Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Tien dagen geleden probeerde een groep militairen de macht te grijpen in Turkije. Politici van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) doen er sindsdien regelmatig uitspraken over.
Celik
Volgens de Turkse minister voor Europese Zaken Ömer Celik is imam Fethullah Gülen ‘gevaarlijker dan Bin Laden.’ Merkwaardig vergelijkingsmateriaal. Niet alleen omdat Bin Laden via een zeemansgraf naar zijn maagden ging en niemand nog last van hem heeft, maar vooral ook omdat de dreiging in de wereld tegenwoordig veel meer uitgaat van de Islamitische Staat (IS).
Waarom noemde Celik IS niet? Koren op de molen voor hen die menen dat IS nog altijd steun ontvangt uit Turkije. Aan de andere kant blijft het een puntje dat klonen van al-Qaeda in Syrië een deur in kunnen trappen bij de AKP. Ook dat maakt het bijzonder dat Gülen met de oprichter van al-Qaeda werd vergeleken door Celik
Los daarvan blijft het een overtrokken vergelijking, want de Gülen-beweging pleegde wereldwijd geen aanslagen zoals al-Qaeda en IS. Bovendien schittert hard bewijs over Gülens persoonlijke betrokkenheid bij de couppoging nog altijd door afwezigheid.
Martelen
Celik toonde zich er verbaasd over dat er geen vertegenwoordigers van de EU naar Turkije kwamen na de couppoging.
De regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) stoort zich aan de zorgen in de EU over mensenrechtenschendingen sinds 15 juli, waaronder aanwijzingen over het martelen van gearresteerde coupplegers. ‘Ze bekommeren zich meer over het welbevinden van de coupplegers dan de poging tot staatsgreep die zij pleegden’ zei iemand van de partij.
Dat laatste deed me een beetje denken aan een documentaire uit de jaren tachtig, waarin een Turkse generaal ontkende dat er gemarteld werd in zijn land. ‘Alleen als ze het echt verdienen’ voegde hij daaraan toe.
Gökcek
Je kan van Melih Gökcek, de mallotige burgemeester van Ankara, zeggen wat je wilt, maar hij vindt altijd een bijzonder invalshoek.
Tijdens een interview zei Gökcek dat Gülen grote aantallen mensen mee weet te krijgen door ‘drieletter dingen’ te gebruiken. Daar bedoelde hij ‘jins’ (geesten) mee. Gökcek:
‘Het is duidelijk dat velen slaaf van hem [Gülen] werden en dat ze vervolgens gered konden worden. Die mensen raakten gehypnotiseerd en werden slaaf.’
Dit leidt tot de vraag met wat voor middelen Gökceks baas, president Erdogan, bijna vijftig procent van de Turkse stemmers aan zich weet te binden. Democratisering, een verbetering van de mensenrechten en een gedegen lange termijnvisie op de economie behoren daar in ieder geval niet toe. Hoeft ook niet, want ‘jins’ als nationalistische en religieuze verklaren waarom de man op een ongezonde manier vereerd wordt.
France 24
Erdogan laat zich sinds de couppoging bij voorkeur door buitenlandse Tv-kanalen interviewen. Vorige week kreeg het Arabische nieuwskanaal Al Jazeera de eer, op 23 juli kreeg France 24.
Erdogan zei daar dat een van de coupplegers waar opperbevelhebber Hulusi Akar door in gijzeling werd gehouden op die vrijdagavond, hem voorstelde om met ‘onze opinieleider’ Fethullah Gülen te telefoneren.
Is dit dan het doorslaggevende bewijs dat Gülen opdracht gaf tot de couppoging? Als het dat is blijft de vraag waarom de president acht dagen wachtte om dit wereldkundig te maken. Het kan bijna niet anders dat Erdogan dit al op een veel eerder tijdstip van Akar hoorde.
Kemalisten
Ik kan er nog steeds niet bij dat Gülen zijn volgelingen in de strijdkrachten opdracht gaf een staatsgreep te plegen, om daarmee het wereldwijde netwerk van zijn beweging op het spel te zetten.
Zeker, er zijn aanwijzingen dat zich onder coupplegers Gülenisten bevinden, maar even zeer dat er verstokte kemalisten tussen zitten. Wie volgde wie? Dat de kemalistische vleugel het initiatief nam en gevolgd werd door Gülenisten komt het meest realistisch op me over. Andersom stukken minder.
Daarbij zou het dan om een relatief geïsoleerde groep Gülen-volgelingen binnen de strijdkrachten kunnen gaan, die tijdens van de Ergenekon en Balyoz-procedures uit carrièreoverwegingen voor de beweging imam kozen en niet om religieuze of ideologische redenen.
Dat deze groep zich in het nauw gedwongen voelde door Erdogans dreiging de bezem door de strijdkrachten te halen laat zich raden. Niet uitgesloten daarom dat zij vervolgens besloten om op eigen initiatief hun kemalistische collega’s te volgen en ervan overtuigd waren dat Gülens haat jegens Erdogan zo ver gaat dat hij hun actie zou goedkeuren.
Ging het inderdaad zo dan heeft Gülen een stel ongeleide projectielen in zijn beweging, dat zijn netwerk zwaar in gevaar heeft gebracht. Zou moeilijk zijn om toe te geven dat hij daar de controle over heeft verloren. Volhouden dat Erdogan zelf achter de couppoging schuilging is dan de enige uitweg. Dat is in ieder geval precies wat hij deed.
Voor alle duidelijkheid: het is niet mijn bedoeling Gülen te verdedigen, slechts om een irrationele beslissing te verklaren waar ik hem en zijn adviseurs niet mee kan associëren.
Masker
Wie ook het voortouw nam, vast staat dat de indruk gewekt moest worden dat het een kemalistische actie was.
De verklaring die de omroepster van TRT gedwongen werd voor te lezen was onmiskenbaar kemalistisch getint en de door junta gekozen naam wees in dezelfde richting. ‘Yurtta Sulh Konseyi (Vrede Thuis Comité) is duidelijk een verwijzing naar de beroemde uitspraak van Mustafa Kemal Atatürk ‘Yurtta Sulh, Cihanda Sulh’ (Vrede thuis, vrede in de wereld). Wat opvalt is dat in navolging tot Atatürk het woord ‘sulh’ voor vrede werd gebruikt, terwijl het woord ‘baris’ in die betekenis gebruikelijk in het hedendaagse Turks.
Uiteraard is het mogelijk dat Gülens volgelingen zich een kemalistisch masker voorbonden. Dan is het echter de vraag hoe het op de langere termijn was gegaan wanneer de staatsgreep was geslaagd. Hadden Gülens volgelingen zich voor kemalisten uit blijven geven? Of hadden ze op een zeker moment toegegeven dat ze de natie in de maling namen, waarbij ze voor hun ware identiteit uitkwamen?
Gezien de desecularisering in Turkije vraag ik me af of het niet slimmer geweest was voor een islamistisch dan een kemalistisch masker te kiezen. Met negentien procent van de Turkse bevolking dat ‘geen mening’ heeft over IS, alsmede de bij demonstraties tegen de couppoging vaak hoorbare kreet ‘Allahu Akbar, zou je gechargeerd zelfs kunnen zeggen dat het efficiënter was geweest om het over de jahidistische boeg te gooien.
Propaganda
Vragen, vragen en nog eens vragen.
Ik vraag me ook af waarom er geen propagandaoffensief aan de couppoging voorafging. Met het voorbereiden van staatsgrepen heb ik geen ervaring, maar zoveel lijkt me logisch.
Door vooraf berichten te verspreiden dat Erdogan zijn eigen machtsovername voorbereidde, hadden de coupplegers voor een rechtvaardiging kunnen zorgen. Zoals de junta van 12 september 1971 die van 9 september gebruikte om de macht te grijpen.
Wanneer de staatsgreep mislukte had men daar bovendien dekking achter kunnen zoeken. Na de couppoging doken inderdaad samenzweringstheorieën op waarin Erdogan er zelf de hand in had. Zoals gesteld ook van Gülen. Hij was daar binnen en buiten Turkije aanmerkelijk serieuzer over genomen als er vooraf geruchten over de ronde hadden gedaan.
De Gülen-beweging beschikt over Twitteraccounts waarmee dit mogelijk was geweest. Twitteraccounts die eerder door menigeen buiten de beweging gevolgd werden omdat ze gebeurtenissen vaak correct wisten te voorspellen. Deze middelen werden in de weken voorafgaand aan de couppoging echter niet ingezet om geschikte omstandigheden te creëren.
Bozdag
Overigens maakte justitieminister Bozdag vandaag bekend dat zij die suggereren dat Erdogan of de regering de hand in de couppoging hadden aan een strafrechtelijk onderzoek zullen worden onderworpen.
Wanneer de arrestaties worden goedgekeurd van burgers waarvan het nog maar de vraag is of ze iets met couppoging te maken hadden, is dat geen enkel probleem voor Bozdag. De theorie waarin Gülen de booswicht mag natuurlijk ook in alle toonaarden worden verkondigd, al is daar vooralsnog dan niet erg veel meer echt bewijs voor dan ten aanzien van het verhaal waarin Erdogan het zelf op zijn geweten heeft.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
Mooi, overzichtelijk artikel. Maar nu even het lijstje langslopen:
1. “Tien dagen geleden probeerde een groep militairen de macht te grijpen in Turkije.” Peter Edel presenteert dit als feit. De daders waren sowieso ‘een groep militairen’. Onhelder blijven: identiteiten; achtergrond; motieven; groepssamenstelling.
2. Dat Erdogan zei dat Akar zei dat ‘een van de coupplegers’ zei dat Gülen achter de aanslag zat, overtuigt niet. Argument: Erdogan kwam pas erg laat met dit bericht. Ander argument: elk spoor van bewijs voor deze strak volgehouden beschuldiging ontbreekt. (Dit weerhoudt E. er echter niet van tal van indringende maatregelen te nemen, alsof Gülens daderschap helemaal niet bewezen hoeft te worden.)
3. Waarschijnlijk was het een combinatie van een paar kemalisten en gülenisten binnen het leger. Argument: voor Gülen zelf en diens beweging zou zo’n coup een onbegrijpelijk groot risico vormen. Zeker als die zo beroerd georganiseerd was. Maar dit is een argument tégen direct daderschap van Gülen; geen argument dat aantoont dat ‘een groepje kemalisten en gülenisnten’ achter de coup zat. Onhelder blijven: identiteiten, motieven, samenstelling. Vergeleken met 1. is de ‘achtergrond’ ingevuld, maar het is puur giswerk.
4. Het was een gemengd kemalistisch-gülenistisch groepje dat een kemalistisch masker droeg. Argument: het duidelijke masker. Onhelder: wie er achter dat masker schuilging. Wederom: identiteiten, motieven, samenstelling. Het gemengde groepje is, net als bij 3, de vrucht van giswerk.
5. Het was gemengde kemalistisch-gülenistisch groepje dat helaas vergeten was propaganda-vooraf te maken en zo de publieke opinie tegen Erdogan te keren. Argument: inderdaad, geen propaganda-vooraf. En ook geen propaganda-achteraf, want de vele opgepakten spreken nu niet, en sommigen spreken nooit meer. Propaganda was ook niet het enige dat ze ‘vergeten’ waren; ook het overmeesteren van het staatshoofd, het uitschakelen van media en Internet, het blokkeren van de infrastructuur, het inschakelen van voldoende mankracht, en eigenlijk elke andere les uit ‘Military Coups 101’ waren ze ‘vergeten’.
Domme coupplegertjes!
6. Erdogan heeft het niet gedaan. Argument: dat lijkt op een samenzweringstheorie. Ander argument: dan had Gülen dat vooraf wel geweten (?) en dan had Gülen dat wel gebruikt als propaganda (?).
De reeks 1. t/m 5. doet mij denken aan een tunnelvisie. En optie 6. wordt mij te gemakkelijk afgeserveerd. Het belangrijkste dat we weten is dat voor beide opties harde bewijzen ontbreken.
Maar we weten óók dat Erdogan extreem profiteert van deze ‘coup’. In enkele uren heeft deze ‘coup’ zijn beleid een ongedroomde sprong ‘voorwaarts’ laten maken – en er komen nog heel wat sprongen bij.
Er zijn zo verschrikkelijk veel dingen totaal niet normaal aan deze ‘coup’, dat het scenario waarin Erdogan er wél de hand in gehad heeft, mij veel waarschijnlijker voorkomt dan wanneer hij van niks wist.
E. hoeft de ‘coup’ heus niet van A tot Z georkestreerd te hebben. Een mogelijk scenario is dat zijn geheime diensten lucht kregen van oppervlakkige coupplannen en dat zij de aanstichters – al of niet middels infiltranten – hebben gemanipuleerd tot het uitvoeren van het treurige plan dat we tien dagen geleden aanschouwden. Waarmee ze in de val liepen die E. voor hen had opengezet. En waarvan hij nu onmetelijk profiteert.
Het zou verklaren waarom:
– de omvang van de coup belachelijk klein was;
– er onder de legerleiding weinig tot geen draagvlak of zelfs maar voorkennis was;
– de coup niettemin kemalistisch oogde (om herkend te worden als ‘militaire coup’ zoals Turkije die kent);
– Gülen geen propaganda-vooraf maakte;
– het staatshoofd en andere bewindspersonen niet werden overmeesterd;
– tv-zenders en andere media bleven werken (Internet was ‘even’ uit de lucht & precies op tijd terug om E. te laten ‘facetimen’ en massa-sms’en);
– de identiteit van de hoofd-coupplegers buiten beeld bleef (presentatrice mocht voorlezen);
– er meestal geen verzet was tegen de te hoop gelopen bevolking;
– de ‘coup’ in luttele uren voorbij was;
– Erdogan ‘net even weg was’;
– Erdogan de sociale-media-hater zijn verhaal voor Facetime paraat had;
– Erdogan ‘net weg was’ uit zijn hotel toen pas het hotel overvallen werd;
– Erdogans vliegtuig met rust gelaten werd;
– Erdogan precies op tijd terug was in Ankara voor zijn persmomentjes met zijn speeches;
– de politie ’s avonds in korte tijd massaal op de been was;
– de moskeeën ’s avonds laat in korte tijd massaal in bedrijf waren met speciale oproepen en speciaal gebed;
– Erdogan handig zijn lijsten met putschisten en handlangers klaar had liggen zodat hij zaterdagochtend vroeg direct kon beginnen met zijn arrestaties.
Kortom, ik acht de mogelijkheid dat Gülen met zijn directe verklaring dat Erdogan zelf de hand heeft gehad ni deze ‘coup’ helemaal niet onwaarschijnlijk.
En dat een couppoging een ‘false flag’ LIJKT is absoluut geen bewijs dat het er geen IS.
De vijand van mijn vijand is mijn vriend toch Petertje?
En jou grote vraagtekens bij ‘yurtta sulh’ is de motto van landmacht van Turkije. Dat hoor je te weten. Het is dan ook niet meer dan logisch dat ze dat hebben gebruikt in plaats van ‘baris’. In tegenstelling tot de Nederlandse, westerse media doet de Turkse media nooit uitspraken als ‘Strijden voor ‘baris’ want baris is totaal ongeschikt in die content. Het wordt niet gebruikt als ‘er is vrede’ maar eerder ‘vredelievend’. En een strijd is nooit vredelievend.
Verder wil ik graag kenbaar maken dat de rangorde van het leger niks te maken had met de hoeveelheid invloed die de soldaten hadden tijdens de coup poging. Een aantal OF-3 rang soldaten gaven orders aan OF-5, OF-6 en OF-8 soldaten. Terwijl kemalisten dit niet zouden ‘kunnen’ doen. Dit betekent dat niet de rangorde van de soldaten de doorslaggevende factoren waren, maar andere dingen, zoals ‘spirituele’ factoren. In dit geval de belangrijkste mannen van Gulen. Of in ieder geval de meest vertrouwde tot het ‘minst vertrouwde’.
Dus Petertje, minder schreeuwen aub.