Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – In tegenstelling tot bijvoorbeeld Schiphol gaan passagiers en andere bezoekers op de Atatürk-luchthaven in Istanbul al bij de ingang door een veiligheidscontrole. In de loop der jaren stond ik daar vaak in de rij. Wellicht omdat ik dan al gedeeltelijk met mijn gedachten in Nederland was, stond ik er niet bij stil dat deze plaats de zwakste schakel in de beveiligingsketen is. Een object kan beveiligd worden, maar beveiliging van beveiliging is een ander verhaal.
Drie terroristen waren zich op de avond van 27 juni wel bewust van deze zwakte en maakten er, zoals in alle kranten heeft gestaan, gebruik van om meer dan veertig Turken en buitenlanders mee de dood in te slepen.
De daders behoorden naar wordt aangenomen tot de Islamitische Staat (IS). Wat valt er verder over te zeggen? Wachten op de volgende verwoestende aanslag maar. Klinkt hard en cynisch, maar het is helaas de realiteit.
Het is verleidelijk om aanslagen in Turkije te verbinden aan zaken die daar gelijktijdig spelen, al valt daar achteraf nimmer een bevestiging voor te vinden.
In ieder geval viel deze aanslag samen met week waarin een koersverandering in het buitenlandbeleid van Turkije definitief gestalte kreeg.
Israël
Zoals verwacht werd het akkoord met Israël over een herstel van de betrekking door de in Turkije regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en haar medestanders als een glorieuze overwinning gevierd. Er hangen grote posters over in Ankara. Israël had excuses aangeboden! Alsof de zionistische staat dat niet al drie jaar geleden op verzoek van de VS deed.
Een overeenkomst over transport van Israëlisch (lees: Palestijns) aardgas over Turkse bodem zal Turkije voordelen bieden, al ligt het voor de hand dat Israël daar meer aan gaat verdienen.
Verder zal er in de handelsbetrekkingen weinig veranderen. Dwars door het conflict nam de handel tussen beide landen al fors toe, dus wat dat betreft zal de overeenkomst over het herstel van de betrekkingen niet veel meerwaarde leveren.
Mogelijk komen er weer meer Israëlische toeristen naar Turkije, al zal het afschrikwekkende effect van aanslagen zoals op de Atatürk-luchthaven ook aan hen niet voorbijgaan.
Gaza
Dan de Palestijnen in Gaza. Voortaan mag Turkije humanitaire hulpgoederen voor hen afleveren in de Israëlische haven Ashdod. Maar voorheen mocht dat ook al van Israël. Wat een winst.
Natuurlijk is het mooi dat Turkije nu een ziekenhuis in Gaza gaat bouwen, alsmede een installatie voor waterzuivering, een elektriciteitscentrale en een paar industriegebieden, maar had Israël het herstel van de betrekkingen daar een paar jaar geleden op stuk laten lopen?
Wat blijft is dat Israël niet toegaf aan de eis over een volledig einde van de blokkade van Gaza en dat de AKP-regering daar uiteindelijk genoegen mee nam. Veel aanhangers van de AKP zullen dat door de vingers zien, maar niet iedereen.
De islamitische mensenrechtenorganisatie IHH, die in 2010 nauw betrokken was bij de poging om de Israëlische blokkade van Gaza te doorbreken, was jarenlang erg close met de AKP. Nu beschouwt IHH de deal met Israël als een erkenning van de blokkade en heeft men om die reden veel kritiek op de Turkse regeringspartij.
Verder zal IHH het betreuren dat Turkije met voorwaarden akkoord is gegaan die nadelig zijn voor Hamas. Zat er een tijdje geleden al aan te komen, toen een leider van deze aan de Moslim Broederschap verbonden organisatie door Turkije werd uitgewezen. Zo trekt Israël ondanks de overwinningsroes van de AKP aan het langste eind.
Rusland
De inkt onder de overeenkomst tussen Israël en Turkije was nog niet droog of president Erdogan stuurde excuses naar Moskou over het neerschieten van een Russisch gevechtsvliegtuig vorig jaar november. Al die maanden hield Erdogan vol dat Turkije volledig in zijn recht stond bij het neerknallen van het toestel, en dat Rusland excuses moest maken voor het schenden van het Turkse luchtruim. De Turkse president draaide om als een blad aan een boom.
Erdogans woordvoerder, Ibrahim Kalin, sprak nog tegen dat het om excuses ging. Volgens hem was het een uitdrukking van spijt. Door de Russen werd het echter opgevat als excuses en daar ging het maar om. Maar het gebaar werd positief door hen opgevat. Erdogans Russische collega Poetin maakte onmiddellijk een einde aan de sancties van zijn land tegen Turkije.
Prima voor het toerisme naar Turkije, al blijven de aanslagen ook hier weer een factor. Daarnaast ook goed voor de Turkse export naar Rusland. De problemen in beide sectoren hadden echter voor een groot deel voorkomen kunnen worden als Erdogan zijn poot niet zo lang stijf had gehouden. Binnenkort zal iemand wel een zakjapanner pakken om uit te rekenen wat dat geintje de Turkse economie precies heeft gekost. Zal niet weinig zijn.
Egypte
Het houdt niet op, want vervolgens verschenen berichten dat Turkije het goed wil maken met Egypte. Is daar iets veranderd dan? Nee, niets. Erdogans favoriet Morsi zit nog steeds achter de tralies, terwijl de door hem verguisde al-Sisi nog immers aan de macht is.
Dat Erdogan toch een toenadering doet tot al-Sisi zal de Moslim Broederschap in Egypte weinig bevallen. Blijft een hele stap, na jaren waarin Erdogan daar veel sympathie voor toonde.
Wat we hier meemaken is dan ook een U-bocht van ongekende proporties in het Turkse buitenlandbeleid. Die zo geliefde eenzaamheid in de regio bleek om economische en politieke redenen toch niet zo’n goed idee. Dat besef kon ook niet uitblijven, met een Turkije dat zich onder de AKP keer op keer een tandeloze tijger toonde die aan hard gebrul geen navolging kon geven. Pijnlijk om dat toe te geven en zo ontwikkelt zich al snel de behoefte aan een zondebok
Davutoglu
Die zondebok is voorhanden in de persoon van de thans als backbencher van de AKP door het leven gaande oud-premier Davutoglu. Nadat de website Pelican Brief eerder royaal bijdroeg aan zijn vertrek, halen nieuwe websites uit Erdogans hoek hem nu verder door het slijk.
Davutoglus eerdere rol als architect van het buitenlandbeleid, waar nu afstand van wordt genomen, maakt hem tot de ideale katvanger. Lastig puntje alleen dat zijn plannetjes langdurig en volledig werden gesteund door Erdogan. Dat kan ondervangen worden met het argument dat hij misleid werd door Davutoglu. Het verhaal over misleiding deed het prima toen het om imam Fethullah Gülen ging, dus met Davutoglu zal het ook wel weer lukken.
Wat moet het voor een autocratische leider toch een genot zijn om een achterban te hebben die zich door ideologie bedwelmd telkens weer ziende blind toont. Zo kun je na jaren waarin Erdogan vurig aandrong op het vertrek van de Syrische president al-Assad zelfs een toenadering in diens richting verdedigen. Klinkt absurd, maar ook daarover klinken nu de eerste voorzichtige geluiden. Kortom, geef Davutoglu de schuld en er openen zich nieuwe mogelijkheden die als het even meezit eveneens als een glorieuze overwinning kunnen worden afgebeeld.
Vijanden
Het voordeel van betere betrekkingen met landen als Israël, Rusland, Egypte en misschien zelfs Syrië, is dat daar niet geklaagd wordt over schendingen van mensenrechten in Turkije, zoals die zeurpieten in Brussel dat doen. Zo komt het ook allemaal heel natuurlijk over. Soort zoekt soort zullen we maar zeggen.
Het nadeel van betere relaties met landen waar voorheen een probleem mee bestond is echter dat je zo vijanden kwijtraakt. Dat weegt nogal, want voor landen met een autocratisch regime als Turkije zijn vijanden heel belangrijk. Die vormen namelijk het perfecte rookgordijn om de meest uiteenlopende repressieve maatregelen en andere schunnige streken achter te verbergen.
Gelukkig voor Erdogan blijven er voldoende vijanden over. Wat we binnenkort zeer waarschijnlijk gaan zien is dat het westen nog meer op het dak krijgt van hem dan voorheen. Zo zal het gaan tot het moment waarop Erdogan de steun van de NAVO weer kan gebruiken. Zoals eind vorig jaar toen hij tegen een crisis met Rusland opliep. Even kwam er daardoor geen kwaad woord uit zijn mond over het anders zo kwaadaardige westen.
Zolang de steun van de NAVO niet nodig is, zal van iedere westerse muis echter meer dan ooit een olifant worden gemaakt. Wappert er in Europa ergens een Koerdische vlag, dan zal dat bijvoorbeeld nog resoluter geïnterpreteerd worden als bewijs dat het betreffende land wapens levert aan de PKK.
PKK
Nu we het toch over de PKK hebben. De oorlog daarmee benadrukt hoe belangrijk vijanden zijn voor Erdogan. De PKK blaast zijn machtsballon op, maar voor een deel ook de ballon van de economie.
Het is een gegeven dat de bouwsector van essentieel belang is voor de Turkse economie, maar ook dat de verkoop van onroerend goed begint terug te lopen. Daarom staan met Erdogan bevriende bouwondernemers meer dan ooit te trappelen om de in de oorlog met de PKK verwoeste Koerdische steden te herstellen. Om langs die weg een geheel eigen invulling te geven aan het begrip oorlogseconomie…
Dergelijke kunstgrepen dragen ertoe bij dat de economie blijft groeien, al heeft de massa dan niets aan dat soort groei. De oorlog met een zo waardevolle vijand als de PKK leidt die massa dan weer af van al te diepe gedachten daaromtrent.
IS
Om bij het begin van dit artikel terug te komen is er dan ook IS nog. Na jaren waarin Erdogan het allemaal wel mee vond vallen met de dreiging van deze apocalyptische gezelligheidsvereniging, is dat nu toch ook een echte vijand.
Nog altijd geen ideale vijand, want behorend tot zijn eigen soennitische club. In een tijd waarin de ene na de andere vijand noodgedwongen tot vriend moet worden verklaard is het echter zaak om ruime definities te hanteren over nieuwe vijanden.
Door de recente aanslag van IS in Istanbul regeert de angst meer dan ooit onder de Turken. De winst daarvan zal voor Erdogan zijn wanneer hij er met een stabiel Turkije als lokaas in slaagt om het door hem begeerde presidentieel systeem binnen te halen.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
