Wat betekent de verkiezing van Donald Trump voor Turkije? (COLUMN)

0
11

trump-elect-images

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Helemaal onverwacht kwam het niet, maar tot het laatste moment bleef toch de indruk in stand dat Hillary Clinton het van Donald Trump zou winnen bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

Dat laatste leidt tot de eerste conclusie: de verkiezingspeilers gaven de laatste week weliswaar aan dat de voorsprong van Clinton terugliep, maar toen het puntje bij paaltje kwam zaten ze er toch glad naast.

Wat is dat toch me die peilers de laatste tijd? Met Brexit schoten ze mis en bij de novemberverkiezingen in Turkije ook al. Zo ga ik hopen dat Maurice de Hond zich vergist met zijn voorspelling dat Wilders’ PVV volgend jaar de grootste partij gaat worden in Nederland.

Tendens

De tweede conclusie luidt dat ook de Amerikanen nu hebben afgerekend met een gevestigd politieke establishment. Trump vertegenwoordigt weliswaar de aloude Republikeinse partij, maar de problemen die hij daar de laatste maanden mee ondervond leren dat hij daar in niet meer dan beperkte mate representatief voor is.

Zo sluiten de VS aan bij een tendens die zich als een inktvlek over de westerse wereld verspreid. Het einde ervan is ook nog niet in zicht, want Duitsland en Frankrijk liggen nog in het verschiet. En ook Nederland, als de Hond een uitzondering op de ondertussen ontstane regel van falende verkiezingspeilingen wordt.

Agressief conservatisme

Feitelijk beet Turkije de spits af, met de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) die in 2002 een einde maakte aan de heerschappij van een establishment dat het in verschillende gedaanten lang voor het zeggen had. Niet alleen in de politiek, maar vooral ook in de massieve Turkse staat. Aan de positie van de oude club daarbinnen maakte de AKP eveneens een rigoureus einde.

De oorzaken van het succes van de AKP en die van Trump nu zijn vergelijkbaar. Enerzijds de onvrede onder het publiek over de traditionele machtsfactoren. Anderzijds het onvermogen van politieke stromingen aan linkerzijde (of wat daar voor door moet gaan) om een alternatief te zijn en een vuist te maken tegen de opmars van het agressieve conservatisme, waarvan President-erect (excuses, President-elect) Trump en zijn aanstaande collega Erdogan tot de exponenten behoren.

Omdat het agressieve conservatisme allereerst in Turkije gevestigd raakte zijn de gevolgen ervan daar nu ook het meest afgetekend: autocratisch bestuur, mensenrechtenschendingen, totaal ontspoord nationalisme en in meerdere opzichten verregaande instabiliteit .

Daarom, wanneer PVV-stemmers zich bewust willen worden van hun keuze bij de stembus volgend jaar, zouden ze eens goed naar Turkije moeten kijken. Want laat het duidelijk zijn dat Erdogan, Wilders en Trump, als meesters in het polariseren van de samenleving, tot dezelfde categorie behoren. Det verklaart ook waarom de eerste genoemde twee zeer te spreken waren over het succes van de laatstgenoemde in de afgelopen nacht.

Weinig weerstand

Tijdens een bijeenkomst van de Turkse ondernemersorganisatie MÜSIAD zei Erdogan:

‘Er is een nieuwe fase voor de VS begonnen. Ik hoop dat er stappen ondernomen zullen worden die bevorderlijk zijn voor democratie en onze regio. Ik meen deze beslissing van de Amerikanen als positief te moeten zien.’

Los van het punt dat het altijd onthutsend is om Erdogan over democratie te horen, kwam wat hij verder zei niet als een verrassing. Media op zijn hand maakten er al eerder geen geheim van dat ze de voorkeur aan Trump gaven boven Clinton. Erdogan hield zich zelf aanvankelijk nog op de vlakte, maar later maakten zijn aanvallen op Clinton geheel duidelijk aan wie hij de voorkeur gaf in het Witte Huis.

Van Trump hoeft Erdogan dan ook weinig weerstand te verwachten bij zijn heksenjacht in Turkije, die sinds de mislukte staatsgreep van 15 juli jl. niet eerder vertoonde vormen is gaan vertonen. Wanneer Erdogan nog meer politici en journalisten achter de tralies smijt zal dat Trump een zorg zijn. Dat bleek toen de blonde geldwolf zei zich geheel te kunnen vinden in de keiharde aanpak van critici onder de AKP.

Gülen

Daarnaast leeft bij Erdogan & Co. de verwachting dat Trump niet moeilijk zal doen over het Turkse verzoek omtrent de uitlevering van de door de AKP voor de couppoging verantwoordelijk gehouden imam Fethullah Gülen. Premier Yildirim was er dan ook als de kippen bij om Trump op te roepen tot het uitleveren van Gülen. Niet onmogelijk dat het daar ook inderdaad van komt. Gülen zal door Trump toch gezien worden als een bondgenoot van Clinton en daarom is het niet onwaarschijnlijk dat hij iets zegt als ‘laten die Turken het zelf maar uitzoeken, opgeruimd staat netjes.’

Vooralsnog wordt het Turkse verzoek om uitlevering van Gülen in de VS als een juridische kwestie gezien, maar Trump kan daar heel eenvoudig een mouw aan passen. Tijdens zijn campagne wekte hij al de indruk de bezem door de rechtelijke macht te gaan halen. Ja, precies zoals Erdogan dat de laatste jaren in Turkije heeft gedaan.

De weinig subtiele middelen die minister voor Europese Zaken Ömer Celik onlangs inzette om de EU over Gülen te overtuigen zijn ten aanzien van Trump dus waarschijnlijk niet nodig. Celik zei dat ‘de nazi’s schooljongens waren vergeleken met de Gülen-beweging.’ (De lezer zal weten dat ik geen fan ben van Gülen, maar Celik moet toch eerst bewijzen dat de imam verantwoordelijk is voor de dood van miljoenen…).

Zarrab

Wanneer er een grote schoonmaak plaatsvindt binnen de rechtelijke macht in de VS is het de vraag wat er gaat gebeuren met rechter Richard Berman en aanklager Preet Bharara, die beide bij het proces tegen de Iraans-Turkse goudhandelaar Reza Zarrab betrokken zijn.

Zarrab wordt in de VS van ontwijking van de boycot tegen Iran beschuldigd. Hij was eind 2013 echter ook de centrale figuur in het door Gülens aanklagers onthulde corruptieschandaal rond de AKP. Er wordt aangenomen dat Zarrab bereid is om over minder fijne zaken rond Erdogan te praten, ten einde aan de 75 jaar Amerikaanse bajes te ontkomen die hem boven het hoofd hangt. Mooie kunst dat Erdogan in september liet blijken daar pages voor te zijn. Hij zal dan ook hopen dat zijn vriend Trump een einde aan het proces tegen Zarrab zal maken.

Als Trump daartoe bereid is moet hij echter wel haast maken, want zijn inauguratie is pas in januari en de eerste zitting in het proces tegen Zarrab staat voor die maand op de rol. Erdogan zal er echter op vertrouwen dat Trump iets weet te regelen.

Vermeldenswaardig detail: Trump liet zich ontvallen dat hij de nucleaire deal met Iran niets vond voorstellen, al zei hij dat wellicht om de bij Amerikaanse verkiezingen niet onbelangrijke Israël-lobby te behagen.

Negatief over de islam

Maar goed, in het licht van zoveel voordelen komen negatieve uitlatingen tijdens Trumps campagne over de islam in de schaduw te staan voor Erdogan. Hetzelfde geldt voor verkiezingsbeloften/dreigementen van Trump om moslims de toegang tot de VS te weigeren.

Dat Erdogan daar niet bij stilstaat plaatst vraagtekens bij de door hem gepretendeerde solidariteit met over de aardkloot verspreide moslims. Maar wat stelt dat voor bij de belangen van het ‘nieuwe Turkije’ (lees: zijn belangen)? Bovendien, de islam kan dan prachtig zijn, maar wraak is zoet.

Langs die weg zou de afstand tussen Erdogan en Wilders overigens ook best mee kunnen vallen. Ik vroeg me al eens af wat er zou gebeuren wanneer Wilders het voortouw neemt bij de vervolging van Nederlandse Gülen-volgelingen. Wie weet roept Erdogan zijn medestanders in Nederland dan wel op om PVV te stemmen.

Overigens is Erdogan niet eens de enige moslim met een opvallende vergevingsgezindheid ten opzichte van Trump. CNN liet in de VS woonachtige Arabieren aan het woord die hem prezen vanwege zijn te verwachten Syrië-beleid, zijn pro life opstelling ten aanzien van abortus, en zijn plannen om aan de grens met Mexico een muur te bouwen (leuk toch, minderheden in de VS onder elkaar).

Syrië

Voor de regio waar Turkije binnen valt kan het aantreden van Trump eveneens grote gevolgen krijgen. Zo zou de samenwerking die de VS met Koerdische milities in Syrië zijn aangegaan wel eens zeer binnenkort tot het verleden kunnen komen te behoren.

Verder heeft Trump gezegd het aanblijven van al-Assad in Syrië te zullen accepteren. Ook toonde hij zich afwijzend over het plan van Clinton om een no fly zone boven Syrië af te kondigen. Het moet gezegd worden dat dit een bezopen idee was. Wat wilde Clinton? Russische vliegtuigen uit de lucht schieten en het zo op een confrontatie met Putin aan laten komen? Had ze een vlaag van verstandsverbijstering? Met de contouren van de derde wereldoorlog aan de horizon had dat levensgevaarlijk geworden. Dat gevaar is nu in ieder geval geweken; ieder nadeel heeft nu eenmaal een voordeel.

IS

Het ene gevaar sluit het andere niet uit. Trump zei de focus in het Midden-Oosten geheel op de bestrijding van de Islamitische Staat (IS) te zullen leggen en in dat verband ‘iets heel extreems’ te gaan doen.

Fokke Dobbema verbond daar vandaag in De Volkskrant de vrees aan dat Trump voornemens is om nucleaire wapens in te gaan zetten tegen IS. Dat zou pure waanzin zijn. IS is erg, maar de inzet van kernwapens tegen deze apocalyptische jihadisten nog vele malen erger. Ook al omdat IS onmogelijk met kernwapens bestookt kan worden zonder dat daar massaal onschuldige burgers bij getroffen worden. Heeft Trump daar maling aan, dan weten we pas echt hoe gek hij is. Laten we daarom maar hopen dat hij zo nu en dan ook door heldere momenten overvallen wordt. Hewt blijft echter een enge gedachte dat hij de nu ‘de knop’ onder controle heeft.

NAVO

Tenslotte de NAVO. Er wordt verwacht dat Trump de rol van de VS als politieagent in de wereld terug wil draaien, alsmede de kolossale Amerikaanse uitgaven aan de NAVO. Leden van het bondgenootschap zullen als gevolg minder op de NAVO, wat het voortbestaan ervan op de helling zou kunnen zetten.

Turkije, dat door de steeds nauwere banden met de Russische vijand een vijfde colonne van Moskou is geworden, zou dan het doorslaggevende zetje kunnen geven. Gesteund door Trump dan, die niet alleen Erdogan, maar ook Putin helemaal ziet zitten. Klinkt allemaal erg bizar, maar bizar is precies wat deze heren zijn.

Specifiek Turkse presidentieel systeem

Kortom, het aantreden van Trump als president van de VS kan tot grote consequenties leiden. Voor de wereld als geheel, maar in het bijzonder ook voor Turkije. Laten we echter eerst maar even afwachten. In de politiek wordt de soep nu eenmaal vaak heter opgediend dan deze gegeten wordt.

Bovendien dient Trump verantwoording af te leggen aan de verschillende controlemechanismen die de Amerikaanse democratie kennen. Of rekent hij daarmee af door het ‘specifiek Turkse presidentieel systeem’ waar Erdogan op uit is als voorbeeld te nemen? Trumps verklaring van een paar maanden geleden waarin hij zei de in de VS heilige vrijheid van meningsuiting te zullen nuanceren was dan achteraf een teken aan de wand.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here