kritiek krijgt van islamisten. Gedurende het laatste half jaar gebeurde dat vaker, wat in vijftien jaar AKP nieuw is en daarmee zeker een dingetje voor Erdogan.

De bedenkingen vinden bovendien een echo in de Turkse diaspora. Zoals in Nederland, waar ook onder de Turken die Erdogan tot nu toe onvoorwaardelijk steunden de angst begint toe te slaan dat hun geliefde president de reputatie van de Turkse gemeenschap op de helling heeft gezet. Met zijn ‘waarschuwing’ lijkt Erdogan ook bij hen over de een grens te zijn gegaan. Zo begint toch de indruk te ontstaan dat hij zijn hand overspeelde met zijn spervuur van lelijke woorden op Europa. Of dat consequenties zal hebben voor de uitslag van het referendum op 16 april valt echter niet te bepalen.

Hoofddoek

Eerder schreef ik al over Erdogans woede naar aanleiding van het besluit van het Europees Hof van Justitie om werkgevers het recht te geven religieuze tekens op de werkvloer te verbieden.

Erdogan legde het uit als een aanval op de islam. ‘Ik daag jullie uit het keppeltje [van Joodse mannen] te verbannen’ zei hij tegen het Europees Hof. Hij sloeg de plank totaal mis door het over die boeg te gooien. Wist hij dat de een overkoepelende organisatie van rabbijnen in Europa eveneens tegen het besluit van het Europees Hof protesteerde, omdat nu ook het keppeltje van de werkvloer geweerd kan worden?

Evenals moslima’s dienen orthodox Joodse vrouwen ook het hoofd te bedekken. Ze hebben daar een creatieve oplossing voor gevonden, want ze dragen een pruik. Briljant idee! Wanneer moslima’s dat ook doen voldoen ze aan de geloofsregels, terwijl geen werkgever bezwaar kan maken, omdat een pruik ook om andere redenen kan worden gedragen. Als het een beetje fatsoenlijke pruik is zal het de baas niet eens opvallen.

Maar voor Erdogan gaat het uiteraard om meer dan geloofsregels. Voor hem is de hoofddoek op de werkvloer het uithangbord van zijn boodschap dat de opmars van de islam niet meer te stuiten valt in de westerse wereld. Of beter wellicht, dat zijn opmars niet meer te stuiten valt.

Film

Ondertussen draait Reis, het met veel klaroengeschal aangekondigde heldenepos over Erdogan, ook in de Nederlandse bioscopen. In Turkije bleven de zalen erg leeg. Inaki Onorbe Genovesi noemde in De Volkskrant twee oorzaken: tegenstanders voelen zich er niet geroepen om de rolprent te gaan zien en medestanders hebben genoeg aan de toespraken van Erdogan die dagelijks op het Turkse flatscreen (of beeldbuis voor de lager gesitueerde groepen, waar de AKP het vooral van moet hebben) te zien zijn.

Dat laatste is zeker waar. Erdogan is in de aanloop tot het referendum veel vaker op de TV te zien dan de leiders van de oppositiepartijen. Op de tweede plaats komt zijn grootvizier, Binali Yildirim – de enige premier in de geschiedenis van de politiek die campagne voert voor het einde van zijn eigen positie.

Kemal Kilicdaroglu van de Republikeinse Volkspartij (CHP) krijgt zo nu en dan kans om even zijn nee-zegje te doen, maar Selhattin Demirtas, de leider van de Democratische Volkspartij (HDP) schittert door afwezigheid. Logisch, want Erdogan heeft hem in een gevangenis laten opbergen.

IKSV

Toch kan ik nog een andere reden bedenken waarom AKP-stemmers niet in groten getale naar de bioscoop trokken voor Reis. Uit een vorige maand verschenen rapport van de Stichting voor cultuur en kunst in Istanbul (IKSV) blijkt dat 66 procent van de Turken nooit een muziekoptreden heeft bezocht. Daarnaast is 49 procent nog nooit in een bioscoop geweest.

Tel daarbij op dat culturele evenementen volgens IKSV vooral door hoger opgeleiden worden bezocht en dat de meeste AKP-stemmers een lage opleiding hebben, en het wordt duidelijk waarom laatstgenoemde groep niet in de rij stond bij de bioscoop voor Reis. Misten ze veel? Ach, de kritieken waren vernietigend.

Toch zonde van het geld, want Reis kostte de lieve som van acht miljoen euro. Met nagenoeg lege bioscopen is het daarom waarschijnlijk dat de film zeer binnenkort op de TV te zien is. Wie weet nog voor het referendum op 16 april. Reis zal daar ondanks de matige kwaliteit zeker meer kijkers trekken, want volgens IKSV is TV kijken de favoriete culturele activiteit onder 85 procent van de respondenten.

Haar

Tenslotte: nadat Erdogan Europa had ‘gewaarschuwd’ zei zijn eerder genoemde adviseur Yigit Bulut dat ‘in de VS en EU niet ontspannen ontbeten kan worden’ wanneer zijn baas ‘een haar gekrenkt wordt.’ Stoere en wederom dreigende taal, die tegelijkertijd echter ook angst verraadt.

De geruchtenmolen spint met de vaart van een vliegtuig propeller. Van vermeende onrust binnen de strijdkrachten, tot vage berichten als zou Fethullah Gülen cryptische uitspraken hebben gedaan over de dag van 27 april. Wat hij daar ook mee bedoelt, koningsdag zal het waarschijnlijk niet zijn…

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)