Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – We gaan terug naar 5 februari 2006. Op die dag vermoordde de destijds zestienjarige Oguzhan Akdin de Rooms-Katholieke priester Andrea Santoro in de Turkse stad Trabzon. Akdin riep Allahu Akbar tijdens zijn misdaad en verklaarde te hebben gehandeld uit frustratie over de toenmalige controverse rond cartoons over de profeet Mohammed in de Deense krant Jyllands-Posten.
Omdat hij nog minderjarig was kwam Akdin er vanaf met een gevangenisstraf van achttien jaar. Deze week werd hij onder voorwaarden vrijgelaten.
Dink
Er werden in die jaren meer niet-moslim van het leven beroofd in Turkije. Een jaar later werd de Armeens-Turkse journalist Hrant Dink in Istanbul vermoord door de eveneens minderjarige extreemrechtse nationalist Ogun Samast.
Drie maanden na de moord op Dink werden in Malatya nog eens drie voor de uitgeverij Zirve werkzame christenen vermoord. Vandaar dat later over de ‘Zirve-moorden’ werd gesproken. De vijf mannen die hiervoor werden vervolgd en veroordeeld, konden in 2014 de gevangenis verlaten en kregen huisarrest.
Ergenekon
Al deze moorden werden destijds in verband gebracht met Ergenekon, een vermeende samenzwering tegen de regerende Partij voor Gerechtigheid en ontwikkeling (AKP) en de daar destijds mee samenwerkende beweging rond imam Fethullah Gülen. Tot de Gülen-beweging behorende aanklagers namen het initiatief tot de Ergenekon-procedure.
De samenwerking tussen de AKP en de Gülen-beweging sloeg via een sluimerend conflict om in een regelrechte oorlog. Parallel daaraan werd duidelijk dat bewijsmateriaal over Ergenekon vervalst was. Daarmee verviel het bewijs dat er sowieso een organisatie onder die naam had bestaan.
Hoewel de verdachten in 2013 tot vaak lange gevangenisstraffen werden veroordeeld, kwamen zij een jaar later al vrij. Dit jaar werd hun veroordeling officieel nietig verklaard. Helaas werd daarbij ook de weg afgesneden naar meer helderheid over de beruchte Turkse diepe staat, waar een aantal Ergenekon-verdachten nauw bij betrokken was.
Akyurek
Ondertussen had de zaak rond de moord op Hrant Dink een andere wending gekregen, nadat was gebleken dat de politie in Trabzon had nagelaten om binnengekomen tips over de op handen zijnde moord op de journalist door te geven aan de politie in Istanbul.
De politie in Trabzon kwam ook in opspraak naar aanleiding van de moord op Andrea Santoro. De telefoon van priester werd daar in de drie maanden voorafgaand aan zijn dood door afgeluisterd.
De leiding over politie in Trabzon was toen in handen van Ramazan Akyurek, die twee maanden na de moord op Santoro werd overgeplaatst naar de inlichtingendienst van de politie. Later werd Akyurek aangehouden vanwege zijn verdachte optreden ten aanzien van de moord op Dink. Akyurek had niets te maken met personen die in verband met Ergenekon werden vervolgd, maar alles met de Gülen-beweging.
Staatsgreep
Sinds de mislukte staatsgreep van 15 juli jl. vonden meer arrestaties plaats naar aanleiding van de moord op Dink. Daarbij gaat het met name om leden van de gendarme. De laatste in het rijtje is gendarmekolonel Metin Yildiz. Daarnaast werd de journalist Ercan Gül van Fox TV onlangs in dit verband gearresteerd. Beide worden er van verdacht betrokken te zijn bij de Gülen-beweging.
Hierbij valt op dat tot de Gülen-beweging behorende aanklagers tijdens de Ergenekon-procedure zelf nog probeerden om de gendarme aan de moord op Dink te koppelen.
Overigens gedroeg de gendarme zich ook bij de eerder genoemde Zirve-moorden verdacht. Er doken in ieder geval aanwijzingen op dat de gendarme het gebouw van de Zivre-uitgeverij observeerde in de maanden voorafgaand aan de moorden.
Staatsraad
Andere aanvankelijk met Ergenekon in verband gebrachte moorden komen nu mogelijk eveneens in een ander daglicht te staan. Zoals de aanslag op de Staatsraad te Ankara in 2006, waarbij rechter Mustafa Yücel Özbilgin het leven liet. De schutter, Alparslan Arslan, riep daarbij Allahu Akbar, evenals de recentelijk vrijgelaten moordenaar van priester Andrea Santoro. Arslan zit nog in de gevangenis, hij werd tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld.
En hoe nu verder te denken over de moord op de uitgesproken seculiere nationalist Necip Hablemitoglu in 2002? Hablemitoglu kan dan een van de eerste kritische boeken over de Gülen-beweging hebben geschreven, maar Gülens aanklagers plaatsten ook de moordaanslag op hem in het kader van Ergenekon. Hetzelfde deden ze met de moord op de zakenman Uzeyir Garih in 2001, wiens zakenpartner Isaac Alaton als pleitbezorger van Gülen optrad.
Kücük
In verband met de moordaanslagen op Dink, de Staatsraad, Hablemitoglu en Garih duikt steeds dezelfde naam op. Die van de oud-commandant van de illegale gendarmeafdeling JITEM Veli Kücük. Acht jaar geleden stond zijn naam vrijwel dagelijks in de Turkse kranten, als hoofdverdachte in de Ergenekon-zaak, en als primaire exponent van de Turkse diepe staat in de jaren negentig.
Na zijn vrijlating in 2013 lijkt Kücük echter totaal van de aardbodem verdwenen en door de Turkse media vergeten. Tel daarbij op dat Kücük in de jaren negentig nog met Fethullah Gülen werd geassocieerd en we arriveren bij de reden waarom ik hem hier nogmaals onder de schijnwerpers plaats.
Peker
Het is uiteraard uitstekend dat na de couppoging het onderzoek naar de moord op Hrant Dink nieuw leven wordt ingeblazen, en dat eventuele verbanden met de Gülen-beweging nader worden onderzocht. Hopelijk zal dat ook nog gaan gebeuren ten aanzien van andere moorden waarover tot op heden veel in nevelen gehuld is gebleven, zoals die op Dink, Hablemitoglu en Garih.
Strikt genomen is Turkije in dit opzicht – en talloze andere – danig toe aan een waarheidscommissie. Die zou bijvoorbeeld meer licht kunnen werpen op de handel en wandel van de extreemrechtse maffialeider Sedat Peker, die in de jaren negentig niet alleen samenwerkte met Kücük, maar over wie ook indicaties bestaan dat hij betrokken was bij het initiëren van tot de Gülen-beweging behorende scholen in Bulgarije.
Tegenwoordig staat Peker echter te boek als propagandist van de AKP. Tja, alleen om die reden zal de regeringspartij geen behoefte hebben aan een waarheidscommissie die de onderste steen boven haalt in Turkije.
Samenvattend stel ik dat de grenzen tussen de actoren in Turkije vaak erg vaag overkomen en dat de allianties keer op keer verschuiven. Daar zoek ik de reden waarom ik bij de lezing over de avond van 15 juli die de AKP me wil doen geloven voortdurend het gevoel heb dat er iets ontbreekt.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
