Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Nog gezien? Het debat gisteravond tussen Hillary Clinton en Donald Trump? Het grootste kwaad versus het op een na grootste kwaad. Zo gaat het doorgaans bij presidentsverkiezingen in de VS, al is het dit keer wel erg extreem. Clinton is geen beste, maar het schrikbeeld van Trump in het Witte Huis is nog vele malen erger.
Binnen regeringskringen in Turkije begint men daar anders over te denken. Gezien Trumps manifeste afkeer van de islam klinkt mag dat tegenstrijdig klinken, maar onder de gegeven omstandigheden is de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) hogere belangen gaan kennen. In juni riep president Erdogan nog op om de naam van de republikeinse kandidaat voor het Amerikaanse presidentschap van de Trump Tower in Istanbul te verwijderen, maar de mislukte staatsgreep van 15 juli jl. veranderde veel.
Bij zijn recente bezoek aan de VS hield Erdogan zich op de vlakte en wilde hij geen voorkeur kenbaar maken voor een Clinton of Trump. Erdogan laat het achterste van zijn tong echter doorgaans over aan zijn spreekbuizen binnen de media en daar beginnen columnisten Trump nu wel degelijk boven Clinton te verkiezen. De slechte betrekkingen tussen de AKP en de Amerikaanse Democratische partij zijn daar debet aan.
Betrekkingen tussen de VS en de AKP
Ooit was de verstandhouding tussen de AKP en de democraten prima. Nadat Erdogan in 1999 de petoet in was gedraaid wegens het voorlezen van een islamistisch getint gedicht, werd hij bezocht door diplomaten van Hillary’s echtgenoot, de toenmalige U.S. President Bill Clinton. En toen Hillary drie jaar later junior senator werd in New York behoorde ze tot de eerste Amerikaanse politici die vertegenwoordigers van de AKP ontving.
Nadat de AKP aan de macht was gekomen en Clinton door George W.Bush was opgevolgd bleven de betrekkingen tussen Washington en Ankara goed. Erdogan kreeg zelfs de status van lieveling van het Witte Huis. Zijn beleid werd een uithangbord van het Amerikaanse streven om de vrije markt economie naar het Midden-Oosten te verspreiden. Op dat uithangbord stond ook het lokaas dat werd gebruikt om de bevolking daar het neoliberalisme door de strot te duwen, zoals democratisering en een verbetering van de mensenrechten.
Het werd Erdogan ook niet kwalijk genomen dat de AKP in 2003 tegenstemde toen de VS Turkije verzochten om aan de Irak-oorlog deel te nemen. De inzet van Erdogan om tegenstanders van een Turks aandeel in de oorlog tegen Saddam Hoessein te overtuigen werd zonder meer gewaardeerd in Washington.
Dat het uiteindelijk allemaal niet doorging werd door de VS simpelweg in de schoenen van de Turkse generaals geschoven. Als straf besloten de Amerikanen Erdogans initiatief te steunen om hen de supervisie over de staat te ontnemen. De door aanklagers in dienst van imam Fethullah Gülen – Erdogans toenmalige bondgenoot – geïnitieerde Ergenekon- en Balyoz-procedures waren het gevolg.
Bush/Obama
Nadat George W. na twee desastreuze ambtstermijnen door de democraat Barack Obama was opgevolgd, bleven de betrekkingen tussen Washington en Ankara aanvankelijk uitstekend. Obama noemde Erdogan zelfs als een van de politieke leiders waar hij het vaakst contact mee onderhield.
De goede verstandhouding liep echter fikse deuken op toen de aanvankelijk zo prowesterse Erdogan de blik op het noorden (Rusland) en het oosten (China) begon te richten. Dat Erdogan aanpapte met de door China opgerichte Shanghai Cooperation Organization (SCO), die als tegenhanger wordt beschouwd van zowel de EU als de NAVO, werd in Washington met lede ogen aanschouwd. Zijn waardering voor de Russische president Putin niet minder.
Door de hervormingen op het gebied van democratisering en mensenrechten terug te draaien gaf Erdogan vervolgens uiterst geschikte argumenten aan Obama om diens bedenkingen jegens hem verder te rechtvaardigen.
Couppoging
En zo werd het 15 juli 2016, de dag waarop een groep militairen de macht probeerden te grijpen in Turkije. De straaljagers van de rebelerende militairen vlogen nog door het Turkse luchtruim toen Erdogan al zeker wist dat zijn tot aartsvijand getransformeerde voormalige bondgenoot Fethullah Gülen het op zijn geweten had.
Dat de VS vervolgens lauw reageerden op het Turkse verzoek om uitlevering van Gülen, werkte in Turkije samenzweringstheorieën in de hand waarin de Amerikanen bij de couppoging hadden samengespannen met de imam. Zo werden de betrekkingen tussen Washington en Ankara slechter dan ooit tevoren.
Uit door de radicaal linkse hackersorganisatie Redhack gelekte e-mails tussen Erdogans schoonzoon, de energieminister Berat Albayrak, en zijn schoonzoon Bilal Erdogan, blijkt dat de AKP niets veel goeds meer verwacht van de democraten. Niet van Obama, en niet van Hillary Clinton, mocht zij volgend maand de verkiezingen winnen. Zo wordt voor de AKP alles beter dan de democraten, komt Donald Trump als geschikt alternatief naar voren en wordt de door hem kenbaar gemaakte haat ten aanzien van de islam voor lief genomen.
Wat verwacht de AKP van Trump? Om te beginnen dat hij zich minder zal opwinden over de antidemocratische streken van Erdogan en de mensenrechtenschendingen onder diens bestuur. Uitspraken van Trump lijken te bevestigen dat zij zich daar inderdaad niet erg over kan opwinden.
Zarrab
De AKP zal verder van Trump verwachten dat hij Gülen op een dienblad serveert in Turkije. Daarnaast zal bij de AKP de hoop leven dat hij een einde maakt aan het sinds maart van dit jaar op gang gekomen proces tegen de Iraans-Turkse zakenman Reza Zarrab.
Laatstgenoemde wordt er in de VS van beschuldigd de boycot tegen Iran te hebben ontweken (in de jaren waarin de sancties tegen dat land nog van toepassing waren). Naar wordt aangenomen kent Zarrab veel belastende feiten over Erdogan, waarover hij mogelijk in ruil voor strafvermindering bereid is uit de school te klappen. Trump zou de AKP dus een groot plezier doen door een streep te zetten door het proces tegen Zarrab.
U.S. Constitution
Het is echter de vraag of Trump er zomaar voor kan zorgen dat Gülen wordt uitgeleverd en het proces tegen Zarrab wordt beëindigd. Wat dat betreft maken Erdogans media een denkfout. In Turkije kan Erdogan dan grotendeels een einde hebben gemaakt aan de in de U.S. Constitution vastgelegde onafhankelijkheid van de rechtelijke macht, maar daar kan in de VS geen sprake van zijn. Een Amerikaanse president is machtig, maar kan niets veranderen aan de uitspraken van rechters. Anders gezegd, mocht Trump president worden dan is het niet aan hem om te bepalen of Gülen wordt uitgeleverd en Zarrab van rechtsvervolging wordt ontslagen.
Nu heeft Trump al gezegd dat hij bij het betreden van het Witte Huis de eveneens in de grondwet vastgelegde vrijheid van meningsuiting zal beperken. Of hij met dergelijke manoeuvres weg kan komen is echter zeer twijfelachtig, want de grondwet is heilig voor Amerikanen en zeker iedere bepaling daarin die met het woord ‘vrijheid’ begint.
Bruuskeert Trump de grondwet dan zou hij daarmee zeer waarschijnlijk zijn politieke doodvonnis tekenen. Ik ben geen specialist op het gebied van de Amerikaanse wetgeving, maar kan me voorstellen dat het hem zelfs op een afzettingsprocedure zou kunnen komen te staan als hij zo ver gaat de grondwet aan zijn laars te lappen.
Mars
Vooralsnog moet bovendien nog maar blijken of Trump het gaat halen. Er kan in een maand veel gebeuren, maar vooralsnog loopt hij achter in de peilingen en krijgt hij de ene na de andere dreun toebedeeld. Zoals ik aan het begin van dit artikel al schreef blijft het Witte Huis met hem als bewoner echter een schrikbeeld van de eerste orde.
Slaagt Trump, dan wordt het donkere wolkendek boven de planeet aarde schier ondoordringbaar. Ik bedoel maar, Erdogan in Turkije, Putin in Rusland, ondemocratische tendensen in Hongarije en Polen, en in Nederland dan ook nog eens Geert Wilders als koploper in de peilingen. Daar wil je niet ook nog eens Donald Trump bij hebben. Mocht hij het gaan redden in november dan ga ik me toch ernstig afvragen of de tickets voor een enkele reis naar Mars al te koop zijn….
Scenario
Tenslotte: tijdens het schrijven van dit artikel ontwikkelde zich een bizar scenario bij me. Stel je voor dat Wilders binnenkort al zijn pijlen richt op Gülen en volop gaat pleiten voor vervolging van diens volgelingen op Nederlandse bodem. Wat doet Erdogan dan, in aanmerking genomen dat zijn frustratie over Gülen geen grenzen kent en hij hem waar ook ter wereld tegemoet wil treden. Zal hij zijn medestanders in Nederland dan het advies geven om de islamhaat van Wilders te negeren en op hem te stemmen?
Toegegeven, steun van Erdogan voor Wilders klinkt als een bezopen idee, maar wie een half jaar geleden zei dat de voorkeur van de AKP-media naar de moslimshatende Trump zou gaan was ook voor gek versleten. Leuk scenario in ieder geval voor DENK…
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
