Van Mosul naar het postpolitieke tijdperk (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Mijn felicitaties aan het adres van president Erdogan, want zijn wens omtrent Turkse deelname aan de strijd tegen de Islamitische Staat (IS) bij Mosul is in vervulling gegaan. Dat bleek toen Turkse artillerie gisteren vanuit het nabijgelegen Bashiqa voor het eerst het vuur opende.

Zag er een tijd niet naar uit dat het daarvan zou komen, want de centrale regering van Irak wilde niets van Turkse bemoeienissen weten. Bovendien vond Bagdad daarbij steun in Washington.

Vorige week zat er plotseling echter verandering in de lucht. De Amerikaanse defensieminister Ahston Carter gaf Ankara het groene licht. Hij zei weliswaar dat Bagdad het laatste woord had, maar ook daar werd akkoord gegaan.

Jengelend kind

Vanwaar die inschikkelijkheid opeens? Omdat Turkije voor de VS als een jengelend kind is, dat uiteindelijk zijn zin krijgt van de ouders omdat ze van het gezeur af willen zijn. En dat kind is nu eenmaal een bondgenoot op een strategisch erg belangrijk grondgebied, waardoor de Amerikanen zich ondanks al hun ergernissen heel vaak zullen blijven inspannen om tot een vorm van vergelijk te komen als Erdogan weer eens moeilijk doet.

Verder heeft de verschuiving wellicht te maken met veronderstellingen over wat Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) zou ondernemen wanneer de regering van Irak voet bij stuk hield. Er werd over gespeculeerd dat dan besloten zou worden tot het creëren van een zone in Irak onder Turkse controle, zoals in Syrië.

Het laat zich raden dat men daar in Bagdad nog veel minder oren naar had, waarmee Turkse deelname aan de strijd bij Mosul als een door de VS geadviseerd compromis uit de bus kwam. Een beperkte deelname voorlopig in ieder geval. Turkije liet zelf al weten geen (extra) troepen te zullen sturen.

Onderhandelingstafel

Erdogans grootvizier, premier Yildirim, zei vorige week dat Turkse gevechtsvliegtuigen IS beschoten bij Mosul. Was niet waar en hij moest op zijn woorden terugkomen. Toen zei hij maar dat de Turkse luchtmacht er klaar voor stond. Zal best, maar dat is toch iets anders dan actieve deelname. Er zijn geen berichten verschenen of de Turkse luchtmacht alsnog mee mag doen in de nieuwe omstandigheden.

Maar zelfs als dat het geval zal zijn blijft de vraag of Turkse beschietingen IS erg veel pijn zullen doen. Blijven soennitische broeders per slot van rekening. Dat de baardmannen het onderspit zullen delven in Mosul is voor Erdogan echter een gegeven waar hij niet omheen kan.

De strijd tegen IS in Irak is voor Erdogan veel minder belangrijk dan deelname aan de onderhandelen die uiteindelijk gevoerd zullen worden over de toekomst van Mosul. Zijn eisen zijn nu al duidelijk: Mosul zal onder soennitisch bestuur vallen en sjiieten, alsmede de Koerdische PKK blijven uit de buurt.

Mosul is van ons

Erdogan zegt tijdens toespraken dat Turkije gerechtigd is om zich buiten zijn grenzen tegen terrorisme te verdedigen, dus ook bij Mosul. Maar tijdens dezelfde toespraken komt de aap uit de mouw als hij ‘Mosul is van ons’ roept. Dat is toch andere soep.

Erdogan verwijst naar het feit dat Mosul oorspronkelijk van Turkije was toen de grenzen daarvan in de jaren twintig bepaald werden. Groot Brittannië zorgde er toen dat het anders liep.

Hoe had de geschiedenis er uitgezien met een Turks Mosul, waar meer olie in de grond zit dan blubber in de zompige Hollandse polders. Niet zo vreemd dat de nationale trots van Turkije gekrenkt raakte en dat Erdogan daar nu een beroep op kan doen.

Is het realistisch dat Turkije Mosul inlijft? Nee, natuurlijk niet. Zo ver zullen Bagdad en Washington het nooit laten komen. Een pro-Turks soennitisch bestuur in die stad is het beste waar Erdogan op kan hopen. Nu is de bevolking van Mosul overwegend soennitisch, dus enerzijds is dat geen gekke gedachte. Anderzijds zijn lang niet alle soennieten daar ook pro-Turks.

Referendum

Hoe het overspannen gedoe van de AKP over Mosul verder te interpreteren? Ach, er zit een referendum aan te komen over een nieuwe grondwet en het door Erdogan begeerde presidentieel systeem.

In de beste traditie van de AKP wordt voorafgaand aan een stembusgang een extra nationalistische kaart getrokken. Woorden als ‘Mosul is van ons’ dienen die strategie uitstekend.

Ondertussen geven Erdogans mediavrienden de westerse wereld onophoudelijk vegen uit de pan. Omdat die het ‘nieuwe Turkije’ wil vernietigen, wat natuurlijk alleen Erdogan kan voorkomen. Heeft hij alleen wel een supermachtig presidentschap voor nodig.

Tien jaar

Voor de zomer hield ik een voorbehoud in acht en vroeg ik me af of er wel een meerderheid onder de Turken te vinden zou zijn voor een presidentieel systeem. De mislukte staatsgreep van 15 juli jl. en de daarop volgende noodtoestand hebben me wat dat betreft tot inkeer gebracht. Nu meen ik – of vrees ik – dat een referendum wel degelijk in Erdogans voordeel uit zou kunnen pakken.

Erdogan zou dan nog tien jaar aan de macht kunnen blijven, hoor je alom. Hoe zal Turkije er tegen die tijd uitzien? Hoe zal het gesteld zijn met het vrije woord, of zelfs met de politiek? Zal er tegen die tijd nog sprake zijn van politiek? Alleenheerschappij maakt immers korte metten met politiek. Met andere woorden, staat Turkije aan de vooravond van een postpolitiek tijdperk?

Premier Yildirim zei onlangs dat de AKP nog hooguit tien jaar zal bestaan. Voordat de AKP-kritische lezer feest gaat vieren: let wel uit welke mond het komt. Yildirim zal echt niet bedoelen dat zijn partij tekort is geschoten. De enige mogelijkheid die daarmee overblijft is dat de AKP er volgens Yildirim over tien jaar niet meer hoeft te zijn. Omdat er dan sowieso geen partijen meer hoeven te zijn in Turkije, maar alleen de ‘chef’ en diens lakeien.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)