Ik wil geen Amerikaan zijn in Turkije (COLUMN)

0
10

us-flag-images

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Twee keer binnen een paar dagen werd ik in Istanbul voor een Amerikaan aangezien. Valt op, want het gebeurde nooit eerder. Zorgwekkend ook gezien de groeiende anti-Amerikaanse stemming in Turkije.

Negatieve gevoelens ten opzichte van de VS strekken zich uit van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) tot radicaal links. Het verschil is dat radicaal links altijd al tegen de VS gekant is geweest, terwijl het antiamerikanisme voor de AKP een late roeping is. Een paar jaar geleden waren de betrekkingen van die partij met Washington immers nog prima. Aan de andere kant is een brede eensgezindheid tegen de VS niet nieuw in Turkije.

Opium

Anti-Amerikaanse gevoelense ontstonden eind jaren zestig naar aanleiding van de Amerikaanse druk op Turkije om de productie van opium en heroïne aan banden te leggen. Afgevaardigden in het parlement uit de provincie Afyon, waar veel papaver werd verbouwd, reageerde des duivels. Verklaarbaar, want de economie in die regio was in verregaande mate afhankelijk van de papaverteelt

Toenmalig premier Demirel voelde al even weinig voor een algemeen verbod op de productie van opiaten, begaan als hij was met het lot van papaverboeren (hij kwam zelf uit een familie van boeren). Om de Amerikanen tegemoet te komen beperkte hij weliswaar het aantal provincies waar papaver verbouwd mocht worden, maar hij had daar zeker geen haast mee.

Na de militaire interventie van 1971 kregen de VS alsnog hun zin. De regering van premier Nihat Erim die het vervolgens veertien maanden voor het zeggen kreeg, voerde een wet in om het verbouwen van papaver overal in Turkije te verbieden. Protest van extreemrechts tot radicaal links was het gevolg.

Aan rechter zijde achtte men het toegeven aan de Amerikaanse verlangens een teken van zwakte, terwijl links het in het kader van imperialisme plaatste. Over het algemeen bestond de mening dat verslaving een probleem was van het westen, waar Turkije niet verantwoordelijk voor gehouden kon worden.

Gülen

De slechte verstandhouding tussen de AKP en Washington is van een geheel andere aard. Onenigheid over Syrië en de sterkere oriëntatie van Ankara op Rusland waren daar de oorzaken van over de laatste jaren. Vooral na de mislukte staatsgreep van 15 juli jl. kwam de kwestie rond Fethullah Gülen daar nog eens bovenop.

De AKP eist uitlevering van de imam en maakt daar een politieke zaak van, terwijl de Amerikanen blijven volhouden dat alleen een rechter over uitwijzing van Gülen kan beslissen, en dat betekent een ellenlange procedure.

Of Gülen uiteindelijk naar Turkije zal worden gestuurd staat verre van vast. Ankara heeft zelf de argumenten aan justitie in de VS overhandigd om dat niet te doen. Dat wil zeggen, met de aanwijzingen dat er weer gemarteld wordt in Turkije. Ik hoor een Amerikaanse rechter al tot het oordeel komen dat het mede gezien Gülens hoge leeftijd en zwakke gezondheid ondenkbaar is dat hij wordt uitgewezen naar een land waarover de verdenking bestaat dat zijn volgelingen er gemarteld worden.

Strop

Kemal Kilicdaroglu, de leider van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) richtte zich tot Gülen en zei dat de imam maar naar Turkije moeten komen als hij meent onschuldig te zijn, omdat hij in dat geval niets van een proces te vrezen heeft.

Kennelijk heeft Kilicdaroglu vertrouwen in een eerlijk proces tegen Gülen. Opmerkelijk, want doorgaans heeft de CHP-leider veel aan te merken valt op de rechtsstaat in Turkije.

Gülen zelf zei in een onlangs verschenen video dat zijn laatste wens er uit bestaat om degenen die hem en zijn beweging vervolgen in het gezicht te spugen als de strop om zijn hals wordt gelegd. Nogal theatraal, die verwijzing naar het schavot. En wellicht ook niet realistisch, want zelfs als de doodstraf heringevoerd wordt in Turkije, kan die niet met terugwerkende kracht toegepast worden.

Of president Erdogan moet de rechtsstaat nog verder naast zich neerleggen. Wat in ieder geval blijft is dat de EU een vette streep door de onderhandelingen met Turkije zal trekken bij een herinvoering van de doodstraf, en daar hangt een zwaar prijskaartje aan. Niet in de laatste plaats voor de Turkse economie.

Maar betekent die uitspraak van Gülen dat hij bereid is zich uit te leveren? De reputatie van zijn beweging zou er zeker bij gebaat zijn wanneer hij zich opoffert als de ultieme martelaar. Overigens verschenen recentelijk berichten omtrent overwegingen binnen de Gülen-beweging over zijn opvolging.

Militairen

Ondertussen blijven er militairen ontslagen worden in Turkije. Vorige week weer een paar honderd. Over die groep staat zeker niet vast of zij bij de couppoging betrokken waren. Anders waren ze wel gearresteerd. Evenmin staat vast of ze bij de Gülen-beweging betrokken waren. Ze kregen te horen dat ze de laan uit werden gestuurd omdat een raad binnen de generale staf niet vast kon stellen dat ze daar niet toe behoren.

Die raad is nieuw. Meer dat ze civiele aanklagers bijstaat is er niet over bekend. Wie er zitting in heeft is onbekend. Zelf moest ik denken aan de medestanders van Dogu Perincek en diens Vaderslandspartij (VP), die de laatste tijd nogal wat in de melk te brokkelen zou hebben gekregen binnen de strijdkrachten.

De recentelijk ontslagen militairen hebben vaak met elkaar gemeen dat ze tot het hoger opgeleide kader van de strijdkrachten behoren en op basis van hun kennis aan een hervorming van het militaire apparaat werkten. De generale snijdt zich in de vingers door hen af te stoten, omdat het wegvloeien van kennis de strijdvaardigheid van de strijdkrachten niet zal bevorderen. De NAVO wordt daar ook niet beter van, waardoor deze ontwikkeling in Brussel en Washington niet tot vreugde zal leiden.

Wat verder opvalt is dat de deze militairen een studie volgden in de VS, of daar nog mee bezig zijn. Kennelijk meent die geheimzinnige raad van de generale staf dat deze typering voldoende is om een militair met de couppoging en de Gülen-beweging te associëren. Het antiamerikanisme ligt er duimendik boven op.

Met de situatie rond Mosul is er nog andere een reden voor de toename van negatieve gevoelens over de VS in Turkije, maar dat is een onderwerp op zich en behoeft een afzonderlijk artikel.

In de tussenliggende tijd overweeg ik voor de komende winter een jas te laten maken, waar heel duidelijk de woorden ‘Ben Amerikali Degilim’ (ik ben geen Amerikaan) op staan. Want hoewel ik liever nergens voor Amerikaan aangezien wil worden, wil ik dat op dit moment zeker niet in Turkije. Ben ik daarmee gevrijwaard van negatieve gevoelens in Turkije? Ach, ik hoorde via via over iemand die me verantwoordelijk hield voor de couppoging omdat ik een westerling ben…

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here