Braziliaanse president krijgt bijval van regeringsgezinde media in Turkije (COLUMN)

Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht. H.M. van Randwijk

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Een woord vooraf: dit artikel verschijnt op de dag waarop de Nederlands-Turkse journaliste Ebru Umar werd aangehouden in Turkije. Daardoor zit de schrik er goed in bij me. Beledigen is niet mijn stijl, maar belediging is een erg rekbaar begrip geworden in dit Turkije.

Ik vrees voor mijn vrijheid en veiligheid. Daarom twijfelde ik aanvankelijk of vandaag een artikel van me op Turksnieuws moest verschijnen. Vanwege solidariteit met de Turken die vervolgd worden omdat ze voor vrede en vrijheid staan, kan ik het echter niet kan maken om voor angst te zwichten.

Hierbij verder het artikel dat al voor vandaag in de planning stond.

Brazilië

Nadat het parlement in Brazilië een voorstel had aangenomen om regerend president Dilma Rousseff wegens het overtreden van de wet op de overheidsbegroting af te zetten, riep zij heel hard ‘help staatsgreep.’

In Turkije, waar men vaak niet meer van Brazilië weet dan dat ze daar goed kan voetballen en dat de bikini’s er erg klein zijn, kreeg Rousseff bijval van media op de hand van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP).

Wanneer in de conservatieve AKP-kringen op de bres wordt gesprongen voor een socialistische president in Brazilië moet er iets bijzonders aan de hand zijn. Dat is er dan ook.

Sociale programma’s

Rousseff wordt verweten gebruik te hebben gemaakt van rekeningen bij de Nationale bank, die niet van de overheid zijn. Ze deed dat om een aantal sociale programma’s doorgang te laten vinden die tijdelijk niet uit het budget van de overheid gefinancierd konden worden. Dit is in strijd met de regels, maar om het een halsmisdaad te noemen gaat te ver.

Wat Rousseff deed is niet ongebruikelijk. Zo maakte president Obama in de VS gebruik van vergelijkbare constructies om aan de limiet van de overheidschuld te ontkomen.

In ieder geval deed Rousseff het niet om er zelf beter van te worden en met corruptie heeft het ook niets te maken. Toch wordt het haar aangerekend.

De tegen Rousseff op gang gekomen procedure is strikt genomen legaal, omdat de Braziliaanse grondwet in deze mogelijkheid voorziet. Tegelijkertijd is het duidelijk dat er een stok wordt gezocht om een hond te slaan. Zodat het socialisme van Rousseff vervangen kan worden door het neoliberalisme van haar tegenstrevers. Hetzelfde neoliberalisme waar in Zuid-Amerika zulke onplezierige herinneringen over leven, omdat het in de jaren zeventig onder druk van militaire junta’s werd ingevoerd. Destijds was Rousseff overigens actief in het verzet tegen de militaire dictatuur in Brazilië

Staatsgreep

Rousseff noemt de campagne tegen haar dus een staatsgreep. Dat sprak tot de verbeelding binnen regeringskringen in Turkije, waar men achter iedere boom een couppleger ziet staan.

Na vier militaire interventies werd het woord ‘staatsgreep’ zwaar beladen in Turkije. De AKP maakt daar dankbaar gebruik van. Er hoeven geen tanks door de Turkse straten te rijden voor de regeringspartij om te suggereren dat er aan een coup wordt gewerkt.

Zo werd het vreedzaam begonnen protest tegen de afbraak van het Gezipark in Istanbul in 2013 een staatsgreep genoemd, en meer recent verklaarden de regeringsgezinde media de beslissing van het Constitutioneel Hof om twee journalisten uit voorarrest te bevrijden tot een ‘gerechtelijke staatsgreep.’ Kortom, wat de AKP niet zint wordt daar al snel een staatsgreep.

Corruptieschandaal

Een staatsgreep heette het ook toen aanklagers behorend tot de beweging rond imam Fethullah Gülen eind 2013 een corruptieschandaal onthulden waar AKP-ministers bij betrokken waren. Meer dan een stok om een hond te slaan, want de door Gülens aanklagers overlegde bewijzen toonden corruptie en zelfverrijking haarfijn aan. Een heel ander verhaal dan in Brazilië dus.

Het exorbitant dure horloge om de arm van minister Caglayan werd het tikkende symbool van de corruptie bij de AKP. Was het een staatsgreep om dat aanhangig te maken? Een reguliere rechtelijke procedure was het in ieder geval niet, omdat het zonneklaar was dat Gülens aanklagers hier nooit toe waren gekomen als er geen conflict was ontstaan tussen hun imam en Erdogan.

Dat Gülen zich gedeisd hield toen de AKP een paar jaar eerder in opspraak kwam in verband met het Deniz Feneri-schandaal, is veelzeggend. Via hun invloed binnen justitie zorgden Gülens volgelingen er toen zelfs voor de betrokken aanklagers in Turkije (de zaak begon in Duitsland) werden afgerangeerd.

Wat de Gülen-beweging eind 2013 na het ontstaan van de oorlog met de AKP wilde bewerkstelligen was die partij via op zich terechte beschuldigingen over corruptie in diskrediet brengen, met het oog op de verschillende verkiezingen die voor de daarop volgende twee jaar op het programma stonden.

Los van de vraag of dit als een poging tot staatsgreep kan worden uitgelegd, weten we dat het beoogde resultaat werd gemist. Door een luid appel te doen op in Turkije levende emoties rond het thema staatsgreep, wist Erdogan de bewijzen over corruptie te overschreeuwen, met als opzienbarende consequentie dat hij er zelfs steviger door in het zadel kwam te zitten.

VS

Erdogans mediavrienden suggereerden dat Gülen niet op eigen houtje handelde, maar in opdracht van vijanden van de Turkse Republiek. Meer precies de vijanden van Turkije in de VS.

Het is min of meer bewezen dat Gülen in het verleden banden had met de CIA, maar in hoeverre daar ook nu nog sprake van is ligt minder duidelijk. Dat de FBI de scholen van Gülen het vuur aan de schenen legt in verband met het overtreden van visum- en subsidieregels, verhoudt zich scheef tot de door de AKP-media gewekte indruk dat Gülen een handlanger van de Amerikanen is in een samenzwering tegen Turkije (lees: samenzwering tegen Erdogan en de AKP).

Zerrab

Vorige maand raakte het vuurtje over de veronderstelde snode plannen van de VS met Turkije extra opgestookt door de aanhouding van Reza Zerrab. Tijdens het corruptieschandaal van eind 2013 bleek dat deze uit Iran afkomstige goudhandelaar smeergeld betaalde aan vier AKP-ministers. Hij was het ook die het eerdergenoemde horloge aan minister Caglayan schonk. Zerrab zal in de VS terechtstaan wegens het ontduiken van de boycot tegen Iran.

Er wordt aangenomen dat Zerrab over voor Erdogan en andere AKP-kopstukken belastende informatie beschikt en dat hij bereid is die openbaar te maken in ruil voor strafvermindering. Dit brengt regeringsgezinde kranten ertoe om het proces tegen hem als een Amerikaanse staatsgreep in Turkije te beschouwen. Met de ervaring van het corruptieschandaal van eind 2013 in het achterhoofd zal men in de VS echter heel goed begrijpen dat er meer voor nodig is dan alleen een proces tegen Zerrab om Erdogan van de troon te stoten. In aanmerking genomen dat Erdogans band met zijn achterban alleen verder verdiept raakte door de beschuldigingen over corruptie, zou je zelfs kunnen zeggen dat de Amerikanen hem aldus een plezier doen.

Ervan uitgaande dat Washington zich van Erdogan wil bevrijden, is het proces tegen Zerrab een domme zet. Zeker zolang het daarbij blijft heeft Erdogan weinig te vrezen van de Amerikanen. Regeringsgezinde kranten willen dat uiteraard niet weten. Het klimaat van angst dat voortvloeit uit het paniekzaaien over een internationale samenzwering tegen Turkije is immers in Erdogans voordeel.

Daarom is het koren op de molen van Erdogans kranten dat de tegenstanders van president Rousseff, die zich ook binnen haar eigen Arbeiderspartij bevinden, steun vinden bij de Amerikaanse ambassade en verschillende aan de VS verbonden organisaties, zoals USAID. Zo menen de mediavrienden van de Turkse president hard te maken dat het in Turkije precies hetzelfde kan gaan als in Brazilië.

Verschillen

De situatie in Brazilië verschilt in veel opzichten van die in Turkije, en niet alleen omdat Rousseff in ideologisch opzicht mijlenver afstaat van de AKP. In Turkije is het daarnaast ondenkbaar dat Erdogans positie ondergraven wordt vanuit zijn eigen partij, zoals Rousseff nu ervaart.

De AKP kent met oud-president Abdullah Gül en voormalig vicepremier Bülent Arinc zeker dissidenten, maar de kans dat zij in staat zijn een vuist te maken tegen Erdogan wordt laag ingeschat. Erg veel AKP-parlementeriërs zullen zij dan ook niet overtuigen. Weet ook dat de angst in Turkije zich voortzet binnen de AKP-fractie en de regering. Dat zelfs premier Davutoglu zich daar niet aan kan ontrekken zegt genoeg.

Verder worden de media in Brazilië beheerd door een aantal grote ondernemingen waar Rousseff geen greep op heeft. Die ondernemingen zien Rousseff waarschijnlijk graag vertrekken. Een heel verschil met Turkije waar Erdogan de media verregaand controleert.

Critici

Voor de media van Erdogan doen de verschillen tussen Brazilië en Turkije er nu even niet toe. Daar is de gelegenheid te mooi voor. Een gelegenheid die veel minder te maken heeft met Amerikaanse fantasieën over een Erdogan-vrij Turkije, dan met het neutraliseren van de critici binnen de Turkse grenzen.

Er wordt geen argument onbenut gelaten om te benadrukken dat er hard moet worden opgetreden critici van Erdogan. Aangezien hij als perfect wordt beschouwd door zichzelf en zijn medestanders kunnen deze critici alleen maar deel uit kunnen maken van een samenzwering. Of het nu journalisten zijn die bewijzen leveren over illegale wapentransporten richting Syrië, of academici die een petitie ondertekenden waarin opgeroepen wordt tot een einde van de oorlog in Zuidoost Turkije; zoals Erdogan en zijn horde columnisten het voorstellen zijn het stuk voor stuk samenzweerders.

Duitsland

Laten we Erdogans redenering eens verplaatsen. Voor de aardigheid naar Duitsland. Daar is de positie van bondskanselier Angela Merkel knap lastig geworden. Vooral sinds zij de aanklacht accepteerde van Erdogan tegen Jan Böhmermann, de satiricus die hem in een gedicht beledigde.

Stel je voor dat met Merkel sympathiserende media veronderstellen dat al die heisa rond dat gedicht onderdeel is van een samenzwering die tot een staatsgreep in Duitsland moet leiden. Ze zouden zelfs kunnen beweren dat Böhmermann en Erdogan het op een akkoordje hebben gegooid om Merkel ten val te brengen.

Klinkt te idioot voor woorden, maar de door Erdogans krantenjongens uitgebraakte teksten verschillen hier niet heel veel van.

Natuurlijk zal geen Duitse krant dit schrijven. Al is het maar omdat het verwijzen naar een externe samenzwering tegen Duitsland veel te veel doet denken aan het nationaalsocialisme, dat het patent had op dit soort complotdenken.

Zonder enige les uit de geschiedenis te trekken wordt bij de AKP soms naar de nazi’s verwezen. Premier Davutoglu baseerde zijn ideologie over ‘strategische diepte’ voor een deel op de nazi-ideoloog Karl Haushofer en Erdogan noemde nazi-Duitsland als voorbeeld van een goed functionerend presidentieel systeem. Daarnaast doet de voortdurende propaganda over een samenzwerend buitenland aan het nationaalsocialisme denken.

Ondertussen schromen de AKP-media er niet voor om de penibele situatie waar de op zich integere Braziliaanse president Rousseff zich in bevindt, op schaamteloze wijze te misbruiken.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)