Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Sinds de mislukte staatsgreep van vorig jaar zijn tienduizenden personen gearresteerd op verdenking van banden met de Gülen-beweging. Onder hen bevindt zich ook een Amerikaan: Andrew Brunson.
De laatste 23 jaar predikte deze tot de Presbyteriaanse kerk behorende voorganger voor een kleine gemeenschap in de stad Izmir. Dat werd hem echter onmogelijk gemaakt toen hij in oktober werd aangehouden op beschuldiging van ‘lidmaatschap van een gewapende terroristische organisatie.’
Geheime getuige
Kennissen van Brunson zijn met stomheid geslagen, omdat ze hem kennen als een man die geen vlieg kwaad doet. Bovendien, enig bewijs dat hij iets met de Gülen-beweging van doen heeft ontbreekt in de aanklacht.
De aanleiding tot zijn arrestatie bestaat naar verluidt uit een verklaring van een geheime getuige. Het zou gaan om iemand waarmee Brunson samen naar de Zuidoostelijk gelegen stad Diyarbakir trok en met wie hij daar in een conflict belandde.
Zo gaat dat onder de noodtoestand in Turkije: heb je een probleem met iemand dan kun je die eenvoudig aangeven als volgeling van Gülen. Politie en justitie zorgen er dan voor dat het probleem wordt opgelost door hem of haar voor onbepaalde tijd in het gevang te smijten. Over een proces zien we later dan nog wel. Voorarrest komt door de lange duur sowieso vaak neer op straf in Turkije. Dit zijn zuivere kenmerken van een heksenjacht. Doet dan ook sterk denken aan de beschamende, door senator McCarthy op gang gebrachte vervolgingen in de VS gedurende de jaren vijftig.
Ergenekon
Het verwijzen naar anonieme getuigen komt overigens bekend voor. Tijdens de procedure tussen 2007 en 2013 rond Ergenekon, de vermeende samenzwering tegen de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en de Gülen-beweging – die destijds nog nauw samenwerkten – maakten aanklagers ook naar hartenlust van anonieme getuigen.
Deze aanklagers schreven een aantal moorden op christenen in Turkije aan Ergenekon toe. In 2013 veroordeelde een rechter de Ergenekon-verdachten tot vaak lange gevangenisstraffen, maar nadat imam Fethullah Gülen in ongenade was gevallen bij president Erdogan werden de uitspraken vernietigd.
Voor de moorden op de christenen van destijds werden weliswaar een aantal verdachten veroordeeld, maar dat kon het gevoel onder het publiek niet wegnemen dat er meer achter stak. De AKP zal de Gülen-beweging er graag voor verantwoordelijk houden, maar als het zo zit plaatst dat de door justitie veronderstelde banden van Brunson met de Gülen-beweging in een merkwaardig daglicht. In dat geval sloot hij zich immers aan bij een islamitische gemeenschap waar zijn geloofsgenoten door vermoord werden.
Brieven
Kortom, de vervolging van Brunson rammelt aan alle kanten. De omstandigheden waaronder hij wordt vastgehouden zijn ook ten hemel schreiend. Zo duurde het erg lang voor hij een advocaat kon consulteren en een vertegenwoordiger van de Amerikaanse ambassade werd toegestaan hem te bezoeken.
Brieven van zijn echtgenote aan hem bleven onbeantwoord, wat suggereert dat ze niet aan hem werden doorgegeven door het gevangenispersoneel.
Kopenhagen-criteria
De vervolging van Brunson staat niet op zich. Gedurende de eerste jaren waarin de AKP regeerde werd veel gedaan om de rechten van religieuze minderheden te garanderen. Had alles te maken met de Kopenhagen-criteria, de aan EU-lidmaatschap verbonden eisen. De AKP zette zich aanvankelijk gepassioneerd in om daaraan te voldoen, maar naarmate het perspectief van EU-lidmaatschap verwaterde veranderde dat. Met als gevolg dat buitenlanders die het christelijk geloof vertegenwoordigen het nu weer moeten bezuren in Turkije.
Over de laatste vier jaar werden minstens honderd protestantse voorgangers tot vertrek gedwongen, omdat de Turkse vreemdelingenpolitie weigerde hun verblijfsvergunning te verlengen. Eind vorig jaar werd de Amerikaanse prediker en student Ryan Keating, die al tien jaar in Turkije verbleef, gedeporteerd en voor het leven verbannen.
Anti-Amerikaanse stemming
De voormalige Turkse volksvertegenwoordiger Aykan Erdemir, die tegenwoordig voor de Stichting voor de bescherming van democratieën werkt, wijst er op dat protestantse kerken in Turkije als een Amerikaanse invloed worden beschouwd. Erdemir constateert dat deze opvatting sinds de toename van de anti-Amerikaanse stemming in Turkije benadrukt is geraakt naar aanleiding van de couppoging.
De conflictpunten tussen de VS en Turkije zijn bekend: de Amerikaanse steun aan Koerdische milities in Syrië en het feit dat Gülen vooralsnog niet is uitgeleverd door de VS. De stap naar de veronderstelling dat Andrew Brunson feitelijk in gijzeling wordt gehouden, is dan niet al te groot meer.
Investeerders
In Turkije krijgt de situatie rond Brunson weinig aandacht, maar in de VS is dat anders. Daar ondertekenen christenen petities en bidden ze om zijn vrijlating.
Uiteraard is de vervolging van Brunson niet bevorderend voor de reputatie van Turkije in de VS, die door Erdogans haatdragende uitspraken sowieso al niet best is. De Turkse columniste Amberin Zaman meent dat Amerikaanse investeerders op deze manier niet worden aangemoedigd om hun geld in Turkije onder te brengen. Niet onbelangrijk, want zoals bekend zit de Turkse economie dringend verlegen om buitenlands vermogen.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
