Istanbul/Peter Edel (ANALYSE) – Mijn vorige artikel besloot ik met de constatering dat de Russische ultranationalist Alexander Dugin een belangrijke rol speelt bij de verbetering van de betrekkingen tussen Turkije en Rusland. Anders gesteld, bij het loskweken van Turkije uit de NAVO in het voordeel van Rusland.
Of het daarvan komt is nog altijd zeer de vraag, maar de boodschap van Ankara aan de NAVO dat Turkije over een alternatief bondgenootschap kan beschikken als het daar reden toe ziet blijft onverminderd aanwezig.
Om die reden verdient Dugin hoe dan ook nadere aandacht.
Te gast bij AKP
Dugin was afgelopen week te gast bij de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Een trotse premier Yildirim poseerde samen met hem voor fotografen. Dugin zei tegen journalisten dat Putin Turkije een ‘strategische alliantie’ en vriendschap aanbiedt.
Toen Dugin gevraagd werd of dat geen conflict op zou leveren met het NAVO-lidmaatschap van Turkije zei hij: ‘De beslissing is aan u. U beslist zelf wie aan uw kant staat en wie uw vijand is.’ Daar voegde hij het volgende aan toe: ‘U weet wie degenen steunde die het Turkse parlement bombardeerden. Zeker niet Rusland.’
Dat Dugin zich in grote populariteit mag verheugen bij de AKP is verklaarbaar, want hij zegt precies wat men daar graag hoort. Hij draait er niet omheen dat imam Fethullah Gülen verantwoordelijk was voor de mislukte staatsgreep van 15 juli jl. en dat diens beweging daarbij steun vond bij de VS. Om die reden werd Dugin ook uitgenodigd om een verklaring af te leggen bij de door de AKP geformeerde onderzoekscommissie in verband met de couppoging.
Davutoglu
Voorafgaand aan de staatsgreep zei Dugin al dat de Gülen-beweging en de VS verantwoordelijk waren voor het neerschieten van een Russisch gevechtsvliegtuig in november 2015. Dat klonk als een echo van wat eerder reeds in AKP-kringen werd beweerd, maar als het van buitenlanders komt zal men dat graag horen bij de regeringspartij.
Voormalig premier Davutoglu had eerder gezegd dat hij zelf opdracht gaf tot het neerschieten van het vliegtuig, waarmee hij een rol van de Gülen-beweging leek uit te sluiten. Er was echter al een ontwikkeling op gang gekomen in AKP-kringen waarbij Davutoglu aan de Gülen-beweging werd gekoppeld. Dugin sloot daarbij aan en zei dat Davutoglu en de VS samenspanden om president Erdogan ten val te brengen.
Het is de vraag of dit tot de ouverture behoort die voorafgaat aan de aanhouding van Davutoglu. Overigens werd het neerschieten van het Russische gevechtsvliegtuig aanvankelijk niet alleen volmondig verdedigd door Davutoglu, maar ook door president Erdogan en andere AKP-coryfeeën.
Ergenekon/Balyoz
Dugin wierp ook licht op de Ergenekon en Balyoz-affaires. ‘Atlanticisten’ wilden daarmee volgens hem Euroaziatische en anti-Amerikaanse elementen uit de Turkse strijdkrachten wegzuiveren.
Voor zover Dugin met ‘Atlanticisten’ naar de NAVO, de VS en andere westerse machten verwijst is daar veel voor te zeggen. Zo bevond Dugins bondgenoot in de anti-Amerikaanse Euroaziatische beweging, Dogu Perincek – de leider van de Vaderlandpartij (voorheen de Arbeiderspartij) – zich onder de Ergenekon-verdachten.
Onder de Ergenekon-verdachten waren er echter ook die niets met Perincek te maken wilden hebben. Bovendien vraag ik me af of Dugin met ‘Atlanticisten’ alleen naar de NAVO, de VS en andere westerse machten verwijst, maar daarover later meer.
Syrië
Destijds tekende de AKP in ieder geval geen bezwaar aan tegen de vervolging van Perincek, maar toen was de regeringspartij nog zelf erg pro-Amerikaans en in de perceptie van Dugin wellicht ‘Atlanticistisch’.
Ondertussen is veel veranderd en zien we dat Perincek tot een overeenkomst met de AKP kwam, die niet alleen een uitwerking krijgt binnen de strijdkrachten en in de betrekkingen met Rusland, maar ook ten aanzien van Syrië. Perinceks partijgenoten waren eerder dit jaar actief bij de toenadering van de AKP tot de Syrische president al-Assad.
Herpublicatie
Zes jaar geleden schreef ik een artikel over Alexander Dugin, dat ik recentelijk een nieuwe actualiteit heb zien krijgen. Daarom meen ik er nu in nogmaals de aandacht op te moeten vestigen. Het is ook niet eerder op Turksnieuws verschenen.
De betekenis van dit artikel nu verder dan destijds. Aanvankelijk schreef ik het met betrekking tot de Vaderlandpartij, die bij verkiezingen een kwart procent van de stemmen haalt. De herpublicatie staat echter in het kader van Dugins betrekkingen met de regeringspartij, die bij verkiezingen met de helft van de stemmen aan de haal gaat.
Het artikel verscheen in november 2010 in de aan de Gülen-beweging verbonden krant Today’s Zaman. Ik schreef het in het kader van Ergenekon. In die tijd geloofde ik nog in de realiteit daarvan, wat ook de reden was waarom ik inging op een verzoek van Today’s Zaman om een aantal stukken voor die krant te schrijven.
Het artikel moet ook in de context van mijn toenmalige ‘geloof’ ten aanzien van Ergenekon worden begrepen. Niet veel later paste ik mijn mening wat betreft Ergenekon radicaal aan en beschouwde ik het vanaf dat moment als een door de Gülen-beweging geconstrueerde mythe. Als gevolg van dit bewustwordingsproces stopte ik ook met het schrijven voor Today’s Zaman.
Dat ik een ‘ongelovige’ werd neemt niet weg dat zich onder de Ergenekon-verdachten een aantal uiterst onplezierige lieden bevonden. Dat vond ik toen, en dat vind ik nu. Daar bevindt zich ook een van de redenen waarom ik nu nog volledig sta achter wat ik destijds schreef, al hebben zich rond Dugin sindsdien wel wat nieuwe inzichten ontwikkeld.
Wat volgt is dus het artikel zoals dat in 2010 verscheen, waarbij ik hier en daar tussen haakjes een paar opmerkingen heb geplaatst.
Alexander Dugin en de lessen van het traditionalisme
Dogu Perincek staat in Turkije bekend als de leider van de Arbeiderspartij (IP). In 2008 werd hij gearresteerd, omdat hij ervan verdacht werd lid te zijn van Ergenekon, een geheim netwerk dat volgens aanklagers in deze zaak de huidige regering ten val wil brengen.
Perincek combineert kemalisme met marxisme, maar is ook een neo-Euroazianist, wat betekent dat hij streeft naar een tegen het westen gekeerde alliantie tussen Turkije, Rusland, Iran en de republieken in Centraal-Azië.
Bij verschillende gelegenheden drukte Perincek zijn respect uit voor de leider van de internationale Euroaziatische beweging, Alexander Dugin. Er is veel over deze persoon verschenen in de Turkse media, vanwege zijn contacten met Dogu Perincek, maar ook omdat de Russische krant Kommersant zo ver ging om hem de leider van Ergenekon te noemen. Deze bewering werd krachtig tegengesproken door Dugin, maar hij blijft desalniettemin interessant ten aanzien van ontwikkelingen in Turkije.
In tegenstelling tot zijn band met Dogu Perincek en diens fanatieke nationalisme, zijn de inspiratiebronnen van Dugin vooralsnog onderbelicht gebleven [in de Turkse media]. Ten onrechte, want daar bevinden zich een aantal erg interessante connecties, die me af doen vragen wat Dogu Perincek heeft bewogen om de krachten met Dugin te bundelen.
Eerbetoon aan Heydrich
Voor Alexander Dugin gaan nationalisme, afkeer van het westen, socialisme, fascisme en nationaalsocialisme hand in hand. Hij droeg bij aan het politiek programma van de heropgerichte Russische communistische partij, maar voorspelde ook de komst van een revolutionair fascisme in Rusland.
Tegelijkertijd is Dugin een van de meest uitgesproken pleitbezorgers van Russisch expansionisme en een terugkeer naar de waarden van het tsaristische Rusland. Ooit werkte hij voor de KGB, de inlichtingendienst van de Sovjet Unie. Later was hij medeoprichter van de Nationaal Bolsjewistische Partij (NBP). Eduard Limonov, de leider van deze partij, combineerde sentimenten over de Sovjet unie met een symbolisme dat Adolf Hitler had aangesproken. Limonov verwijderde simpelweg de swastika uit de nazivlag en verving die door een naar de Sovjet unie verwijzende hamer en sikkel.
Later keerde gin Limonov de rug toe en zouden zich grote verschillen tussen hen ontwikkelen. Limonov werd een overtuigde tegenstander van Wladimir Putin, terwijl Dugin op goede voet staat met de [toenmalige] Russische premier. Los van dit verschil hebben Dugin en Limonov echter veel overeenkomsten, zoals een fascinatie met het nationaalsocialisme.
Dugin ziet zichzelf graag als de erfgenaam van ‘aloude Euroaziatische orde’. Daar schreef hij over in zijn boek De oorlog der continenten (1992). Volgens deze propaganda voor Dugins beweging waren elementen van het Euroazianisme al te vinden in de Sicherheitsdienst, de geheime dienst van de SS.
Jodenmoordenaar en SS-leider Reinhard Heydrich was een ‘overtuigde Euroazianist’ volgens Dugin. Hij stelde dat Heydrich het slachtoffer was geworden van een ‘intrige door Atlanticiden’ [zal ik later dus op terugkomen]. Met dit eerbetoon aan Heydrich in het achterhoofd zal het niet verbazen dat Dugin vaker van antisemitisme is beschuldigd. Later distantieerde hij zich van dergelijke ideeën. Waarschijnlijk omdat antisemitisme negatieve publiciteit oplevert, maar misschien ook vanwege bepaalde allianties.
René Guénon
Dugin voelt zich in het bijzonder geïnspireerd door het ‘traditionalisme. Deze esoterische beweging, die ook bekend werd als ‘integraal traditionalisme’ of ‘perenialisme’ ontwikkelde zich in de jaren van het interbellum en was primair gebaseerd op de ideeën van de metafysicus René Guénon(1886-1951).
De exoterische wijze waarop het Joodse, christelijke en islamitische geloof worden gepraktiseerd schoot tekort voor Guénon. Hij had de ambitie om religieuze verlossing te ervaren langs een weg die verder ging dan die van de doorsnee gelovige. Daarom koos hij voor een esoterisch pad en verdiepte hij zich in gnosticisme, het bewustzijn over het goddelijke innerlijk van de mens.
Guénon nam aan dat esoterische kennis zou leiden tot wat hij de ‘hogere identiteit’ noemde. Met dit concept toonde zich een volgeling van het hindoeïsme. Guénon vond zich echter ook in de vrijmetselarij en het soefisme. Hij werd ook moslim. Er werd gezegd dat het laatste woord dat hij uitsprak toen hij in 1951 overleed ‘Allah’ was.
Oerreligie
Hoewel geïnspireerd door Guénon, bekeerde Alexander Dugin zich niet tot de islam. In plaats daarvan behoort hij tot de Russisch orthodoxe kerk. Voor Dugin is dat niet tegenstrijdig, omdat Guénon hem ook bij de ‘oerreligie’ bracht.
Voor Guénon was de oerreligie aan de dageraad van de mensheid de bron van alle geloven. Dit verklaart waarom Joden, christenen en moslims in gelijke mate welkom zijn in het Euroaziatische blok uit Dugins dromen, omdat deze geloven in zijn visie slechts manifestaties zijn van dezelfde oude bron. Het is deze bron waar het voor Dugin om draait, zoals het dat voor Guénon deed.
Antimodernisme
Zoals het woord al suggereert verwerpt het traditionalisme iedere vorm van modernisme. De nadruk daarvan op techniek, wetenschap en rationeel denken, alsmede het concept van vooruitgang, was strijdig met Guénons esoterische opvattingen.
Dugin interpreteerde het antimodernisme als een aversie tegen het communisme en de Sovjet unie, hoewel hij beide bij gelegenheid ook heeft verdedigd – al was dat doorgaans uit nationalistische overwegingen. Tegenwoordig is het antimodernisme van het traditionalisme herkenbaar in Dugins kritiek op het westen.
Evola
Guénon had waarschijnlijk geen kwade bedoelingen, hoewel zijn esoterische ideeën vaak verkeerd zijn geïnterpreteerd, zoals dat vaak gebeurt met esoterische stellingen.
Julius Evola (1998-1974) was een andere metafysicus die sterk geassocieerd raakte met de stroming van het traditionalisme. Evola werd mogelijk nog belangrijker voor Dugin dan Guénon.
Zoals voor Guénon, was het esoterisme ook voor Evola het uitgangspunt. Hij publiceerde tal van boeken over tantra, boeddhisme en taoïsme. Het verschil was dat Evola de opvattingen van Guénon langs een politieke weg interpreteerde en er een raciaal aspect aan toevoegde.
Het traditionalistische denken bracht Evola ertoe om tegen gelijkheid, liberalisme, democratie en andere westerse aspecten te zijn [wel, daar liggen aan aantal raakvlakken met de AKP…]. Hij hield vol dat de mensheid door een proces van degeneratie ging. Dit had voor hem alles te maken met menselijke degeneratie zoals die wordt verbonden aan het Kali Yuga tijdperk uit de op het hindoeïsme gebaseerde tijdsindeling voor de erg lange termijn.
Voor Evola kon de mens alleen via de waarden van het traditionalisme aan degeneratie ontkomen. Dit zou volgens hem tot de verrijzenis van een superras leiden.
Evola verwelkomde het fascisme in Italië [al werd hij nooit lid van de fascistische partij]. Hij zag het als een manier om af te rekenen met judeo-christelijke waarden en om naar het paganisme terug te keren. Later had hij kritiek op het fascisme [hij vond het niet racistisch genoeg], maar zou er ook later mee geassocieerd blijven worden.
Evola voelde zich [uit racistische overwegingen] ook aangesproken door het nationaalsocialisme. Hij was in het bijzonder onder de indruk van de ethische opvattingen van de SS en de rituele inwijdingen die daar plaatsvonden. Na de invasie van Italië door de geallieerden, bracht Evola de rest van WOII in Duitsland door. Daar werkte hij voor Ahnenerbe, het [pseudo] wetenschappelijke instituut van de SS [waar hij de vrijmetselarij bestudeerde]. Dit verklaart waarom Dugin Ahnenerbe later een ‘intellectuele oase’ zou noemen.
Della Chiaie
Na WOII had Evola veel invloed op Italiaanse neofascisten. Een van zijn meest overtuigde volgelingen was Stefano Della Chiaie, het brein achter veel bomaanslagen in Italië gedurende de jaren zeventig en tachtig. Della Chiaie was betrokken bij het stay behind netwerk Gladio en de daaraan verbonden ‘strategie van de spanning’. Via false flag operaties, schoof Gladio aanslagen in de schoenen van links om de publieke opinie in het voordeel van extreemrechtse partijen te beïnvloeden.
Della Chiaie was een kennis van de Turkse extreemrechtse crimineel Abdullah Catli, die om het leven kwam tijdens het beruchte Susurluk-incident in 1996, waarbij de verstrengeling tussen politiek, georganiseerde misdaad en overheidsorganisaties in Turkije aan het licht kwam [met andere woorden, de diepe staat, die nu weer bij de AKP opduikt].
Voor zijn dood bezocht Catli samen met Della Chiaie Zuid-Amerika. Daar introduceerde de Italiaanse terrorist zijn Turkse collega aan de fascistische leiders van militaire junta’s.
Alleen al door de invloed van Evola op extreemrechts, komt het traditionalisme van Dugin als onverenigbaar naar voren met de socialistische ideologie van Dogu Perincek. Tegelijkertijd moeten Perinceks marxisme en kemalisme behoren tot de door Dugins verworpen modernistische ideologieën. Toch is er sprake van wederzijds respect, kwam het tot een overeenkomst en zelfs tot een gezamenlijk politiek programma.
Het magische woord is (neo)nationalisme, een ideologie die er bekend om staat bruggen te kunnen slaan tussen de meest uiteenlopende gedachten. Zelfs tussen extreemrechts en radicaal links
[Daarnaast zijn Dugin en Perincek typerend voor de vervagende grenzen tussen radicaal links en extreemrechts die zich nu ook elders manifesteert. Zoals bij anti-immigratie partijen in Europa die tegelijkertijd een beleid hanteren dat aan links doet denken. Aan de andere kant kende het begin van twintigste eeuw niet al vormen van die synthese?].
Heidegger
Tot dusver het artikel zoals dat in november 2010 in Today’s Zaman verscheen. Ik zou er nog vele pagina’s aan toe kunnen voegen, maar dan zou dit artikel een boek worden; het is sowieso al veel te lang. Toch maak ik nog een paar opmerkingen.
Zoals ik eerder al schreef zijn er sinds de eerste publicatie van het artikel schreef een aantal nieuwe inzichten over Dugin ontstaan. Zo zijn er tegenwoordig die menen dat hij deels afstand heeft genomen van het traditionalisme. Dat zou blijken uit zijn in 2014 verschenen boek Martin Heidegger, de filosofie van een nieuw begin.
Dugin kent hier een bijzonder positie toe aan de filosoof Heidegger, die van 1933 tot 1945 lid was van Hitlers NSDAP. Dugin plaatste Heidegger op een eschatologisch niveau vergelijkbaar met de profeet in de islam. Daarmee brak hij echter met andere traditionalisten, die weinig op hebben met Heidegger.
Atlanticiden
Toch is de invloed van traditionalisten als Julius Evola nog altijd herkenbaar bij Dugin. Zoals het eerder genoemde gebruik van het woord Atlanticiden vorige week tijdens zijn bezoek aan de AKP. ‘Atlanticiden’ lijkt naar de NAVO, de VS en andere westerse machten te verwijzen, en ik weet ook vrijwel zeker dat het bij de AKP zo begrepen zal zijn. Dugin verwijst er echter ook mee naar Evola, die het eveneens over Atlanticiden had.
Evola ontleende deze term op zijn beurt aan het werk van de occultiste Helena Petrovna Blavatsky (1831-1891). Voor haar waren Atlanticiden de bewoners van het verloren continent Atlantis. De Atlanticiden raakten volgens Blavatsky verstrikt in de materie door zich te vermengen met ‘lagere rassen’ die het restant waren van het eerder verdwenen continent Lemuria.
Dergelijke neo-gnostische en volstrekt pseudo wetenschappelijke inzichten waren aan het begin van de 20e eeuw van invloed op occultisten als Jörg Lanz von Liebenfels (1874-1954), die er met zijn ariosofie een rabiaat racisme uit destilleerde. Liebenfels zag de opkomst van het Arische ras (dat de wetenschap niet kent) als een terugkeer naar een geheel spirituele status van de mens. De jonge Adolf Hitler was zeer onder de indruk van Liebenfels ideeën.
Zoals Liebenfels, greep ook Evola naar Blavatsky, en via hem dus ook Dugin.
Einde der tijden
Ik vraag me af: weten ze bij de AKP wie ze met Dugin in huis halen? Weet men daar bijvoorbeeld van de kritiek op Dugin dat hij ‘het einde der tijden’ naderbij wil brengen met een allesvernietigende oorlog? Ook hier verraadt hij de invloed van Evola, wie oorlog als een spiritueel gegeven zag. Stevig apocalyptisch ook dat ‘einde der tijden’, wat dan weer goed past in Rusland, waar het krioelt van de apocalyptische sektes.
Of weet de AKP dat Dugin het gedachtegoed volgt van Aleister Crowley (1875-1947), de Britse occultist die het etiket van ‘slechtste man ter wereld’ kreeg, het grootste deel van zijn leven zwaar verslaafd was aan heroïne en en passant menigeen in het verderf stortte?
Crowley was een nadrukkelijke invloed bij het ontstaan van ‘chaos magie’, een postmoderne occulte stroming ontstaan in de jaren zeventig en tachtig. Chaos magie staat ook voorop bij Dugin en komt tot uiting in de vlag van zijn Euroaziatische beweging (zie onder dit artikel).
Haushofer
Om het nog erger te maken voelt Dugin zich bij zijn ideeën over Russische expansie ook nog eens geïnspireerd door de nazi-ideoloog Karl Haushofer, de architect van Hitlers Lebensraum ideologie.
Die link zal de AKP wellicht niet helemaal onbekend voorkomen, want de thans verguisde Ahmet Davutoglu verwees in zijn boek Strategic Depth eveneens naar Haushofer. Plaatst de aan het begin van dit artikel beschreven tirade van Dugin aan het adres van Davutoglu overigens in een wat bijzonder daglicht.
Strategische alliantie
De gedachte bekroop me of de Russische intenties ten aanzien van Turkije wel zo zuiver zijn. Met andere woorden, is Putins voorstel over een ‘strategische alliantie’ tussen Rusland en Turkije echt gebaseerd op gelijkwaardigheid tussen beide landen? Of is het een verkoopverhaaltje om Turkije in te lijven binnen de Russische invloedssfeer?
Nu ziet de AKP Alexander Dugin als de ridder op witte paard, maar de antecedenten van deze ultranationalistische, op Russische expansie gerichte occultist doen vrezen dat hij zich uiteindelijk wel eens als het paard van Troje zou kunnen ontpoppen (om woorden van Astrid Holleeder over haar broer – en mijn schoolgenoot – te gebruiken…).
Duif
Bovendien is de AKP nogal vatbaar is voor het argeloos binnenslepen van Trojaanse paarden. De essentie van het verhaal rond de Gülen-beweging klinkt in feite niet veel anders. Een gewaarschuwd mens telt voor twee, maar het valt te vrezen dat de immer opportunistische AKP geen lering uit de ervaringen met Gülen-geschiedenis in Turkije zal trekken en nalaat die op Dugin te projecteren.
Na mijn blauwe maandag bij Today’s Zaman behoorde ik tot degenen die waarschuwde voor de Gülen-beweging. De AKP en haar medestanders waren er doof voor en we kennen de gevolgen. Nu waarschuw ik de AKP samen met anderen over Dugin.
Voorziet Erdogan dat zijn neo-Ottomanisme wel eens in conflict zou kunnen komen met het door Dugin vertegenwoordigde Russische expansionisme? Neemt hij de geschiedenis ter harte waarin het Ottomaanse Rijk tot twaalf keer toe oorlog voerde met Rusland, waarbij de Russen meestal wonnen? Zullen we in de toekomst van Erdogan horen dat hij door Dugin misleid werd, zoals hij dat de laatste drie jaar over Gülen heeft gezegd?
Gülen kan dan een onbeheersbaar streven naar macht hebben, maar zelfs hij stelt in dat opzicht niet meer voor dan een onschuldige duif vergeleken met Dugin.
Dit gezegd hebbende wens ik de lezer toch nog een prettige zondag…
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
