Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – De dader van de bloedige aanslag op Istanbuls nachtclub Reina gedurende nieuwjaarsnacht, is nog steeds voortvluchtig. Er wordt aangenomen dat hij zich in de stad bevindt en het verhaal gaat dat het om een Oeigoer zou gaan. Dat wil zeggen, een etnische Turk afkomstig uit de Chinese provincie Xinjiang.
Zeker niet uitgesloten, want onder Oeigoeren bevinden zich erg radicale moslims. Zo radicaal dat over de jaren tal van berichten zijn verschenen over Oeigoeren die in Syrië aan de kant van de Islamitische Staat (IS) vechten.
Buitenlandse inlichtingendiensten
Er wordt overwogen dat de aanslag op Reina door meerdere daders werd gepleegd. Een daarvan zou via zee zijn ontkomen.
De aanslag werd volgens getuigen erg professioneel uitgevoerd. Vicepremier Kurtulmus zei daar een indicatie in te herkennen voor de betrokkenheid van buitenlandse inlichtingendiensten. Viel te verwachten, gezien het complex aan samenzweringstheorieën waar de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) zich van bedient, om de eigen onfeilbaarheid vol te kunnen houden en te ontkennen dat IS net zo soennitisch-islamitisch is als de AKP.
Een erg solide bewering was het echter niet van Kurtulmus. Voor professionaliteit hebben IS-strijders geen buitenlandse inlichtingendiensten nodig, want in Syrië en Irak krijgen ze gelegenheid in overvloed om militaire ervaring op te doen. Vergeet ook niet dat zij eerder vaak in de strijdkrachten van verschillende landen dienden.
Hulp van binnenuit
Het viel op dat de dader van de aanslag goed de weg wist in de nachtclub. Hij kan er natuurlijk eerder zijn geweest om het interieur in zich op te nemen, maar hij was ook op de hoogte van een uitgang waar alleen personeelsleden van wisten. Dat suggereert hulp van binnenuit, zoals van een personeelslid.
Dat laatste deed me terugdenken aan de arrestatie van een personeelslid van Reina tien jaar geleden. Staat me bij als de dag van gisteren, want het was het begin van een affaire die Turkije nog jaren intens bezig zou houden…
Ümraniye
In juni 2007 kreeg de gendarme in de provincie Trabzon een anoniem telefoontje over handgranaten in een pand in Ümraniye, een wijk in Istanbul, die bij een politie-inval inderdaad werden gevonden. Het onderzoek leidde tot de aanhouding van twee militairen, Muzaffer Tekin en Oktay Yildirim (waarschijnlijk geen familie van de premier; Yildirim is in Turkije zo algemeen als Jansen in Nederland).
Yildirim werkte bij Reina, waar hij ook een kantoor had. Daar vond de politie documenten die het bestaan leken te onthullen van een geheime organisatie. En van een samenzwering tegen de AKP en de beweging rond imam Fethullah Gülen, die toen nog nauw samenwerkten.
De Ergenekon-zaak was geboren. Tot de Gülen-beweging behorende aanklagers en politieagenten namen er, volop gesteund door de AKP, het initiatief toe.
Om misverstanden te voorkomen: ik suggereer zeker geen verband tussen de aanslag bij Reina en de manier waarop de nachtclub tien jaar geleden in het nieuws kwam. Het een bracht het ander echter in herinnering, dat is alles. Ik wijs op de kwestie van destijds omdat het toont hoe onbevredigend affaires kunnen aflopen in Turkije, wat een les is voor het heden.
Ergenekon/diepe staat
Nu weten we dat Ergenekon als organisatie nooit heeft bestaan. De beruchte diepe staat waar Ergenekon mee werd geassocieerd is echter een feit – en niet alleen vroeger…
De Ergenekon-verdachten werden na een eindeloos lijkend en met veel onduidelijkheden omgeven proces tot vaak lange gevangenisstraffen veroordeeld. Erg lang bleven ze niet gevangen, want na het onstaan van het conflict tussen president Erdogan en Fethullah Gülen werden alle vonnissen vernietigd werden en iedereen vrij kwam.
Dat was goed nieuws wat betreft de groep die om ideologische redenen waren veroordeeld. Helaas kwamen de slechteriken uit de diepe staat ook op vrije voeten, waaronder de eerder genoemde Muzaffer Tekin (overleed in 2015) en Oktay Yildirim, het personeelslid van Reina.
Gülen
Goed, Ergenekon was fake, maar die handgranaten in Ümraniye waren bloedecht. Achteraf ben ik me af blijven vragen hoe het met die dingen zat? Want de kaboutertjes hebben ze daar niet neergelegd.
Er bestaan slechts twee mogelijkheden. Volgens de eerste werden de wapens geplaatst door politieagenten aan de kant van de Gülen-beweging. Er is door politie en justitie tijdens de Ergenekon-procedure zoveel gesjoemeld met bewijsmateriaal dat ik daar absoluut niet van op zou kijken.
Gladio
Er is echter een andere mogelijkheid. Yildirim was eerder werkzaam voor de Afdeling voor bijzondere oorlogsvoering (ÖHD), dat niet alleen een onderdeel was van de Turkse diepe staat, maar ook van Gladio, het door de CIA geïnitieerde stay behind netwerk in NAVO-landen, dat actief moest worden bij een inval door de Sovjet Unie. In verschillende landen raakte Gladio betrokken bij criminele activiteiten en extreemrechts. Zo ging het in Italië, maar in Turkije niet minder.
Onderdeel van de Gladio-taken was het aanleggen van wapenopslagplaatsen. Ook in Nederland zijn die na de onthullingen over Gladio bijvoorbeeld aangetroffen, wat het aannemelijk maakt dat de handgranaten in Ümraniye daar eveneens in dat kader lagen. Zekerheid bestaat daar echter niet over.
Evemin is er ooit iets bekend geworden over het anonieme telefoontje naar de gendarme waar de Ergenekon-kwestie in feite mee begon. Evenmin werd duidelijk of handgranaten met hetzelfde serienummer voor criminele doeleinden werden gebruikt, zoals destijds werd gesteld.
Dergelijke vragen levert het Turkse verleden in grote hoeveelheden; vragen waar zeer waarschijnlijk nooit een antwoord op zal volgen. Zoals de vragen die nu ontstaan wellicht nooit beantwoord zullen worden. Alleen een doortastend optredende waarheidscommissie kan daar verandering in brengen, maar of die er ooit gaat komen…
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Gülen en Erdogan de oude billematen dat ze zijn.