De AKP-these over de Islamitische Staat houdt geen stand (COLUMN)

1
11

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – President Erdogan en zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) weten het helemaal zeker: achter de aanslagen door de Islamitische Staat (IS) gaat een ‘superieure geest’ schuil.

Erg specifiek wordt Erdogan nooit, daar heeft hij zijn media voor. Die verklaren de diffuse term ‘superieure geest’ zonder meer als de VS. Met de aanslagen door IS zouden de Amerikanen de opkomst van Turkije als wereldmacht willen stoppen. Daar kan geen enkele twijfel over bestaan, menen zij.

Als het zo duidelijk is moet het eenvoudig te bewijzen zijn. Nou, dat is het niet. De steun die de moedjahedien in Afghanistan van de VS kregen toen ze in de jaren tachtig tegen de Sovjet Unie streden, zegt niets over het heden en hetzelfde geldt voor de Irak-oorlog. Goed, het ontstaan van IS volgde uit de oorlog die de Amerikanen tegen Saddam Hoessein begonnen, maar dat betekent niet dat IS door hen werd opgericht.

Gaten

Helaas is voor dergelijke nuances nauwelijks ruimte in Turkije, zeker niet onder de AKP. De gaten in de AKP-fabels kunnen zo echter doeltreffend dichtgesmeerd worden. Gaten zoals de aan IS toegeschreven aanslagen in andere landen dan Turkije, waaronder die in Europa. Laten de VS die ook door IS plegen om Turkije te dwarsbomen? En hoe zit het met de aan IS in verband gebrachte aanslagen op Amerikaanse bodem?

Bovendien, als de connectie tussen IS en Washington zo manifest is als de regeringsgezinde media willen doen geloven, waarom moeten zij dan een beroep doen op kunstgrepen waarmee een kloek loopje met de waarheid wordt genomen?

Clark

Een goed voorbeeld van dat laatste begint met Erdogans verklaring waarin hij zei dat IS volgens een Amerikaanse generaal door de VS werd opgericht. Het was een verwijzing naar een interview met de Amerikaanse generaal B.D. Wesley Clark, dat door het met Erdogan sympathiserende nieuwskanaal A Haber werd uitgezonden.

Op de ondertiteling van de uitzending kwam het voor alsof Clark zei: ‘we hadden een hamer nodig, dus daarom hebben we IS opgericht.’ Wie Engels verstaat hoorde echter: ‘als je alleen een hamer hebt, lijkt ieder probleem een spijker.’

Geen gering verschil; post truth ten voeten uit. Gelukkig voor A Haber en Erdogan zijn niet erg veel AKP-stemmers de Engelse taal machtig.

Obama

Het interview met Clark is maar een voorbeeld. Het wemelt op de sociale media van de onzin waarmee bewezen wordt geacht dat de VS achter IS schuilgaan.

Zoals een video waarop een dansende president Obama te zien is. De Amerikaanse president zou aldus de bloedige aanslag hebben gevierd tijdens nieuwjaarsnacht op de in Istanbul gevestigde nachtclub Reina. Ongeveer even geloofwaardig als het scheppingsverhaal in het Oude Testament.

Beweegredenen

Erdogan en medestanders kennen meerdere beweegredenen om de Amerikanen verantwoordelijk te houden voor wat IS aanricht in Turkije.

Om te beginnen heeft de AKP zelf veel te verantwoorden als het om IS gaat. Jarenlang werden de apocalyptische jihadisten door de regeringspartij afgebeeld als een probleem van secundair belang dat de moeite niet waard was om bezorgd te zijn – of er iets tegen te ondernemen.

Door die opstelling kon IS probleemloos een netwerk in Turkije opbouwen. Zelfs toen IS openlijk strijders begon te rekruteren in de Turkse steden leidde dat niet tot opwinding bij de autoriteiten. Om dergelijke feiten te bagatelliseren worden complotverhalen onontbeerlijk.

Soennieten

Nu de AKP de indruk wekt wel doordrongen te zijn van het probleem dat IS vertegenwoordigt verschijnen regelmatig krantenartikelen over arrestaties van bij de organisatie aangesloten jihadisten. Lijkt indrukwekkend, maar het is too late en vooral too little, want IS heeft vaste voet aan de grond gekregen in Turkije en de kringen waar ze haar voedingsbodem vindt in het land worden nog altijd grotendeels ongemoeid gelaten.

Verder heeft Erdogan er de grootste moeite mee om te accepteren dat IS net zo soennitisch-islamitisch is als hij zelf. Dat steekt, want soennieten zullen volgens hem nooit geweld toepassen. Daardoor dient de noodzaak tot een samenzweringstheorie zich ook om die reden aan. Het is te zot voor woorden, maar zoals Erdogan het voor doet komen heeft IS niets met de islam te maken. Als het echt zo zou zitten verdienen IS-leider al-Bagdadi en zijn jihadistenclub een Oscar.

Wat daarnaast speelt is dat Erdogan sowieso een probleem heeft met de VS, omdat die in Syrië tegen IS strijdende, doch aan de PKK verwante Koerdische milities steunen. Nog een reden dus om de Amerikanen via IS zwart te maken in de ogen van het voor samenzweringstheorieën gevoelige Turkse publiek.

Trump

Ik vraag me trouwens af wat er gebeurt wanneer Donald Trump eenmaal tot president is geïnaugureerd. Erdogan heeft hooggespannen verwachtingen over hem, waar de verwachting uit spreekt dat IS Turkije na 20 januari zal ontzien.

Als dat niet gebeurt kan Erdogan kiezen. Toegeven dat het eerder verkondigde verhaal over IS en de VS nergens op gebaseerd was, of zoeken naar een andere katvanger, waarbij dan aan de EU gedacht moet worden (1). Aangezien Erdogan geen meester is in het erkennen van fouten ga ik voor het laatste scenario.

Desecularisering

Erg veel Turken kunnen zich vinden in de complotthesen van de AKP, maar niet iedereen. De sceptici leggen vaak een verband tussen de IS-aanslagen en de onder de AKP op gang gekomen desecularisering van Turkije. Om die reden hield een groep studenten na de aanslag op nachtclub Reina een pleidooi voor een seculier staatsbestel, als de aangewezen weg om IS te bestrijden.

De studenten werden aangehouden, wat te verwachten viel, aangezien iedere uitspraak waar Erdogan een probleem mee heeft onder de noodtoestand gelijk is komen te staan aan ‘propaganda voor terrorisme.’

Imtiaz Gul

Met dit staaltje repressie kon echter niet voorkomen worden dat het gelegde verband tussen het verval van het secularisme en de toename van jihadistische aanslagen ook elders opdook. De krant Bir Gün plaatste een interview met Imtiaz Gul, een Turk die als directeur van een op Pakistan gericht onderzoekscentrum niets over jihadisme hoeft te worden uitgelegd.

Gul zei het volgende:

‘Wat er verder over Kemal Atatürk gezegd kan worden, de door hem aangelegde scheiding tussen religie en politiek is van belang ten aanzien van de sociale samenstelling in Turkije. Erdogan tracht dat terug te draaien, met een enorm gevaar als consequentie. Dit soort terrorisme in Turkije kan zich verveelvoudigen, wat betekent dat je het economische dividend verliest. Dus goed beleid kan eenvoudig worden verloren. Wat ik bedoel is dat de scheiding tussen religie en politiek erg belangrijk is voor sociale vrede en harmonie binnen iedere samenleving.’

Oezbekistan

Ik kan me niet geheel vinden in deze visie. Dat desecularisering tot fundamentalisering leidt is aannemelijk, maar het omgekeerde niet minder. Want vloeit de steun die IS binnen de meest conservatieve kringen in Turkije vindt niet mede voort uit decennia van secularisering in Turkije?

Bovendien hebben plegers van IS-aanslagen in Turkije lang niet altijd de Turkse nationaliteit. Zo komt de dader van de aanslag op Reina volgens de laatste berichten uit Oezbekistan, een land met een erg dwingend seculier bestel, waar misdaden tegen conservatieve moslims niet uit de weg worden gegaan (2). Dit plaatst vraagtekens bij de stelling waarin secularisering het aangewezen medicijn is tegen IS. Dat dubbele karakter benadrukt hoe groot het probleem is. Erdogans samenzweringstheorie over IS en de VS staat daar echter los van.

PS
Het sneeuwt in Istanbul, en niet zo’n klein beetje, wat de noodlijdende Turkse economie niet ten goede komt. Het heet eens in de paar jaar in de Turkse metropool te sneeuwen, maar de laatste jaren ligt er telkens een pak. Ik wacht op de dag waarop conspiracy buff Melih Gökcek, de AKP-burgemeester van Ankara, zegt dat de CIA de witte neerslag samen met IS neergooit. Overdreven? Ik heb deze zelfverklaarde fan van Adolf Hitler gekkere dingen horen beweren…

1. Voor het herstel van de betrekkingen met Israël vorig jaar had dat land ongetwijfeld de schuld gekregen. Eerder dan de VS zelfs.
2. Oezbekistan is aangesloten bij de Shanghai Cooperation Organization (SCO) waar Erdogan meer mee is gaan flirten naarmate zijn betrekkingen met de EU en de VS zijn verslechterd.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)

1 REACTIE

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here